Ang Kasal
(Kasugpon kang “Ang Pagpamalaye”)
ni Maria Milagros Geremia-Lachica

(Sala.  Makita ang tinangkas nga  mga magasin sa lamisa kag ginaukay ni Candeling.  Si Manding Gunda nagapungko sa kawayan nga bangko sa binit, nagabusikad kang maram-an na.)

Gunda:             Ay maan, diin tana ang panulay nga apugan ko nga to man…(sige pangapkap sa anang dughan, sa patadyong, pangita ) Hay kon sin-o liwan kato ang tandus nga nagbitbit.  Deling, kita mo apugan ko?

Candeling:       Maan kanimo Nay, dyan ra e sa lata mo (sige baluskay ka mga magazine).

Gunda:             Basi bala binitbit man tana ni Gurang Basyon to kaina. Nagaulianun run nga daan (sige pangita, pang-ukay ka mga lapat sa binit).   

Candeling:       Dasig gid timo manghana sa iban.  Pangitaa lang bala, dyan lang ria.

Gunda:             A yawa, wara dya.  Ano nga dasig manghana?  Kasan-o gani to sa tindahan, saku tamun ni Mare Posang ka wakal hay buhay wara kami kakitaay.  Gadungango man dya si Gurang Basyon kanamun.  Igu tana balikdun namun, binitbit na run ang alat ni Mare Posang.  Sibuyas bombay raad igma ni Pare Polon.  (pungko sa tupad ni Candeling) Hay, kon kis-a makakuon man ako nga basi gapakuno-kuno lang si Gurang Basyon nga gaulianun.

Candeling:       Maan kanimo Nay…(sige basa ka magasin).

Gunda:             Abi buligi ako anay ka pangita kang apugan nga to.  Galuod run ginhawa ko ka turuk kanimo nga sige binaluskay kang mga magasin nga ria (dara panupra sa kilid).

Candeling:       Si Nanay man tana, importante pa ra apog mo haw sa trahe ko?  Kinahanglan  makakita run ako kang tabas nga gusto ko agud makapamakal run kami ka tela sarum-an.

Gunda:             Kun-an nga si Nene Binyang lang bahala sa  trahe mo hay kampyon nga modista ra.  Dyan gani ka ra gapatahi ang mga mistra kag pati sawa ni Meyor nga pislian ( panupra liwan).   Indi man abi ikaw kang ginapahuram ni Mistra Umpao nga gown. Kisra na man lang to gingamit (sige pangita ka apugan).

Candeling:       Abaw Nay, man-an mo gid nga wara gani mag-ulpot ang nobyo ni Mistra Umpao ka na sa altar, huramun mo pa ang dimalas na nga trahe. Kapin pa, tiempo Hapon  pa tabi tana to nga tabas.

Gunda:             Sobra man timo, libayun ko pa tana si Estelita Umpao nga ra…Sarang pa ra ka dawi kon gusto na garing hay sobra man abi ka pislian  (panupra) Binayaan run gani…

Candeling:       A, basta,  mayad tana kon may akun gid nga trahe. (Mabatian ang panuktok, panagbalay) Ay, dya run si Noy Itok.

(Sulud si Itok, nagayuhum kag malipayun ang modo.  Diretso kag magbisa kay Gunda.   Dayon pungko sa tupad ni Candeling kag maharuk raad garing naglikaw si Deling nga daw namayha).

Itok:                 Ti ano Day, nakapili run kaw ka tabas ka trahe mo?  Nagkitaay kami kaina ni Ne Binyang sa kumbento.  Naghatud kang bayu ni Maricel nga sobang ni  Padre Rosas.  Mapanaw kuno kamo sarum-an sa Lilo?

Candeling:       Anay kaw, kag nag-ano timo to sa kumbento kang Aglipay?

Itok:                 Abuu, ang urihi ko nga suhot sa simbahan kang lubung pa ni anhing Oway Consor nga to. Abaw ti nakapraktis man ako ahat kang akun sini kag sina kay man taga-Dumalag gali inang si Padre Rosas. Kabalu man gali ang halo, pakadto diri, pakadto didto…aw sus,  nano…

Candeling:       Itok Francisco, naano kaw?  Sabta pamangkot ko!

