Si Ulong-ulong kag si Sige-sige
ni Rufema Gordon Vegafria
Ikarwa nga Padya 2013
Ang dya nga istorya natuon sa darwa ka mag-amiguhay nga sanday Ulong-ulong kag isda nga si Sige-sige. Parehas nga magagmay sanday Ulong-ulong kag Sige-sige. Sa Umpisa pa lang nga pagkit-anay kang darwa, nangin mamag-an run ang andang buut sa isara kag isara. Pirmi tanda nagaimaway sa haros adlaw-adlaw nga tanan sa masinaw nga tubig kag malimpyo nga sapa.
“Amigo Ulong-ulong, nami siguro nga malagaw kita sa kilid ka sapa nga raku ang mga tangkong,” ang pagpanghagad ni Sige-sige.
“Huud, migo, dali malangoy kita!” ang masadya nga sabat ni Ulong-ulong.
Kag naglangoy ang darwa ka mag-amiguhay nga buta kang kasadya kag paghirupay.
Isara ka aga, ginhagad pa gid ni Sige-sige si Ulong-ulong nga maglangoy pasaka sa ibabaw kang tubig-sapa kag magpainit sa sirak kang adlaw kag magsinghot kang preska nga hangin. Masadya nga naglangoy ang mag-amiguhay kang may nasiplatan tanda nga isara ka klase kang sapat nga nagatungtong sa ibabaw kang liryo kag maid-id nga nagalantaw ka nanda. Marapit run tanda sa liryo nga ginaplastaran kang sapat kag urihi run agud magbalik, kang may gulpi lang nga naggwa sa baba kang amo nga sapat kag daw siud dya nga daad magasabud sa lawas ni….
“Sige-sige, likaw!” ang mabaskug kag buta kang kakulba nga singgit ni Ulong-ulong. Daw sa indi makapati si Sige-sige kag Ulong-ulong sa anda nakita. Gulpi lang nga naglabug ang dila kang sapat kag nagapaniud pa dya. Bahul gid ang pasalamat kang mag-amiguhay hay wara man ti may nahalitan kananda nga darwa.
“Ano bay to nga klase kang sapat? Makaharadluk ang anang itsura kag nagapangaun pa?” ang daw indi makapati kag nagakudug sa kahadluk nga pagpautwas ni Sige-sige.
“Indi ko man gani maman-an kon ano to nga klase kang sapat, migo Sige-sige,” ang sabat ni Ulong-ulong nga buta man kang kahadluk ang limug. “Nahadlukan gid ako ka anang itsura!”
Kag halin kang amo to nga hitabo, wara run magbalik ang darwa ka mag-amiguhay sa ibabaw kang sapa.
Sa paglipas kang mga inadlaw, masinadyahun nga nagasinarayo kanday Ulong-ulong kag Sige-sige kaimaw kang iba pa nga mga isda sa idalum kang sapa. Nalipatan run nanda ang makakurulba nga hitabo sa andang kabuhi. Naglipas pa gid ang semana. Sa pihak kang masinadyahun nga pag-amiguhay nanday Ulong-ulong kag Sige-sige, may nasat-uman si Sige-sige nga pagbag-o kay Ulong-ulong, pero ginbalewala na dya kag wara run lang ginsugid sa amigo. Pero likum sa pagkamaan ni Sige-sige, may nabatyagan man nga pagbag-o si Ulong-ulong sa anang kaugalingun nga nagtugro kang kalas-ay kana sa paglagaw kaimaw kay Sige-sige.
Sangka aga, ginbisita ni Sige-sige si Ulong-ulong.
“Amigo, dali malagaw kita. Testingan ta bi liwat magsaka sa ibabaw kang tubig. Gusto ko gid manilag kon ano gid nga klase kang sapat ang kato gamayan lang magtukub kanakun?” ang may kaisug nga paghaylo ni Sige-sige kay Ulong-ulong. Pero kang makit-an ni Ulong-ulong si Sige-sige, gulpi dya nagpanago sa mga lumot kag nagsabat.
