Nanay
ni Patrick Honorario Odrada
Ikatlo nga Padya 2008
Sirak kang adlaw ang gapadugang sa paghirab kang busong kag pagtubod kang balhas ni Manding Piling. Daw matumba run ang ana lawas sa paglibutyar sa katalunan kang Tigbalua. Ay, abaw, sige gihapon panaw na. Hinali bay makasagap kang kananam nga pagkaun nga hurayun kang pamilya.
Imaw kang paghuyup kang hangin sa ana pungyahun ang pagdumdum sa natabo kang sarang semana. Si Ontoy Rabe, nag-adto sa pihak nga baryo agud makapangayo ridto kang pagkaun. Igo sapwan, nanguhit man lang gali kang tsisa, wara pa ka lisensya sa tag-iya. Kaluluoy man si Ontoy, nakita kang Hapon nga gapanakaw, gintawag. Sa kahadluk nga dakpun, nagsaka sa puno, indi gid kano manaog. Ah, nagbuul ang Hapon kang bagat kag ginpaspas ang puno. Ti, naigo, nadusdos tana panaog.
Haaayy …. Makapangita pa ayhan sanda kang pagkaun kadya nga pobre ang bilog nga baryo? Kadya nga ang pagdumara buraw kang Hapon? Haaayy …. Hakruy ang masabat ni Manding Piling.
Naglibot ang ana panuruk. Hala! Indi na mapatihan ang nadakpan kang ana mata. Hinay-hinay na dya nga ginparapitan. Sangka tabungos nga paray ang ana nakita!
"Ay, salamat! Makatiraw run ang akun mga sinakpan kang manamit-namit nga mumha."
Nagbalikid tana. Wara man ti tawo. Wara man guro ti mapasilabut kon anhon na dya. Gin-uba na ang ana patadyong, nagluhod kag tuyo ihakpun ang paray.
Kang makaptan na run ang paray, nagkudug-kudug ang ana alima. Nagkuba-kuba ang ana dughan. Nagdasig ang turo kang anang balhas. Kapoy. Huya. Ugut. Hadluk. Tanan na nga baratyagun nagsaramo.
Naglupok. Nagkamang tana sa bilog nga lawas. Gulpi tana naglumpat sa sobra nga kulba. Ahay, daw busay nga nag-agay ang ana luha. Amat-amat tana nagparayu, nagtalikod, kag naghalin sa katalunan.
"Ti, sala bay sa Ginuo ang magpanakaw,” ang hiribiun ni Manding Piling.
"Ay, Piling kaw. Daad gintakaw mo run lang," sabat ni Murang kang ginsugid ang natabo sa anda kamalig samtang anda ginadapli ang gaasu-aso nga tinanuk nga kamote.
Pag-abot kang kasisidmun, daw ginsuyup kang pagsalup kang adlaw ang nabilin nga yuhum ni Piling, kaimaw kadya ang pagsarig sa paraabuton. Pamatyag na ang ana kapalaran parehas sa ana pakaisa nga nagtawas sa mga rebelde sa bukid kang Iloilo.
Wara gid untat ridto ang anda treyning. Amo rian dali nga nalatnan si Intoy kang sakit. Hambal pa kang iban, may ginsangkay tana nga tamawo sa binit-binit Kay man wara ti reserba nga bulong wara gid naagahan, nabugto ang ginhawa ni Intoy. Ahay, urihi run nag-abot ang doktor kag ipamaan nga nyumonya gali sakit na. Hamakun mo ra, wara gid napuslan ang mga inagyan na kay nagdiretso tana sa lungon.
Kabudlay gid kang pangabuhi. Sa kadya nga tion, kinahanglan bakas kaw mangita kang pagkaun. Karadlukan kay kon may engkwentro ang Hapon, bisan sin-o ginasal-an nga rebelde. Dayon sanda higutan kang kalat kag ipaanod sa suba, ukon tughon kang bayonita ang anda bata. Swerte kay wara pa masal-an kanday Manding Piling.
Sangka kasanagun, nabugtaw si Manding Piling sa tiyabaw ni Manding Luning. Ano ang natabo? Aga pa nagsalod ang pihak-balay kang sugidanun sa mga kasimaryo. Kay man kagab-i, ginlaplap kang Hapon ang suso kang sangka bayi. Gintablug ang lawas sa awang ridto sa raya.
Daw naglinug ang baryo sa kahadluk sa pagrapta kang sugidanun. Kuon pa ni Manding Lunig, kinahanglan gid magpanago kay basi amo man ang matabo kananda, kapin pa kay paryentihanay sanda kang biktima!
Ginbuksan kang bana ni Manding Piling ang aragyan paadto sa paksol (fox hole) sa dalum kang kamalig. Anano nga nagharapa ang bilog nga pamilya sa sulud kang buho. Agud nga indi dya makita, gintabunan kang daragkul nga bato ang palibot kang dalum-balay.
Araguy! Nagparanakit ang anda batiis sa pag-uyug kag pagpanasuk sa gutuk nga buho. Pamatyag nanda ginaprito sanda sa sobra nga kagin-ut. Ridto nag-umpisa magdaba-daba ang ugut ni Manding Piling. Ahh! Naglumpat-dalagan tana paggwa kang balay.
"Hapon! Ridya kami. Pamatya kami tanan!" singgit ni Manding Piling.
"Ay, umang kaw! Kon gusto mo madura sa kalibutan, adto to sa Hapon. Indi kami pag-abaya," si Manding Luning gapagwa sa balay.
"Mas mayad pa ra kaysa masikungkung kita kag hulatun mamuti masluk ta," ang sabat ni Manding Piling.
"Ah, gali, gusto mo gali tughon kang bayonita. Sige, abaya pati mga bata mo."
Daw nanigdas si Piling pagkabati kang pamahug. Indi na run mapugung ang ana baratyagun. Nagasiga ang ana dumut.
Ugaring nagdalum pa gid ang ana paminsarun. Naglapaw ang kapag-un kang anang paghigugma sa mga bata. Parehas kang dyamante, bisan daw ano pa ang ana itsura, indi mabuka ang ana pagpalangga. Ginparapitan ni Piling ang mga bata, ginkupkupan kag nagbira-bira hibi.
"Pasensya gid kon bang-a nanay nyo. Pasensya gid ....!"
Naghipus ang palibot Kag nabatyagan kang tanan ang kalayo kang paghigugma. Nagpadayon ang pagkaun kang gal-um sa mga inadlaw. Pero ginasugid kang tagipusuon, indi lang buhay kag mahalin ang taklub kang langit.
Magabalik ang sirak kang adlaw.
- Katapusan -
(Ang dya nga sugidanun natabo halin 1943 hasta 1944 kang tiyempo Hapon. Tuig 1945, gindakup kang mga Kano ang mga Hapon sa banwa kang San Jose. Nangin matawhay kag malinung ang Tigbalua halin kato.)
* Litrato: Halin sa http://snoringdogstudio.wordpress.com/category/womens-interest/page/2/.
