Sa Diin ang Pag-asenso?
Ginlubad kag ginsulat ni Ildefonso Orquejo, Jr.
Ikatlo nga Padya 2010
Kabilugan (Pagsulat kag Paglubad nga Bahin)
Mapatindug ako eskwelahan! Ipasemento ko ang mga tulay kag karsada! Ipakid-an ko ang hospital! Ako ang dalan para sa kauswagan!
Pira lamang dya sa mga gasgas nga linya nga akun nabatian halin sa mga kandidato nga nagahandum magpungko sa pwesto. Sa matuod kag prangka nga istorya, darwa run ka lokal nga eleksyon ang akun naagyan. Kag sa kada eleksyon nga akun gin-agyan, sa kada sulat ko kang mga ngaran sa akun nga balota, ang akun konsinsya nagadikta kag nagapabutyag kang akun bahul nga handum para sa akun kaugalingun, para sa akun pamilya, para sa kapareho ko nga mga Antikenyo, para sa akun pinalangga nga banwa. Pero ang masubu nga kamatuoran, duro sa akun nga mga handum ang hasta sa tulad wara gid nataw-an igtalupangud. Duro sa mga ginpangako kang atun lideres ang wara natuman. Wara man gihapon natapos ang pagpakid-an kang tulay, kulang sa gihapon ang mga eskwelahan, wara man gihapon nabatian ang limug kang mga kamal-aman nga gusto kang sangka moderno nga hospital, kag labaw sa tanan indi man gihapon mabatyagan ang pag-asenso.
Kadya, manog-eleksyon liwat, daw naduraan run ako kang gana kay daw wara man gihapon pulos, kay samtang nagaginiramu sa pagbalabaganay kag pag-irinaway ang atun mga lideres, nagapamigado gihapon ang akun pamilya, nagapamigado gihapon ang akun mga kasimanwa, nagapamigado sa gihapon ang atun probinsiya. Amo ra gani, wara gid ako nagapati sa mga nagahambal nga nagauswag kag nagaasenso run ang atun probinsiya sa mga rason nga may mall kag mga negosyo run kita pareho kang Jollibee, Mang Inasal, kag Chow King. Ang iban gahambal pa gid nga gauswag kuno ang atun pangabuhi kay man duro ang mga bangko ang nagsulod sa atun probinsiya. Sabagay, may MetroBank, Allied Bank, Land Bank, PNB, BPI, BDO, kag DBP run kita. Pero wara labut sa mga mayor nga bangko nga akun ginpangmitlang, duro pa gid ang kon anu-ano nga mga bank pareho kang Card Bank, Life Bank, kag Valiant Bank ang daw sal-ang nga nag-urolhot rugya sa atun probinsiya. Ang dya nga mga magagmay nga bangko nagsulud sa atun probinsiya bangud nakita nanda ang pagpamigado kang mga pumuluyo, kag dya nangin sangka bahul nga oportunidad para kananda para mas mapabaskug ang andang negosyo nga pagpautang sa bahul nga interes.
Huud, nagapati ako nga ang mall, mga negosyo, kag mga bangko nga sinsyales kang pag-uswag kang sangka lugar. Pero ang pamangkot, pira ka porsyento kang mga Antikenyo ang makasarang mag-shopping kag magkaun sa amo dya nga mga lugar? Sa diin gid bala mas matakus ang pag-uswag? Sa mall ayhan nga pareho kang Gaisano nga kon sa diin ang mayorya kang nagasulod husto lang magsakay-sakay sa elevator ukon sa numero kang mga pumuluyo nga nagadalhang mag-agto sa munisipyo para mangayo kang bulig pinansyal sa kada sanda may kalisud paagi sa ginatawag nanda nga Aide to Individual in Crisis ukon AICs? Ano gid ayhan ang suruklan kang pag-asenso? Ang sangka dupa nga nagalinya magbakal pagkaun sa Jollibee ukon sa daw sangka kilometro nga nagalinya para magbakal kang NFA nga bugas? Kag sa liwat, ano ang mas mabug-at nga basehan kang pag-ugwad, ang kaduruhon kang mga bangko sa atun probinsiya ukon ang kaduruhon kang atun mga kasimanwa nga nagapirung-mata nga nagautang sa 5-6 para lang mabuhi?