Itok:                Ay si Day Deling man, ay ti namangkot e kay Padre Rosas kon ano ang hirikuton sa simbahan sa kasal ta.

Candeling:       Ano, nagmato-mato lang timo to ka pamangkot parte sa kasal ta?

Itok:                 Ay ti naman-an ko nga saku kaw kabay ka hikot kang tabas kang trahe mo.  Ti amo ra nga ako run lang nagpanaw kag mag-istorya kay Padre Rosas.  Apat kabataan na, puros gid rosas nga maambung.  Para-mahjong lang garing sanda nga mag-asawa.  Pati si Padre galangoy sa lamisa.

Candeling:       Itok Francisco, abaw, andut rigto timo sa Aglipay nga Romano Katoliko kabay takun?  Kuon mo palangga mo ako…

Gunda:             Anay kaw, ang yawa ko nga apugan nga to, diin run? (nagpangwaswas run si Gunda, hasta nakita na gid man, saku humlad ka dahon ka buyu kag palhit ka apog kag magmama sa binit).

Itok:                 Ay palangga ta gid ikaw Day Deling, amo gani kabay ria nga handa run gid ako magpakasal kanimo.  Ugaring, Aglipay gid kabay tana akun binunyagan.

Candeling:       Abaw man timo, Toto Itok, kag ano bay, ako pasundon mo sa imo relihiyon hay Katoliko man tana akun binunyagan.  Indi takun magpasugot nga makasal kita sa Aglipay.  Kinahanglan magpabunyag ikaw sa Katoliko.

Gunda:             Ay panulay, maan lang a kon nabunyagan man takun hay sa bukid kauna sanday nanay gaistar (sige mama kag panilag, panupra).

Itok:                 Anay kaw ‘Day, man-an mo man kabay nga kang tiempo Katsila ang tiyo ni tatay nga bilang apoy ko run nangin sacristan kato sa simbahan Katoliko kauna.

Candeling:       Dan, amo kaw kara, Itok Francisco.  Dayon kali kang kamote mo nga nagbalantikun run.  Basta indi takun magsunod sa imo simbahan.

Itok:                 Day Deling, ang akun pagkali kang kuon mo nga nagbalantikun nga kamote ria agud maathagan kaw.  Padayunon ko.  Kaduro lang kang kapintas nga naagyan kang amun apoy nga to sa Katsila nga si Padre Sabas Montes kauna.  Amo ra nga kang nagsipak si Padre Aglipay kag nagtukod kang anang simbahan sa Luzon, ang akun kaapuyan rugya sa San Pedro amo ang nagtib-ong kang bag-ong sipi nga simbahan halin sa Katoliko.

Candeling:       Kag amo ra gani Itok Francisco nga indi takun sa sipi nga ria hay kon dyan ang bulig, andut masahot pa takun ka sinipi, tabi lang.

Itok:                 Wara kaw kamaan, Candeling Alcosaba, nga ang akun relihiyon amo ang nangisug nga magpakita kang disgusto sa manoglupig nga mga pari nga Katsila?  Ay sus, kon mag-amo ria nga ginahikayan mo akun relihiyon,  para ano nga magpakasal pa kita?

Gunda:             Ay maan, hagan-hagana lang ninyo ka istorya hay may sakit kabay sa dughan si Itok (panupra).

Itok:                 Nagadasig run gani ang kuba-kuba ka dughan ko Nay, aw a, ‘Ding Gunda gali. Ano abi hay ang manok mo daw maisol e.

Candeling:       Hoy, bukut ako ti manok kag ano, ako pa ang maisol?  Hambal lang, Sixto Francisco kon ikaw ang may gusto nga mag-isol sa imo hinambalan.

Itok:                 Ay sus, wara ti Francisco nga nag-isol.  Ang budlay lang kanimo…(saligbat dayon si Candeling)

Candeling:       Kag wara man ti Alcosaba nga talawit!  Indi gani ako pagdaug-dauga, Sixto Francisco.

