Uyas kang Paray
Ikaonse nga Bahin
Rulubkun
Mintras nga gagurang ang paray nagaamat-amat ka bug-at kag nagatungli ang uhay tungud sa katimgas. Sa punto kang paray nga nakalampas sa urubasun, amo ang ginatawag nga rulubkun hay ang abaga kang uhay urubasun pa kag medyo gurang ang tangkap kang uhay. Amo karia ang ginahimo nga himugo ukon linubuk. Ginaani, ginakagud, ginahulas, kag gnabayo ang paray nga rulubkun. Ang bugas kang rulubkun ginatawag nga limbuk. Ang bugas kang limbuk ginbukbok kag ginalakutan ka kinagod nga niyog sa punto kang palanggituan ukon barandihun kag dugangan ka nagakaigo nga kalamay para lang nga magtaratam-is. Ginabayo ria hasta nga magkaraput ang mga panakut nga niyog kag kalamay. Kon magkararaput run gani sa sobra nga bayo, amo karia ang ginatawag nga himugo. Sa atun pa, ang himugo pwede run hiwaun kag ikuyang sa myembro kang pamilya. Ang himugo ginatawag nga bahibahi. Amo dya ang ginakahidlawan nga karan-unun sa uma.
Ang paray nga nakalampas sa punto kang rulubkun, nagagurang ang mga inuhay halin sa anang abaga hasta sa tangkap. Nami gid karia anang pagtungli kag nagabuyok-buyok kon hangin-hanginan sa kawayangan. Nanamian gid takun karia maglantaw kang nagabuyok-buyok gid ang kada uhay kang paray sa taramnan. Nagaananay kailis anang kolor nga nagadarag hasta run gid nga maggurang ang paray. Ang paray nga indi maani sa husto nga oras nagauntayan. Nasobrahan kang gurang ang inuhay kag magkarapupo run ria kon matandug tungud hay nagpasar sa termino.
Malain ang Panahon
May panahon nga indi malikawan tungud nag-abot ang masayud nga tyempo. May bes nga bali darwa run lang ka semana kag magpaani, ahay naabutan kang madamul nga uran kag mabaskug nga hangin nga daw bagyo. Ang paray nga dali run lang anihun nagharaplak kag ang iba nga uhay nagsawsaw sa tubig kag napilpilan. Makita nga naghapay ang paray sa direksyon ka hangin nga nagsunod sa buyung kag ang porma daw sa aripuros anang binuyungan. Ang iba nga paray nagharaplak sa sangka direksyon lamang.
Ang paray nga nagharaplak, nagapabilin nga nagahaplak. Pero may rudyan man nga makita ang iba nagbangon raad pero indi makaalsa tungud sa kabug-at nga inuhay. Mintras nga ginaangan-angan sa pagpaani kag nagapagurang kang paray, ang iba naulian katong tukub sa ibabaw, pero ang kutub tana kang nagakatupa sa tubig nahuruman nga nakasawsaw kag nagtubuanan. Ang kutub tana kang inuhay nga napilpilan sa idalum nayon kang dagami, nadunot kag indi run mapuslan. Amo ria ang kapyerdihan nga nagaabot nga wara paglaumi kang mangunguma.
Pero sa pihak nga bahin, nagakalipay ang tag-iya nga nag-abot ang ani. Ginabawi sa anang painoino nga kalabanan nga mga tuig nga nagligad manami ang panubasun kag talagsahun lang man mag-abot ang masayud nga tyempo. Ginabaton bisan sang-ano lang ang madangat kag maagum nanda, bilang bunga kang kinabudlayan kag amo karia ang ginapasalamatan.
Marimasa nga uhay
Ang paray mintras nga ginasirakan kang adlaw nagagurang anang inuhay. Ang kutub kang nakaagi sa binit kang aranyun, nagakalipay sa katahum ka latagun. Sa yano nga panglantaw sa latagun kang mga kaparayan, puro lang gid uhay ang makita nga wara ti dahon. Bisan ang sangnahut nga dahon sa ubus kang karaptan ka uhay, nagaluyloy para hulas lang nga ianihun kang kayug.
Ang tawo nga makaagi sa binit kang aranyanun, nagakalipay nga maglantaw kang wayang nga puro gid paray nga darag run, ilabi run gid nga dali run lang ianihun. May mga kahon nga nagaulut sa tanum kag amo karia ang latayan kang tanan. Bisan bakilid gani ang lupa, ang mga kinahon nagahagdan hagdan pasaka nga puraw lang gid paray nga aranyun.
Ang iba nga paray nagluyloy sa tunga kang kahon sa kada magtimbang. Ang kahon mismo natakpan kag daw haros nga indi kitaun. Ang sin-o man nga tawo ukon tag-iya kang paray nga mag-agi sa ibabaw kang kahon, kinahanglan nga maghinay-hinay sa pagpanaw para indi mag-arasik ang paray halin sa inuhay nga nagasawsaw sa ibabaw kang kahon.
Ang mga inuhay nagatungli paidalum tungud sa kabug-atun. Andut haw nga mabug-at? Mabug-at tungud nga matagbung ang bugas sa anang katimgasun kag matibsol nga bugas ang sulud ka kada pasi.
Ang mangunguma nakamaan kang anang patubas kon bala dagaya kag madinarag-un. Sa wara pa magpaani ginalantaw ang tindug kang paray mintras nga nagapagurang kang anang aranyun. Sa paghusisa, ana ria nga hakwatun ang sangka uhay kag itungtong na sa anang palad kag lantawun halin sa abaga hasta sa tangkap. Ginaturuk kag ginahusisa ang sangka uhay kon bali pira ka porsyento ang upa. Kon ang upa uno porsyento lang man, ang pinilinpin bali darwa ka porsyento kag ang nobenta isyete porsyento ang timgas.
Ang tag-iya kang aranyun nga mintras nga ginatungtong ang sangka-uhay sa palad, nagahambal nga, “Kanami gid hay marimasa. Matagbung ang pisada ka paray hay matimgas. Ang akun panubasun sa kadya nga tuig marimasa kag dagaya. Salamat sa Diyos nga nagbugay kanakun kang manami nga panahon.”
- Sundi ang kasugpon -