Siguro may iban kaninyo ang nagapamangkot kon may mga datus ako nga magasupporta sa akun mga argumento. Pero ano gid bala ang mas mabug-at nga ebedensiya ,ang mga numero nga halin sa mga ahensiya kang gobyerno nga daw ginhimu-himo lang para may mahambal ang atun nga mga pulitiko nga may inubrahan sanda bisan sobra ka rayu sa tigi kang kamatuoran ukon ang riyalidad nga atun naagyan kag napanilagan? Pareho lang kang kaimulon kang amun pamilya nga akun naobserbaran. Man-an ko kon ano ka budlay ang mangita kang obra. Naagyan ko kon ano ka budlay ang obra kang sangka mamumugon. Obra nga sobra ka budlay kabaylo kang sweldo nga sobra kanaba kumpara sa minimum wage didya sa atun probinsya. Amo ra gani nagahandum ako kang sangka gobyerno nga magaduso kang kinamatarung namun nga mga mamumugon sa husto kag patas nga pasweldo. Nasaksihan ko ang pagbaka-baka ni Tatay sa pag-arado kang uma nga indi amun. Amo ra gani bahul gid ang paghandum ko kang sangka pagdumarahan nga makasarang makapatuman kang matuod-tuod nga repormang agraryo. Naman-an ko ang pagpaminsar ni Nanay para mapasakto ang magamay nga pinangabudlayan namun ni Tatay sa amun pang-adlaw-adlaw nga kinahanglanun. Amo ra gani kon kis-a napiritan run lang si Nanay mangutang sa bombay bisan taglumapaw sa langit ang anang saka. Amo ra gani nagahandum man ako kang sangka hunta-probinsyal nga may kaisug magpasad kang laye nga makakontrol kang interes kang mga bombay kag mga nagapautang. Nabatian ko man ang pag-uraruy ni Lolo kay ginaagwanta na lamang ang sakit nga dara kang anang balatian kay indi kami makasarang magpabulong kana sa sangka moderno nga hospital sa Iloilo. Amo ra gani daw nabuhian gid ako kang paglaum kang naman-an ko nga may plano ang atun gobyerno probinsyal nga ipakid-an kag ubrahon nga moderno ang Angel Salazar Memorial General Hospital. Ugaring daw wara man lang gihapon may natabo, pagkatapos kang malawid nga pagbinaisay, matapos ang mga pagbalabaganay, kag pag-inaway, ang hospital hasta sa tulad tarpaulin sa gihapon, kag si Lolo didto sa balay nagahimugto.
Amo ra gani sobra gid ang pagpangamuyo ko sa Diyos nga taw-an kami kang mayad nga lawas kay sa kapigaduhon kang amun pagpangabuhi kag dugang pa ang miserable nga sitwasyon kang atun hospital, baw sobra gid nga ginadilian ang magmasakit. Amo ra gani nagahandum man ako kang sangka pagdumarahan nga nagasuportahanay sa pagsiguro kang kaaraydan kang mga Antikenyo. Nabatyagan ko man ang kagustuhan kang libayun ko nga si Nene nga makapadayon kang anang pagtuon sa kolehiyo, ugaing ang pagpaeskwela kana indi gid masarangan kang amun sangka-palad nga sweldo. Amo ra nagahandum man ako kang sangka buluthuan nga makatugro kang de kalidad nga edukasyon sa mga pamatan-un nga mga Antikenyo.
