Ano nga Isda-a da, Noy?
ni Rejie A. Talagtag
Bag-o palang nagapanurook ang sanggol kag ang tarin nga talisayun nga nagatongtong sa puno ka samlagi, nagpisik dun sa baratangan na nga papag si Iko. Wara tana nanguyus sa gahud ka mga manok kondi sa makalamkalam na nga nabatyagan sa anang batiis.
“Yamuhat nga kuti ya, ay. Aga pa gani gapanguhit dun,” ang nahambal na sa anang kaugalingun dayon tabog ka hinuptanan na parayu kana. “Man-an ko man nga laon ko Kathy, piro indi gid kita nga darwa magdayunay. Abi diparaha to ang imo mga bata, ay, para makahimus ko ka daramog kaninyo. Indi mo run gani ria tanda masapo piro.” Kag nagpanaog tana paagto sa kusina para mangapi.
Maramig nga dapya ka hangin-dagat ang nagsumalang kay Iko pagkagwa na sa anang balaybalay. Bisan nagakudug ang tuhod na sa karamigun, nagpadayon tana paagto sa daray-ahan. May tatlo ka laki nga nagabutwas ka banyira halin sa baroto kag may darwa ka mga bayi nga nagatindug sa kilid kag may dara nga kiluhan.
“Duro dawi nyo nga bulaw, Nyor?” ang pamangkot ni Iko kang makaparapit tana sa mga bangkiro.
“Sararakut ang hulik namun, Ko. Naunahan kaw ni Belen sa mga bulaw ti puro samilog kag salaysalay dun lang ang nabilin,” ang sabat ni Nyor kana samtang ginaapi ang mga isda sa surudlan.
“Pati timo kay Dayonyor ko, ah. Indi na tana pagbaligya kanimo ang mga bulaw hay gintigana dun nana ria para sa bulaw--wan nga kasing-kasing ni Belen,” ang saligbat ni Ontoy Kumpol dayon sunlog kay Nyor. “Kon daad indi lang mga lukos kag bukawbukaw sa baybay ang ginapamasyaran ni Dayonyor natun kondi pati mga bayi man.” Dayon na haruk-uk kang kadlaw nga haros maglabaw dun ang sangka onto na nga tagiptipun sa ibabaw.
“Grabi man timo mamuya kay Nyor, Toy, ba. Gwapuhon lang gid ra ang amigo natun,” ang saway ka imaw nanda nga si Merto kay Ontoy Kumpol.
“Nugayi takun dyan, Merts, ah. Tayp mo lang gid pakaisa ni Belen nga si Pani pro,” ang sabat ni Ontoy Kumpol kay Merto. “Andam kaw lang garing kay Pani hay onto na kan kolord. Kolgit na nga daan bunga ka nipa kag ginapanglimog na apog kag buyo.” Kag nagharikhik liwat si Ontoy Kumpol samtang nagalungulungu man si Nyor kag Merto. Nagyuhum dun lang si Iko samtang nagapamili ka mga isda nga inoglibud na.
Burubhay, nagparapit dun ang darwa ka mga bayi kananda.
“May mga bulaw kaw nga dawi, Nyor?” ang nagayuhum nga pamangkot ni Belen kay Nyor. Masabat run daad si Nyor garing naunahan tana ni Ontoy Kumpol.
“May dyan, Day Belen, ah. Gin-apihan kaw gid ni Dayonyor. Bisan indi mo dun pagbaydan, basta isugpon mo lang sa imo ngaran ang ana apilyido.” Dayon ngisi na kag sunlog kay Nyor.
Daw indi makaturuk kang tadlung si Nyor kay Belen, magluwas pa sa lising ang ana mga mata, kondi pati dun sa ginpanghambal ni Ontoy Kumpol. Nagparamula man ang bayi ugaring sa kaitumun ka anang panit, wara to makit-an.
“Buligan ta dun kamo ni Pani pangsaylo ka mga bulaw sa banyira nyo,” ang nahambal run lang ni Nyor pagkatapos.
“Mabulig man ko kaninyo, Ni, ah,” ang dayon intra ni Merto.
“Pamunung dun lang dyan, Merts, ah. Mamana pa takun Kano, gani kadya pa lang prangkahun ko dun ikaw. Wara it por-ibir para kanatun darwa. Ikaw kag ako, indi nagakabagay. Lantawa tsura mo ikumparar sa kaambung ko,” ang sirmon ni Pani kay Merto. “Huud gali, ang ginpromisa mo nga buyo diin dun? Kahapon pa ko wara ka mama.”
Masabat man daad si Merto garing gin-unahan tana ni Ontoy Kumpol. “Man-an mo Ni, ang mga Kano, gusto tuod nanda ang mga mailum-ilum nga babayi piro indi kolord ang bag-ang.” Kag dayon na ngirit.