Itok:                Ano nga daug-daug?  Amo ra budlay kanimo, Candelaria Alcosaba hay wara timo pagpasugot sa akun mga plano.

Candeling:       Kag amo man ra budlay kanimo, Sixto Francisco, hay imo lang plano pirmi ang pasugtan.  Ano bay tana akun plano?

Itok:                 (kaput sa dughan)Aguy, daw nag-gutuk dughan ko. Buksi n’yo bintana. (gulpi untay ka kahig kag dayon panguyab kang sidsid kang anang kamiseta)

Gunda:             Ay nga yawa run, (dara panupra)Candelaria, paimna ra ka tubig!

Candeling:       Pati timo ka ra Nay…(balikid kay Itok , dayon dalagan pagguwa kag balik nga may sangka baso nga tubig. Inum si Itok).

Itok:                 Salamat gid Day, (dayon kaput sa alima ni Candeling nga nagakusmod).  Pasensyaha lang ako, Day.  Nakunyag man ako kang atun paraabuton nga pagtingub sa urihi bilang mag-asawa.  Kinahanglan madayon gid ang atun kasal.  (galinangas) Kapin pa, anhon ko tana bay si Nay Saryo nga  nakapatahi run kang gown na bilang maninay ta?

Deling:             Ha? Sin-o? Si Saryo nga nagapa-5-6? Ginalango-lango mo ako, Itok?

Itok:                 Kuon mo kabay ‘Day nga ako lang bahala mangita ka maninay.  Ti si Nay Saryo ang ginhambalan ko kag sugot man tana.

Candeling:       Ano timo Itok man, raad namangkot man anay ikaw kanakun. Si  Saryo 5-6 gali ang maninayun ta sa kasal! Indi gid takun!

Itok:                 ‘Day Deling, pamati kanakun.  Si Nay Saryo pakaisa ni tatay kag bahul man ang ginbulig na kanakun kang ginbagyuhan ang akun patubas kang sarang tuig.  Man-an mo man to hay patas kato nga nagdurunglay ang atun paray.

 Candeling:       Huud e, kag ikaw lang ang nakabayad kang utang mo kato sa abono  hay ikaw lang man ginpahuram ni Saryo 5-6.

Itok:                 Amo ra gani nga bahul ang utang ko ka na kag bilang tiya ko man ria. Sin-o tana raad imo pili nga maninayun ta haw?

Candeling:       Ay ti si Nay Epyon raad e, ang may pinakabahul nga baraligyaan kang abono kag mga sangkap sa uma sa banwa. Paryente ni nanay.

Gunda:             Magpakaisa si tatay na kag si tatay ko.  Duro ka mayad nga pamilya (panupra sa binit ).

Itok:                 Tuod ra, duro ka mayad gid si Epyon Kuripot!  Man-an na nga nagdurunglay run paray ko, hala balik-balik ka sukot kanakun.  Ano ibayad ko bay, bangkil ko?  Paryente mo gali ang hangol-hangol sa manggad nga ra kag maninayun ta pa sa kasal!

Candeling:       Dumdum mo mamanggaranun ra kon gastadora.  Kamaan lang si Nay Epyon magkini-kini kang garastuhon na.

Itok:                 Hah, kini gali ha.  Lahug timo ka ra nga nanglapsi si Eping Kiwi pagdiskarga nanda kang sangka bagon nga abono kang sarang semana.

Candeling:       Ti ano tana labut ni Nay Epyon hay lapsi run gid man nga daan si Eping Kiwi nga ra?

Gunda:             Si Eping Kiwi maysakit kuno sa anemic.  Kon sa atun pa, kulang sa dugo (pang-ughad).

Itok:                 Sugid ka mga imaw na nga ginpaigmaan sanda ni Epyon Kuripot ka sangka gamay nga lata kang 555 nga tinughong ka sangka balde nga tubig, gin-asinan kag butangan ka sangka pakete nga miswa.  Ay ti wara  gid to kasanggab sa busong ni Eping, napukros raad ginhawa na ka karga ka abono. 

