Uyas kang Paray
Ikadisesyete nga Bahin
Nakalampas ang termino kang pag-ani
Ang paray nga sa husto nga puntos sa pag-ani, ang kada uhay nga makutul ka kayug nagahabug-habug tungud hay nagapanunot ang uhay kag hulas anyun. Anang kurutlan berdi pa kag hapus anihun. Ang paray nga nagauntayan duro ang usik sa wayang tungud hay ang kada uhay nagalugti kon matandug. Sa atun pa nagpasar ang edad kang aranyun. Ang paray nga nag-untayan bahul gid ria nga problema.
May bahin kang paray nga indi madali nga anihun ilabi run gid kon may tubig pa. May mga lugar ilabi run gid sa parti kang Sibalom paagto sa iraya kag sa sakup kang San Remigio nga ang taramnan nakatuon sa lanas ukon may lamasog. Sa atun pa, ang tubig wara paghubas. Ang buni nga tubig kalabnan may linta gid. Duro tawo wara mahadluk sa linta kag duro man ang nahadluk. Ang aranyun nga pirme may tubig daragkul ang inuhay kag kon daragkul ang uhay dali mabuta ang imong tabig. Nakapabor sa tawo nga indi mahadluk ka linta hay rudto nagaani sa tubigun kag dali lang pirme nagabuta ang tabig.
Ang sangka tawo nga nagaani kon haradlukun kang linta, mintras nga nagaani rudto lang nagabantay sa anang kahig, hay basi iduktan ka linta. Nagatipasaw kon may itum nga makita sa dagami. Ay, maan nagasaot nga wara ti musika. Karadlawan.
May mga tawo nga nakatuip para nga makaani sa daragkul nga inuhay rudyan sa tubigun. Nagabutang kang pusog kang kawayan nga may bikil. Amo ka ria ang itongtong sa ibabaw kang dagami kag mag-ani, basta indi lang mabasa ang kahig indi man magdukut ang linta. Ang linta madukut matuud sa kahig pero indi ria makaubos ka dugo. Madagdag lang ria kon busog run. Pero ang itsura kang linta nga itum nga may kurit nga darag sa kilid, sirigni gid lantawun. Kon mal-am run gani ang linta daw may bulbol anang lawas lantawun. Makaharadluk gid man anang itsura. Ang linta dali lang mabusog tungud nga darwa ka ria anang surupsupan, rudyan sa buli kag sa baba. Ano pa kon imo nga iutdon, nagakipot ang inutdan kag matubuan liwan kang bag-o nga buli ukon bag-o nga baba. Amo ka ria ang hambal ka mga mal-am hinungdan nga nagaduro ang linta kon imo nga iutdon.
Ang mga may edad run nga mga mangurani kon magpundo gani, panahon run ria nga magpahuway. Dayon na ka ria nga mama kang anang maram-un. Bisan wara ti igma kon kaisa basta may ginausang nga maram-un, makalahutay ria maghapon. Ang iba ka ria nagapundo gid kag maglikit ka dahon kang lumboy. May dyan man nga nagabarkada nga nagaani pero kalabanan gid nagmansigganay kag ang iba nagapaduro-duro kang inanyan.
Nag-uran sa adlaw nga nagpaani
Ang paray nabasa ka uran mintras nga nagapaani. Wara ti mahimo ang tag-iya kang aranyun kondi nga ipadayon ang pagpaani. Ang paray natugday nga basa. Ang mga tawo ginalisdan sa pag-ani tungud hay ang inuhay kang paray nabasa kag mabug-at ikargahun paagto sa tugdayan.
Natapos ang ani kag nagpartida ang tag-iya sa inanyan kang mga tawo. Ang paray ginapadayon sa pagtumpi bisan basa tungud hay wara ti mahimo nga sayod ang panahon. Karon ang paray nagaaso sa kainit tungud hay basa kag ginausbungan kang lupa. Kon linasun ria dayon indi mayad hay nadisturbo ang init kang paray kag ang manoglinas mabudlayan tungud hay basa ang paray. Baw sobra ria ka hapdus sa kahig kon linasun nga basa kag ang paray nagadukut sa uhot. Ginapalampas pa ria sa pira ka adlaw antis linasun.
Ang panahon nagbalik sa normal kag nag-init liwan. Ang paray nga nakaagi ka basa sa tubig, ang iba nagsigir-um ang kolor. Ang paray ginalinas kag ginahagay para magmara kag ipahanginan. Ginalay-ang pagkatapos nga nasuhulan ang manoglinas. Ang normal sa paray kang makan puti anang bugas. Pero ang bugas kang paray nga nakaagi ka basa ukon nakahurum sa tubig, ang bugas nga puti nag-ilis anang kolor kag nahimo nga darag. Amo ria ang ginatawag nga “bahay” ukon “nagbahay ang bugas” hay nakaagi basa ang paray kag wara matalo sa pagpamara. Ang bahay bukun ti natural nga kolor kang bugas tungud resulta ria kang tubig nga nakahurum sa tion nga gin-ani. Hinuon maukad ang bugas nga bahay kon ikumparar sa natural nga puti. Hay amo ka ria ang produkto nga ginatago gihapon para ikonsumuhon.
- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun -
* LItrato: Himo ni Paul Hilario halin sa http://fineartamerica.com/art/all/philippines/all.