“Pasensiya gid, migo Sige-sige. Bukut mayad ang pamatyag ko. Nahadluk run gid ako sa sapat ngato!” ang sabat ni Ulong-ulong.
Medyo naluyahan man si Sige-sige sa nabatian nga sabat ni Ulong-ulong, pero sa mga pagbag-o nga nakit-an na sa anang amigo, ginhangup run lang dya ni Sige-sige. Basi tuod bukut lang mayad ang pamatyag ni Ulong-ulong.
“Sige, migo, malagaw lamang ako anay. Mabalik lang ako sunod nga adlaw kag kabay pa nga mayad run ang imo pamatyag,” ang sabat ni Sige-sige.
Kag naglangoy lamang kang isaranhun si Sige-sige, pero lipud sa anang pagkamaan, maluya man nga ginasunod tana kang panurukan ni Ulong-ulong.
“Ano dya man ang nagakatabo kanakun?” ang indi makapati nga pamangkot ni Ulong-ulong sa anang kaugalingun.
Gusto na gid nga magsaka sa ibabaw kang tubig kag wara run tana mahadluk bisan ano pa ang matabo. Pero, kaina paghagad kana ni Sige-sige, ginpunggan na gid ang ana kaugalingun. Nahadlukan tana nga sunlugon ni Sige-sige sa maraw-ay nga natabo sa anang lawas.
Nagligad ang tatlo ka adlaw halin kang pagbisita ni Sige-sige kay Ulong-ulong, naminsar si Sige-Sige nga balikan ang suud nga amigo sa ana nga ginatiniran. Pero sa anang pag-abot rugto, wara na gid dya makita biskan buhay run ang anang panawag kag pagpangita kay Ulong-ulong.
Malawid nga mga inadlaw ang nag-agi kag wara gid magkit-anay si Sige-sige kag si Ulong-ulong, hasta nga naduraan kang pagsarig si Sige-sige.
“Karuluoy man kang amigo ko. Siguro ginakulbaan gid magsaka pa sa ibabaw kang tubig. Amo siguro nga wara run tana nagpakita kanakun, agud wara run ti may manghagad kana nga maglagaw pa sa ibabaw kang sapa, kag indi run mabutang sa peligro ang ana nga kabuhi… ukon basi nagsaka tana sa ibabaw kag…?” ang may pagkanugon nga nahambal ni Sige-sige sa anang kaugalingun. Indi gid tana maributay.
Pagkaaga, sugo kang anang pagkabalaka sa anang amigo, naglangoy si Sige-sige pasaka sa ibabaw kang tubig-sapa agud manilag. Pira pa ka minutos ang naglipas kag panago ni Sige-sige sa idalum kang liryo kang may naobserbahan tana. Nakit-an na nga matawhay run ang palibot kag nakit-an na nga wara run ang sapat nga makaharadluk kag nagaplastar sa ibabaw kang liryo. May kakulba nga amat-amat naggwa si Sige-sige sa anang ginapanaguan agud masigurado ang sitwasyon, pero buta tana kang pag-andam sa anang ginahimo. Matapos ang isara ka minuto nga pagbutwa ni Sige-sige sa tubig halin sa anang ginpanaguaan, gulpi lang tana kadya nagpisik pabalik sa idalum kang tubig kag madasig tana nga naglangoy paidalum.
Naengganyo ni Sige-sige ang mga parehas na nga mga isda nga matawhay run ang tubig sa ibabaw kang sapa kag wara run ang sapat nga makaharadluk ang itsura kag nagapaniud ang dila. Kag agud mapamatud-an, ginplanuhan kang tanan nga magsaka sa ibabaw kang sapa nga tingub agud raku tanda kag kon may sapat gid man nga nagapangaun, matahap dya sa pagsalakay sa andang kaduruhon, kag ginkasugtan man kang tanan nga sa una nga pagsirak kang adlaw sa rum-an, dururungan tanda nga magasaka sa ibabaw kang tubig-sapa.