Amo ra ang masubo nga sitwasyon kang amun pamilya. Sangka pamilya nga may singko mil kwatro sientos kag trese pesos nga kita halin sa sangka bulan namun nga paghimakas kag pagbaka-baka. Kantidad nga hambal sa report halin sa National Statistics Office makasarang magtugro kang sangka disente nga pagpangabuhi sa pamilya nga may lima ka miyembro patas kanamun. Pero andut bisan ano nga tipid ang amun himuon, nabudlayan gid kami nga dya paigu-iguon. Kay man sa amo dya kagamay nga kantidad magahalin ang garastuson namun adlaw-adlaw sa sulud balay halin sa amun pagkaun, barayad sa kuryente, kag plete paagto sa amun urobrahan. Sa amo dya nga sitwasyon, may mabilin pa ayhan kami nga pang-shopping sa ginapabugal nanda nga mall? Makatiraw pa ayhan ako kang chicken joy kag pizza kag labaw sa tanan may kwarta pa ako ayhan nga pwede ko idiposito sa bisan sara sa mga bangko sa atun nga probinsiya? Man-an ko nga indi lang kami ang nagaagi kang amo dya nga kapigaduhon, amo ra daw indi gid ako magpati sa bisan ano nga statistika halin sa mga ahensiya kang gobyerno kon kauswagan kag asenso ang atun pagaistoryahan.
Amo ra gani ang bahul ko nga pamangkot sa tulad, Sa diin man gid bala ang pag-asenso? Mga kasimanwa, ako nagapati nga ang matuod-tuod nga pag-uswag indi makita kag matakus paagi sa mga daragkul nga mga negosyo. Ang matuod-tuod mga pag-asenso, dapat mabatyagan kang tagsa-tagsa ka pumuloyo paagi sa pagmayad kang andang pagpangabuhi. Pagmayad kang pagpangabuhi nga masukol paagi sa ikasarang kang sangka pamilya nga makapaeskwela kang andang kabataan sa kolehiyo. Pagmayad kang pagpangubuhi nga makita sa sangka pamilya nga wara nagapaminsar kon paano sanda makakaun tatlo ka besis sa sangka adlaw. Pag-uswag nga mabatyagan kang mga pumuluyo kay sanda nagauli sa sangka desente nga pagpangabuhi.
Mga kasimanwa, wara ko ginahambal nga ang pag-asenso hirikuton kag responsibilidad lamang kang atun mga lideres. Ang pagdab-ot kang matuod-tuod nga kauswagan nakasandig kanatun tanan. Gani bisan sobra run nga kapaslawan ang akun naagman bangud sa mga handum ko nga akun ginalauman nga matugruan ka kabuhi kang atun mga lideres, sa gihapon ako magagwa sa maabot nga Mayo a-diyes para magatuman kang akun kinamatarung kag responsibilidad nga magboto. Kay man-an ko nga sa pagtuman ko kang amo dya nga obligasyon, ako makabulig sa pagpasad kang sangka gobyerno probinsyal nga magakabuhi kang atun handum. Sangka gobyerno probinsyal nga magapamati indi lang sa limug kang andang pamilya, amigo kag kapartido, kondi sangka pagdumarahan nga magatugro igtalupangud sa tagsa-tagsa ka pumuluyo nga Antikenyo. Pero dya mapatigayon lamang kon kita magaboto base sa mehora, naobrahan, prinsipyo, kag panindugan kang kandidato kag indi sa popularidad, kwarta, kag utang kabaraslan. Dya magin posible lamang kon sa atun pagboto, atun pinsarun indi lamang ang atun personal nga kinahanglanun kondi tugruan natun kang bahul nga pagtamud ang interes kang atun nga banwa.
Mga kasimanwa, ang pag-asenso possible basta kita tanan nagabuligay kag nagabuyluganay. Gani sa Mayo a-diyes ikaw, ako, kita tanan, mag-ugyon agud atun matultulan ang sakto nga dalan paagto sa ginahandum natun nga pag-asenso.
- Katapusan -
* Litrato: Himo ni Michelle Thomas halin sa http://michellesartexperiments.blogspot.com/2010_08_01_archive.html.
