KASAYSAYAN KA DUNGUG KINARAY-A

Ang Gin-umpisahan

Isot ang nabalhag nga mga sinulatan sa Kinaray-a kang nagligad nga baynte-singko anyos. Ang kalabanan kadya nahimo paagi sa pagpanikasug kang mga nauna nga mga manunulat nga nagsabat sa kahigayunan nga makasulat sa Kinaray-a. Sa pagpanginpadlus nanda batok sa pagpalipud kang Kinaray-a sa haron kang pangayaw nga hambal, ginpamatud-an nanda nga ang Kinaray-a may katayog kag kadalum bilang hamtung nga panghambal, kag bukut lang harambalun kang mga sakada, suruguon, kag buki, kondi kang mga maaram, maambung, kag dungganun nga lahi.

Bisan tuod may mga nahuman nga sinulatan sa Kinaray-a, indi mahambal nga natingub dya sa sangka duog parehas kang tabungos kon diin mahimo makasukub kang mga binalaybay, panaysayun, sugidanun, ukon dula nga nagatiglawas sa maragtasun nga kabuhi kang mga Karay-a. Indi man mahambal nga dya bug-os kag wara ti kulang hay narapta dya kag wara ti id-id nga nagatipon kag nagatipig. Kag bisan tuod bugana ang patubas nga grasya kang mga manunulat sa Kinaray-a, daw asik lang kang dabo-dabo ang natugruan kang pagpakilala paagi sa mga padya halin sa Cultural Center of the Philippines, National Commission for Culture and the Arts, kag Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. Ang iban nga mga sinulatan nawitik, nayab-ukan, ukon nawigit sa paminsarun. Gani bisan tayuyon ang pagsulat, kon wara ti may nagadawu, nagasuput, kag nagasapupo, tayuyon man ang pagkalus-aw kang mga letra kag tinaga tubtub amat-amat dya mapanas. Kawad-an kang mga Karay-a kon madura ang bisan isara sa mga sinulatan hay dya naangut sa kabuhi kang Karay-a nga komunidad.

Ang Pagtukod

Kang 2006, makaligad ang pira ka tuig nga pagpanilag sa dya nga kahimtangan, ginpakamayad ni Ritchie D. Pagunsan, sangka Karay-a nga nagaulikid, nga magbalay kag magpasad kang hublag nga nagatuyo sabat sa dya nga panghangkat. Gintukod na ang Dungug Kinaray-a agud hangyuon ang mga kasimanwa nga padayunon kag ipalapnag ang paggamit kang anda duna nga panghambal. Dya nga pangagda maabtik nga ginbaton kang mga Karay-a nga manunulat parehas nanday Maria Milagros C. Geremia-Lachica, Ma. Felicia M. Flores, Glenn Sevilla Mas, Emmy L. Masola, Linda C. Arnaez-Lee, Consolita V. Rubino, Arlene D. Nietes-Satapornvanit, Bernie L. Salcedo, kag Manuel E. Magbanua, Jr.  Si Geremia-Lachica kag Flores ang ginakabig  nga una nga mga manunulat sa kontemporaryo nga Kinaray-a. Si Mas kilala nga tagdaug sa mga nasyonal nga paindis-indis sa pagsulat, si Masola sangka lagting nga artista sa teatro, si Salcedo ang ginakabig nga tatay kang orihinal nga Kinaray-a musika, kag si Magbanua amo ang nagapanguna nga manunulat kag direktor sa pelikula nga Kinaray-a. Si Arnaez-Lee, Rubino, kag Nietes-Satapornvanit lunsay kilala nga mga manogdagyaw kang kultura nga Kinaray-a. Paagi sa tinipon nga kusug kag kaaram nanda, nangin madinarag-un ang pagpasad kang Dungug Kinaray-a kang Mayo 5, 2006. Sa tulad, narehistro run ang Dungug Kinaray-a sa Securities and Exchange Commission kang Pilipinas bilang pribado nga non-stock, non-profit nga organisasyon.

