Handoraw
ni Consolita V. Rubino
Ano ang handoraw? Ang handoraw sangka imahin nga bohi sa baratyagun sa pinsar ka tawo. Ang inagyan nga indi malipatan sa dalanun, nagabalik sa pinsar. Handorawan lamang ang mabatyagan halin sa naagyan nga kasadya: may harakhak, dongsing, kag initukay kang bataun pa. Amo ria ang nabilin nga handumanan ka pinalangga okon myimbro ka pamilya nga nagpabilin sa kasingkasing. Bohi kag ginapanurukan nga imahin ang mga hinogyaw.
Ang mga handorawan sa kinabohi may logar sa panghunhuna kang kada tawo, kag nagabalik kon malinung ang pinsar. Bisan gani nagasaranhun lang, nagalamhu kon may madumduman nga karadlawan nga inagyan. Athag ria nga imahin sa panghunahuna nga ikaw lang gid ang makakita. Ang iba ginsambit na sa kaimaw ang anang inagyan nga ginahandoraw.
Ang handoraw mabatyagan sa tion nga nasubuan kag ginaloyahan tungud hay naparayu sa pamilya. Ang kasingkasing nagahandum ka panimalay nga may kapong-aw. Ang pagparayu sa pamilya okon sa mga pinalangga indi malikawan. Bisan wara ti handum nga magrayuanay, nagaabot gid ria sa tawo. Ang panahon ang nagasogo. Ang mga rason kon andut nagarayuanay ang mga tawo: kada isara may ana nga dalanun; nag-oswag ang pangabohi kag may kaogalingun nga pamilya; nagapaayon kang pangabohian; kag, nanglogayawan sa iba nga logar sa sogo kang kalisud nga pangabohi.
Kalabanan ang handorawan mabatyagan lamang kon ang sangka tawo naparayu sa anang ginhalinan. Kon ang kapong-aw kag kahidlaw mabatyagan, rudyan run nagaompisa ang panghunahuna nga madalum nga may paghandoraw. Makoon lamang nga, “Baw, kaona pobri lang kami sa pangabohi. Ang sangka panid nga tinapay ginahuray nga pararihas agud makatiraw kami tanan.”
Ang sangka tinoga nga makadangat sa ibang nasyon, marayu ang distansya kag hurungdun nga makaouli. Mahal ang pliti. Wara ti natipon nga kwarta. Bohay nga nag-antos nga nagsaranhun. Baw, ang kapong-aw daw indi mabaydan ka pilak. Loha nagaaragay lamang kon madumduman ang hinigogma.
Sa kalawidun nga nagparayu, rudyan mabatyagan ang kapong-aw kag paghandum sa pamilya. Adlaw-gabii nagapinsar nga mag-oli tungud sa kapong-aw. Iwanun mo bay? Daw bayun lang timo ka karbaw nga ginbangut nga wara ti mahimo. Rudyan run ka ria madumduman ang kasadyahan kag kalipayan nga inagyan.
Ang pamangkot: Ano ang inagyan mo sa kinabohi nga indi mo gid malipatan? Ria nga inagyan indi parihas sa inagyan ka iba, hay ang dalanun kang kada tawo wara ti kaangay. Pariho nga nakaagi sa pagsinadya, pariho nga nakaagi sa kasubu, piro ang baratyagun kang kada tawo wara nagakapariho.
Nagahandoraw sa inagyan kag handum. Aguy, nami raad ba ang mangga nga bagnas kag inunu sa ginamus. Ang bayabas nga bisaya, indi lang pagpalanugun antis kan-un hay daw angsud anang dapug. Ang batwan nga loto namit gos-abun. Baw, nagalaway man ko ba. Ang kamonsil nga bokaka rodto sa binit ka soba. Ang sandiya nga malabug kag pola anang sulud. Ang timon nga marlabug anang korti. Kon maadlaw, ang bolak ka kahoy nga balod nami sipalun. Handowaran lamang ang nabilin kag indi run mabalikan pa sa riyalidad.
Ang sangka tawo nga wara nagparayu sa hinigogma sa kabohi, nagahandoraw man sa tion nga nagtaliwan sa kalibotan ang anang hinigogma. Bisan wara run sa pisikal nga lawas piro sa hunahuna kag ispirito, bohi gihapon sa kasingkasing, kag sa anang handorawan nagapabilin para sa anang hinigogma kag pinalangga. Ang gogma hinungdan man kon andut ang tawo nagahandoraw.
May ginahandoraw bala ikaw nga makatogro ka inspirasyon sa imong kabohi? Bisan indi mabalik ang kahapon nga inagyan, bohi ria sa handorawan.