Kag nag-abot ang adlaw nga ginkasugtan. Sa pagsirak kang kasanag kang adlaw sa tubig kang sapa, masadya nga nagpalumbaanay ang mga isda palangoy paibabaw sa sapa kag dya ginpangunahan gid ni Sige-sige.
“Mga amigo, indi run kamo dapat pa magkakulba. Wara run kita ti dapat pa nga kahangaw-an,” ang masinadyahun nga pagpamatuod ni Sige-sige. Paglab-ot nanda sa ibabaw kang tubig, “Nakita nyo? Wara run kita dapat kahadlukan. Matawhay ang ibabaw kang sapa kag manami batyagun ang init kang adlaw kag ang preska nga dapya kang hangin!” Kag masinadyahun nga nagsirinipal sa tubig ang mga isda nga buta kang pagsarig.
“Dali kamo mga amigo mapabinit pa gid kita. Agtunan natun si Alibangbang,” ang panghagad ni Sige-sige dungan tudo kay Alibangbang nga nagahapon sa hilamon sa kilid kang sapa. Buhay run man nga mayadanay ang mga isda kag alibangbang hay mabuut tanda kag makawiwili istoryahun. Madasig si Sige-sige nga naglangoy pabinit, una sa anang mga kaimaw. Kang makita ni Alibangbang si Sige-sige nga madasig nga nagalangoy pabinit, gulpi lang tana naglupad kag nagsinggit nga buta kang kahadluk.
”Migo Sige-sige, indi kamo magparapit dya sa binit. Raku dya ang mga pangka nga nagapanago kag nagabantay kaninyo!” ang singgit ni Alibangbang.
Pero urihi run ang tanan para kay Sige-sige. Rapit run tana sa binit kag tama run man kaurihi ang maglikaw.
“Aaah… tabang!” ang singgit ni Sige-sige.
“Sige-sige…!” ang haros durungan man nga singgit kang mga isda nga buta kang kahadluk kag kahangyus.
Tunlun run daad kang sapat ang isda nga si Sige-sige, kang may mabaskug kag may pagmandar nga limug ang gulpi lang nga nagtagring sa kahanginan.
”Hulat!”
May pagtahod kag pagkahadluk nga ginluad kang pangka si Sige-sige. Daw mapatay sa kahadluk ang magamay nga isda nga nahulog sa lupa.
“Maggwa kamo tanan sa ginapanaguan n’yo! Hambal ko bay kaninyo nga wara ti may magapamintas sa mga isda kapin run gid kon wara ko ginasugo?!” ang liwat nga nagtagring ang poderuso nga limug.
Nagdugang pa gid ang kakulba kang mga isda kang maggwa ang mga raku kag makaharadluk nga mga sapat nga kato gamay lang magkaun kay Sige-sige. Indi maman-an ni Sige-sige ang dapat na himuon. Tana lang isara ang sa tunga kang mga pangka nga makaharadluk. Gulpi lang nagpakita ang tag-iya kang limug nga poderuso kag diretso dya paagto kana. Nagakudug sa kakulba si Sige-sige kag haros wara ti purus sa paghulag kang anang bilog nga kalawasan. Nagasulod sa pinsar na kon andut nga ginpunggan kang dya nga sapat ang makaun daad kana. Gusto ayhan kang pangka nga dya nga tana ang makaun kana?
“Indi kaw magkahadluk, amigo. Indi ko ikaw pagtandugun,” ang hambal kang pangka nga may pagmandar kag poderuso nga limug. “Sa malawig nga tyempo nga wara kamo makasaka dya sa ibabaw nga tubig kang sapa, tama run ka raku nga mga pagbag-o ang natabo dya sa ibabaw. Kag sa akun malawig nga paghulat nga maglutaw kamo, natuman gid man ang ginahandum ko!”