Ang Lihuk

Ang Padya Dungug Kinaray-a sangka tuigan nga paindis-indis nga ginahiwat kang Dungug Kinaray-a agud hangkatun kag tugruan kang kahigayunan ang mga manunulat sa Kinaray-a.

Ang una nga Padya Dungug Kinaray-a 1 (2007) Paindis-indis sa Sugidanun ginbuksan kang Hulyo 2007 kag ang mga nagdaug ginpasidunggan kang Disyembre 28, 2007 sa EBJ Freedom Park, San Jose, Antique. Bukas kag hilway ang tema kang dya nga paindis-indis.

Nasundan dya kang Mayo 2008 kang Padya Dungug Kinaray-a 2 (2008) Paindis-indis sa Sugidanun nga may tema "Mga Sugidanun kang Tiyempo Hapon” nga nagatumud sa matuod nga mga hitabo kag pangabuhi kang tiyempo Hapon kag Ikarwa nga Giyera Pangkalibutan (mga tuig 1941-1945). Ang mga nagdaug ginpasudunggan kang Disyembre 28, 2008 sa St. Anthony’s College, San Jose, Antique.

Kang Hulyo 2009, ginbuksan ang Padya Dungug Kinaray-a 3 (2009) kag Padya Dungug Kinaray-a 4 (2010) Paindis-indis sa Pamulong-pulong nga may tema “Ang Akun Handum Bilang Sangka Antikenyo Sa Kadya Nga Eleksyon.” Ang pagsulat nga bahin kang paindis-indis ginhiwat kang tuig 2009 kag ang paglubad nga bahin ginpasundayag kang tuig 2010. Ang mga nagdaug ginpasudunggan kang Mayo 5, 2010 sa Delegate Angel Salazar Jr. Memorial School, San Jose, Antique.

Ang paindis-indis kang mga tuig 2007-2010 nahuray sa darwa ka bahin. Una, ang pagsulat kag, ikarwa, ang paglubad ukon pagtugro kabuhi sa sinulatan. Nangin madinarag-un ang pagsaulog kang paindis-indis nga ginpasakupan kang nagkalainlain nga mga sektor kang Karay-a nga komunidad. Rugya natukiban kag napasundayag ang bag-o nga mga manunulat.

Kang Mayo 2008, naghiwat man kang paghanas sa pagsulat ang Dungug Kinaray-a nga may tema “Pagpanday kang Maragtasun nga Pagtukib kag Mabugnaun nga Pagsulat." Wara ti ginhiwat nga Padya Dungug Kinaray-a 5 (2011) kag Padya Dungug Kinaray-a 6 (2012) agud matugruan kang tion kag pagtuon ang mga pagkalihuk nga makapapag-un sa grupo.

Kang Hulyo 2013, ginbuksan ang Padya Dungug Kinaray-a 7 (2013) Paindis-indis sa Sugidanun Pambata. Sa kadya nga tion, ang paghusgar kang mga pasakup nasandig lamang sa pagsulat nga bahin.

Agud malab-ot ang mga Karay-a sa nalain-lain nga bahin kang pungsod kag kalibutan, kag matugruan sanda kang kahigayunan nga makapabalhag kag makabasa kang mga sinultan sa Kinaray-a, ginlunsad kang Dungug Kinaray-a ang website www.dungugkinaray-a.com kang Hulyo 1, 2013. Amo dya ang pinakauna nga website nga himo sa puraw nga Kinaray-a. Dungan kadya, gintukod man ang Facebook Page kang Dungug Kinaray-a.

Nangin kabahin sa mga pagsaulog kang Dungug Kinaray-a ang Kagawadan kang Edukasyon, Paranubliun Antique, Inc., Kinaray-a.com, Inc., Princeton International Management and Consulting, LLC, Saint Anthony's College, Antiqueno Foundation International, Inc., Busalian Fund, kag maduro nga mga pribado nga sektor kag indibidwal.

Sa kar-on kag sa paraabuton nga mga tinuig, Ang Dungug Kinaray-a padayon nga nagahingamo nga madab-ot ang handum nga matib-ong kag mapadayaw ang pulong nga Kinaray-a.