Uyas kang Paray
Ikabaynti kag Katapusan nga Bahin
Itsura kang bayaw-bayaw
Kon kaisa darwa lang ka tawo ang nagalinas nga ginasuhulan kang tag-iya. May rudyan man nga tatlo ka tawo ang nagaobra sa paglinas. Ang darwa ka tawo nagaparis nga maglinas kag ang isara nagakarga kang paray nga itungtong sa ibabaw kang bayaw-bayaw. Kon sin-o gani kapuyon tana liwan maghakwat kang mga inupong nga paray kag itungtong sa ibabaw ka bayaw-bayaw. Nagasal-ihanay sanda para nga makapahuway ang tuhod sa sobra nga linas.
Mintras nga ginalinas ang paray nagakarahulog sa idalum kang bayaw-bayaw kag nagatipon ang paray sa ginasalud nga amakan. Ang mga tawo nga nagalinas ginahatdan kang pagkaun kang tag-iya ka paray agud to nga diridiritso ang andang obra. Makapahuway lamang ang mga manoglinas sa tion kang tigkaraun.
Dipindi sa kadurohon kang paray nga ilinasun, kon kaisa nagalinas sanda ka bali darwa ka adlaw. Ang iba gabii ang andang linas tungud hay maramig-ramig ang tyimpo. Kon sa adlawun gani maglinas sobra ka init kag dali kapuyon ang nagaobra. Baw ang balhas nanda nagairilig lang kag nagatarabiris. Pagkatapos kang linas, ang manoglinas maumpisa run ka pahangin ka paray. Ihulatun nga magsulug ang dupuydupuy kang hangin kag magburay ka paray nga ginapahanginan. Para maman-an ang diriksyon kang hangin kon sa diin nagapaagto, mahimo sanda ka ria kang ilisi para may nagabuyung. Sa ria nga paagi maman-an ang diriksyon kag kabaskugun kang hangin. Ti, kar-on ang nagapahangin nagapaayon kon sa diin ang hangin naghalin kag mailis ria kang anang posisyon para pasundan ang hangin. Nagaumpisa kadulus ang hangin pagkalampas ka alas nwebe sa aga.
Ginapuga-puga nanda ka pahangin mintras nga nagadulus ang hangin kag ginakalitan ang tyimpo para nga matim-us ang paray. Pagkatapos ka pahangin kang paray ginatumpok ria sa tunga kang amakan. Handa run ria nga isubayun. Ang mga pinilinpin ginapain kag isulud sa surudlan. Ang upa lang ang nabilin sa sagwa kang amakan. Ang tag-iya kang paray mapriparar run kang mga sako nga wara ti sulud, karalis kag panigahan.
Subay nga adlaw
Ang paray nga nagatumpok sa tunga kang amakan handa run nga isukbun. Ang pagsukub kang paray kon sang-ano ang kabilugan nga produkto nga natim-us, amo ka ria ang ginatawag nga subay. Ang subay, kon sa atun pa nga hambal, ginaisip kon pira tanan.
Ang mga kinahanglanun sa pagsubay:
1. Trisyuhan (nagasulud ka 8 kag 1/3 ka gantang)
2. Karalis
3. Mga sako nga wara it sulud (isudlan kang mga nasubay)
4. Karusa (para sa hakot kang paray nga sinako)
5. Lamisag nga limpyo run
Ang sangka sako nga paray ginatawag nga sangka kaban. Ang sangka kaban bali tatlo ka paniga anang sulud. Kon isukbun sa gantangan bali baynti singko ka gantang ang sulud ka sangka sako. Pananglitan may pulo ka mga sinako nga paray, ang buut hambalun amo nga pulo kabanis tanan.
Sa pagsubay ginasukub ang paray sa trisyuhan ka bali tatlo ka sukub ang sangka sako. Ginasudlan ang bakuwa kang paray kag ibubo sa sulud ka trisyuhan. Ang pagbubo diritso nga indi matandug ang trisyuhan, gani kinahanglan nga bungbong gid kag ikalisun kang kahoy nga matadlung kag bilog. Pagkatapos nga nakalis ibubo run ria sa sako, isukban liwan ka bali darwa pa ka paniga agud idugang para mahimo nga sangka sako kag dayon nga bugkus ka lulu nga sukdap ang baba ka sako.
Ang kada sako nga nabuta kang paray ginahantal ria kag isipun kon pira ka sako tanan ang kabilugan sa patubas. Ang kada napulo ka sako bali darwa ka sako ang huray kang nagalinas. Kon ang patubas bali 36 kabanis ang kabilugan, ang bali anum ka sako maagto rudto sa manoglinas. Kon pira man sanda nga nag-obra ti ihurayun ria nanda nga nagasibo sa husto nga pagbahin.
Ang tanan nga patubas nahakot run kang karosa kag ginadara sa balay kang tag-iya ka paray kag rudto ginabutang sa sulud ka anang lamisag. Ang ra nga patubas ginakonsumo lang nanda sa bilog nga tuig. Ang mangunguma wara run pagbakal kang bugas hay duro ang andang kunsumo.
Rudto sa bungyod nga gintugdayan kag ginpahanginan duro nga paray ang nagkaraasik, ang iba nga upa nasakutan kang timgas nga paray. May tawo gid ka ria nga nagaagto kag magpanahup, ginasubli ang agi kang gintumpihan kag ginataphan ang upa. Kon kaisa may sangka trisyo pa nga timgas nga paray ang mabuul.
Kon wara run ti tawo nga nagapanahup, mahugpa liwan ang panung nga mga maya sa gintumpihan kang paray. Ang ginaobra kang mga tawo ginadakup nanda ang mga pispis nga maya kag idapli. Nakatuip ang mga tawo kon anhun pagdakup. Nagahimo sanda ka pukot. Ginahumlad ang daw laya suno sa kabahulun ka lugar nga ginahugpaan. Sa oras nga ang mga maya naghugpa run, dayon nanda pitik kang pukot para mataklapan ang mga pispis. Ang kutub kang nakasulud sa pukot idakpun nanda ria tanan. Pag-abot sa andang balay ipanitan kag karnihun para may dapli sanda. Hambal nanda manamit kuno ang sabor kang maya hay matambuk tungud nga paray ang ginakaun. Ahay, kaluoy man ang mga pispis.
Ang mga pispis ngato napapas run halin kang napapas ang tanum nga makan. Madumduman ko nga ang mga maya ngato nagatugro kang katahum sa latagun. Raad natipigan to nga klasi ka pispis para nga hasta kadya makita man kang mga urihing tubo.
- Katapusan -
*Litrato: Himo ni Fernando Amorsolo halin sa http://www.tuttartpitturasculturapoesiamusica.com/2012/11/Fernando-Amorsolo.html.