“Tampuhaw gid timo bala, Toy, mo!” ang nahambal run lang ni Pani kag nagpanaw dun tanda ni Belen parayu sa daray-ahan.
“Ti, sigi, Nyor, Toy, Merts, ilibud ko anay ang mga isda nga ya. Kar-on lang ang bayad pag-uli ko.” Kag nagpanaw man parayu kananda si Iko.
“Ano nga isda-a da, Noy?” ang pamangkot ka mal-am nga laki nga nasumalang na samtang nagalibud ka isda sa karsadahun ka Barbaza.
“Samilog kag salaysalay, Tiyoy. Saysinta ang tunga sa kilo,”ang sabat ni Iko.
“Wara gid naganaba ang prisyo ka isda ba, no?” ang pamangkot liwat ka mal-am.
Sa pinsar lang ni Iko, nagapangayo dya guro ka ayo. Haros wara run gani tana ti ginansya sa anang ginabaligya.
“Panti dun lang ang nagapanaog ka ya nga tyimpo, Tiyoy. Tanan haros nagasaka dun,” ang sabat na.
“Ti, sigi, taw-i ko sangka kilo nga salaysalay. Pamarhan ni Tiyay mo para sa igma namun,” ang hambal ka mal-am.
“Ano nga isda-a da, Noy?” ang pamangkot ruman ka tambuk nga bayi nga nasumalang na sa tulay ka Dalanas.
“Salaysalay kag samilog, Nay. Syinto-baynti ang kilo,” ang sabat ni Iko.
“Sigi, taw-i ko tag sangka kilo nga samilog kag salaysalay,” dayon na bukad ka ginasuksok na nga beltbag.
Sa pinsar ni Iko, “Duro kwarta kag alahas ba. Di koloretes pa ang tsura. Manggaranon dya guru, ay.” Dayon na turuk sa tatak ka beltbag, Prada. “Ah, indi dya manggaranun, kondi tikalun,” ang hambal na sa anang kaugalingun. Dayon diritso tana panaw pagkadaho ka bayad.
Rapit run lang maubos ang anang ginalibud nga mga isda. “Makapanuba dun gid man ko pagkatapos.” Kag dayon na singgitan, “Isdaaa! Isda kamo dyan! Pwidi prituhon, pwidi pamarhan! Pwidi idapli, pwidi man isumsuman!”
“Lub-ok dun da isda mo!” ang gulpi singgitan man kang nakabati kay Iko. “Ulaa sa suba hay pamuruton ko!”
Ginsagap ni Iko kon diin dapit ang nagasinggit. Nakit-an na ang piang nga nagapanambo sa kilid dalan kag nagangisi kana.
“Tonto nga piang dya, ay. Matap-ok gid inagyan na guro kon libagun ko tana binaluk-an, ay,” ang kumod ni Iko.
Wara dun lang ginsapak ni Iko ang piang kag nagdiritso tana panaw. Pag-abot na sa Barangay Malabor may nagairinum nga mga sakada.
“Noy, ano da isda mo? Pwidi kami ka pangayo pangsumsuman lang?” ang tawag ka buy-onan nga laki kana nga naglambat gid sa anang aragyan.
“Pwidi man, Nong, garing wara pa ko it binta ba,”ang mahinay nga sabat ni Iko. “Budlay dya kar-on kon mangindi ko basi mapusdakan bala ko sa surok-surok haw,” ang nahambal na sa kaugalingun na.
“May Tanduay kami dya nga ginatagay, basi gusto mo mag-shot-shot man,” ang panghagad kana kang mga manginginum.
“Pasinsya dun mga, parts, wara ko gainum wiski,” ang matadung na nga sabat.
“Kon tuba bi, may dya man kami,” ang pamirit nanda liwat.
“Ti, amo tana da. Tagayi ko sangkabol, ah,” ang wara it pangduha-duha nga sabat ni Iko.
Syimpri, ano pa abi ang matabo kay Iko kondi ang malangawan ang ana nga mga isda samtang tana nagatagay ka tuba. Kada sangkabol, ang ilis tatlo ka samilog kag salaysalay nga isda. Pagkaya ni Iko sa kalinginun, amo man pagkulub ka dara na nga banyira. Kag tana nagpauli nga nagaikis-ikis guyod ang lata nga banyira ka isda. Pag-abot na sa anang balaybalay, gin-alaw-alaw tana ni Kathy nga nagaingaw samtang ginabatiti ang anang mga bata.
“Amo da ang ginahimo ka mayad nga Nanay, Kathy, gaulikid kang ana mga kabataan. Piro indi kaw gid malipat nga kita nga darwa indi magdayunay. Mas mayad pa nga maglaon ako kag magsagud kang mga kuti, kaysa mga bata nga indi ko masarangan buhiun.”
Kag naghuraguk dayon si Iko.
- Katapusan -