Sa Paghawan kang Bakhawan
ni Gil Salanio Montinola
Ikatlo nga Padya 2013
Samtang nagahulat si Emma sa ana tatay kag magurang, nalingaw tana turuk sa mga ipot-ipot nga nagalinupad libot-libot sa bakhawan. Manami sa mata ang anda igpat-igpat nga nagapamag-an pa gid sa ana pamatyag. Daw mga bituon sanda nga nagpanaog halin sa langit kag naghapon sa mga dahon ka bakhaw. Sa daray-ahan nga ginatubuan ka mga bakhaw, duro katama ang mga isda, ang mga kalampay nga madasig magdinalagan kag ang nanarisari nga mga pakinhasun nga may sari-sari man nga duag nga nagabadlak sa sirak ka bulan. May nakita tana nga sulo sa lawud daw igpat ka ipot-ipot nga wara nagapatay-patay, sulo ka pump boat nga ginasakyan ka ana tatay kag magurang. Nasiruman sanda uli halin sa pihak ka isla. Ginkalangkagan ni Emma kon ano ang anda dara. Pagdungka ka pump boat, ginsumalang ni Emma ka haruk ang ana tatay.
“Ano rang dara nyo, Tay, ni Toto?”
“Amo dya, Ne, ang sarahi nga ginatawag.”
“Ay, huud, amo ra gali ang ginasugid ka klasmeyt ko nga nagalagari ka niyog! Ang gahud ka tama!”
“Ha-ha-ha! Dali run sa sulud kay daw nagutum gid kami ni Toto mo sa biyahe.” Gindapit ka ana tatay si Emma. “Dya gali ang puto mo nga paborito.”
“Yey! Salamat gid, Tay.”
May sugpon pa daad nga pamangkot si Emma ugaring nagamual run puto ang ana baba.
Sangka adlaw, amo dulang ang kanguyus ni Emma sa ana nga pag-uli halin sa eskwelahan. Nakita na nga mahawan run ang atubang ka anda balay. Mga hunol nga gagmay ang pirambato nga nabilin. Ginpangtapas kang ana tatay ang mga bakhaw. Duro katama ang mga kahoy nga ginbaligya gid dayon sa banwa. Nagduro ang kwarta kang anda pamilya. Pirme manok kag indi run sinabawan ukon sinugba nga lab-as ang anda dapli. Nagbakal sanda bag-o nga TV, ginbulus sa daan nanda nga radyo. Kadasig man nga naubos ang anda kwarta pareho man sa pagkaubos kang daragkulan nga mga puno kang bakhaw. Ang mga ugat dulang ka dya ang nabilin nga nagamutwa-mutwa sa tubig nga daw mga alima nga nagapangayo tabang. Amat-amat nga nagkaradura ang mga isda, ang mga kalampay, kag ang nanarisari nga mga pakinhasun nga may sari-sari man nga duag. Wara run ti buniton ang ana magurang. Wara run ang mga igpat-igpat kang mga ipot-ipot nga ana ginabantayan kon sirum. Napatay ang kalangkag sa dughan ni Emma.
Isara ka aga, nagdamul ang gal-um sa langit kag nagpurus ang hangin. Wara man it manog-abot nga bagyo. Gulpi lang nga nagdaragkul ang balud. Mahapus ang paghampak kang balud paadto sa anda balay. Nagaugut katama ang baybay. Ginpanglampus ang mga bangka sa bato. Nagkarawasak. Wara nanda nahandaan ang gulpiyada nga hitabo. Gintabog kag ginpalayas sanda kang daragkul nga balud. Sa dinali-dali kag sinala-sala nanda, radyo lang ang anda nabitbit.
Naglinung ang daray-ahan kay wara run nagaugut ang dagat. Mahawan ang langit, pareho run ang duag ka dya sa dagat. May mga pispis run nga nagalinupad. Nag-amat-amat run balik ang mga tawo sa tagsa-tagsa nanda balay. Ginburuligan nanda pamurot ang mga parte kang anda balay nga nagkaraguba. Nagarulutaw sa tubig. Mayad lang nakahingagaw sanda dalagan paadto sa takas. Kon natabo, sanda man ang nagtawas sa tubig nga naglamon kag guba sa anda balay.
“Kon dayan lang daad ang mga bakhaw,” kutib-kutib kang baba ni Emma.
“Wara daya natabo,” sugpon ka ana Tatay nga nagatindog sa ana kilid.
Nagkaput si Emma sa butkun kang ana tatay kag maathag nanda nga ginaturuk ang pihak nga isla. Sa kahawan ka atubang kang anda balay, maathag nanda nga makita ang tabok nga isla. Ang isla nga napalibutan kang mga bakhaw. Nagatiririndug man sa gihapon ang mga balay rugto. Wara napirdi kang mapagrus nga hangin kag daragkul nga balud kay madamul kag maragbong ang bakhawan nga nagasagang sa hagunos kag pwersa ka tubig.
Sa adlaw mismo nga ‘to nagtabok sa pihak nga isla ang tatay ni Emma imaw ang ana magurang nga laki. Rugto sanda sa tabok nagpamuul kang mga inugtanum nga mga bakhaw. Pagbalik nanda sa anda isla, duro katama ang anda dara nga mga hunol ka bakhaw. Ginsumalang sanda ni Emma nga masadya. Iririmaw sanda nga pamilya sa pagpananum kang mga bakhaw sa anda gwa ka balay sa binit-baybay.
Madasig nga nagrabong ang mga bakhawan. Kadasig magdaragkul ang mga ugat nga daw mga kudal para indi dali-dali kasulud ang daragkul nga mga balud. Nakayuhum si Emma kang nakita na ang amat-amat nga pagduro kang garagmay nga mga isda. Ginhagad ni Emma ang ana nanay kag tatay kag magurang, iririmaw sanda nga nagaturuk sa nagaigpat-igpat nga mga ipot-ipot. Ang mga ipot-ipot nga nagapalibot-libot lupad nga nagakinasadya sa amat-amat rabong nga mga dahon kang bakhaw. Maabtik ang mga kalampay nga nagakararamang sa mga ugat. Ang mga nanarisari nga pakinhasun, nakakita balay sa idalum kang bakhawan. Sa pagduro kang mga isda, sigurado nga maduro run man ang buniton ka ana magurang. Nabuhi ang kalangkag sa dughan ni Emma nga gindugangan pa gid kang kalipay kag pagpalanggaanay.
- Katapusan -
*Litrato: Halin sa http://www.naturefoundationsxm.org/education/mangroves/red_mangrove_illustration.gif.