Sa ginhambal kang poderuso nga pangka, naduraan run gid kang pagsarig si Sige-sige. Kan-un gid tana kang amo dya nga pangka. Pero, bahul pa gid ang ginkahangyus ni Sige-sige kang mabatian ang dugang nga panugidun kang pangka.
“Kag kapin pa gid, ginakahidlawan ko ang adlaw nga dya nga magkit-anay kita, amigo Sige-sige.”
Daw sa indi makapati si Sige-sige sa anang nabatian. Gintawag tana nga amigo kang dyang makaharadluk kag poderuso nga sapat nga bisan sa damgo lang wara gid tanda nag-amiguhay kag kang una gamayan lang magkaun kana. Indi makahulag kag makalimug si Sige-sige sa sobra nga kahadluk kag kagamo kang hitabo.
“Natandaan mo pa kato ang sapat nga gamay lang magkaun kanimo?” ang padayon nga pagpatpat kang pangka sa anang sugidanun. “Daw indi man ako makapati nga ang sapat nga kato ginakahadlukan ko gid," madalum dya nga nagginhawa, "haaah! Amo man gali… amo man gali ako kadya!” Daw kuryente nga naglatum sa bilog nga kalawasan ni Sige-sige ang nabatian. Wara na gid mapunggan ang anang kaugalingun.
”Amigo Ulong-ulong! Ikaw run gid man ra?” Masadya gid si Sige-sige sa kamatuoran nga anang nabatian kag natuipan. “Amigo Ulong-ulong, ikaw gid ra? Pero paano kaw nahimo nga pangka?”
“Daw sa indi man ako gani makapati amigo, nga kato ang ginkahadlukan natun nga sapat amo man gali ako kadya?” ang may pagkamayha nga pagpamatuod kang pangka nga kato ginkilala ni Sige-sige nga Ulong-ulong. “Indi run bale, amigo Sige-sige, kon ano run kita kadya. Ang importante nga nagkit-anay kita! Buhay ko run ginahulat ang paglutaw mo. Nahidlaw gid ako kanimo!” ang buta kang kalipay nga sambit ni Ulong-ulong.
“Siguro ang pagpanago mo sa mga lumot kato kag ang pagpamaribad mo sa panghagad ko….”
“Amo run to ang umpisa kang pagbag-o sa lawas ko, amigo,” ang pag-agaw ni Ulong-ulong sa harambalun ni Sige-sige. “Sa amo kato nga tyempo gid ang akun mga kampay amat-amat run nga nagahimo nga kahig kang pangka, kag ang akun ikog amat-amat man nga nagabugu kag nagadura,” ang may pagbaton nga pagpadayon patpat ni Ulong-ulong sa nagligad nga mga hitabo.
Matapos nga magpautwas kang kahidlaw ang darwa ka mag-amiguhay, masinadyahun nga ginpakilala kang kada grupo kang mga kasapatan ang kada katapo kang andang sahi, sa diin ginpangayuan pasaylo kang kada isara ang mga kakulangan nga nahimo.
“Umpisa kadya nga adlaw, ginapatuman ko bilang kasuguan kang mga pangka ang paghalong sa mga sahi kang mga isda, kapin pa sa mga sahi ni amigo Sige-sige. Ginadilian ko gid sa akun nasakupan nga mga pangka ang magpanghalit sa mga isda. Kag ang maglalis, nga isara ka bahul nga kasal-anan, may kabaylo nga nagakaigo nga disiplina kag paghukum.”
Kag nag-umpisa halin sa amo kato nga adlaw ang pag-amiguhay kang mga pangka kag mga isda. Nangin patas kag masinadyahun ang tanan nga hilway run kag wara may ginakahadlukan kag ginapangalag-agan.
- Katapusan -
* Litrato: Himo ni Jean Kuo halin sa http://www.jeankuo.com/frogFish.html.