Gunda:             Panulay nga miswa, ukad ria garing danlug, indi gid magsanggab.

Candeling:       Mayad gani ra ginpaigmaan pa sanda... 

Itok:                  Amo ra bala sugid ka mga timbang nga pwerte ka kini si Nanay mo Epyon, kon harus pa lang kuno bitayun na ang sangka hawol-hawol sa ibabaw ka lamisa kag ang haron kag dapug lang ipadapli kananda.  Tabi,  wara gid takun ti gana  magmaninay sa sobra ka kini nga ra. 

Candeling:       Ay, indi gani pag-insultohi paryente ko ha.  Mayad ra, man-an ta nga parasahot kaw gali ka tsismis.  Tana  ka ra ang nakatabang kanamun ni Nanay kato kang wara run kami ti tirig-angun.

Gunda:             Bisan daw nagkutuy busong ko kato sa sobra ka laon na nga bugas (pang-ughad, panupra).

Itok:                 Tungud kay Epyon Kuripot nga paryente mo, napiritan ako magdalagan kay Nay Saryo.  Indi kaw man kay Nay Saryo hay gapa-5-6.  Ti ano mayad kadya?  Matabanay kita? (parapit kay Candeling kag nagkaptanay sanda).

Gunda:             (Uruk-uk ka kadlaw sa binit)  Yawa, hinali lang nagparamungul ako… mayad guro mainum ta ka tuba ay….(panupra kag magtindog, hinay-hinay pagguwa)

Candeling:       Ay, ano timo Itok man….kahuruya….(pero nagadogsing man kay Itok nga nagahimas-himas ka butkun na)

Itok:                 Mayad guro’Day, kar-on sa gabii, hagdanan ko bintana mo. 

Candeling:       Huud, abaw sadya,  daw komiks lang ba… Mamutos run ako kang akun nga bayu.  Diin bay kita madiretso?

Itok:                 ‘Day Deling, sa himaya ko ikaw dar-un,  basta sugot kaw lang.

Candeling:       ‘To Itok, sugot gid ako… 

Itok:                 Mayad ra sa himaya hay wara’t relihiyon.  Ang gamhanan nga Ginuo ang makasal kanatun.

Candeling:       Maninoy, maninay ang bilidhun nga mga  santos kag santas…  

Itok:                 Kantahan kita ka mga angheles… kag masalbar ta ang takal ko nga si Bodok. Reletsonon raad kabay to sa punsyon…(gulpi lang bungkaras si Candeling kag hampak kay Itok).

Candeling:       Ay nga linti kaw Itok, amo gali nga tabanun mo ako hay palabi pa si Bodok takal mo kanakun!

Itok:                 Abaw si Inday man, indi a.  Napamatud-an run ang serbisyo ni Bodok rugya sa baryo.  Pira run ka idik ang akun huray.  Makabulig dya kanatun sa urihi.

Candeling:       (Umpisa hibi) Ti ano takun haw, wara ti serbe?  Indi ako haw makabulig kanimo sa urihi? 

Itok:                 Abaw, ‘Day, hipus run.  (ulo-ulohan kag puhap-puhapun si Candeling) Gulgulun ko to liug ni Bodok kar-on dayon kon amo ra makapahalipay kanimo.

Candeling:       Ikaw gali ang numero uno nga kuripot! Kag sagi mo hikay si Nay Epyon. Ay nga linti kaw….(hala hampak kay Itok nga nagapirit hakus ka na).

Gunda:             (Hinali guwa, may dara nga binangon) A yawa nga Bodok ra. Ako magulgul ka liug kang yawa nga takal nga ra.  Abi pagtabanay run kamo!  Hala Itok, dar-a run ra abi kun sa diin to nga himaya agud makaharuk pa ako kang dapa-dapa kang akun mga kaapuhan antes ako mamusduk.  (Naulo-ulohan si Candeling, haksanay ang magnobyo, amat dulum ang entablado).

- Katapusan -