Ang Paha ka Hari
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica
Nabugras nga daw uga nga balagun ang pag-abyanay nanday Amo kag Bao tungud lang sa habal-habal nga saging nga inubos ni Amo ka kaun. Si Bao wara gid katiraw ka saging nga ana’ng tinamnan. Gani nakapinsar si Bao nga suyakan ang puno ka saging sa pagbalus kay Amo. Malawid nga inadlaw ang pasakit ni Amo ka pangsibit ka mga ungon, wara’t labut ang pagngutngut ka ana’ng nasuyak nga gutas. Nagabalingaso ang ana’ng kaugut kag nagapanumpa nga mabalus gid kay Bao.
Sangka adlaw, nagtukad si Amo sa bukid sa pagtapas ka sampuno nga payhud agud himuon na nga tukod sa ana’ng galihay nga kamalig. Adlawun run maghalin si Amo sa ana’ng balay ano pa nagatagiti run ang init. May naagyan tana nga sapa nga nagailig halin sa sangka gamay nga tubudan sa kilid kang bukid. Ginpakamayad na maghapit, magpahuway kag mag-inum.
Pagkatapos na inum, dayon na man tusmaw ka ana’ng mga alima kag manghilam-os. May nasiplatan tana nga nagahukmung sa kabatuhan. Ana ginhimutadan. Si Bao! Hinay-hinay lang si Amo kag gulpi gindakup si Bao nga nanguyus kag kinulbaan.
“Aha, kag rugya kaw gali nga kalbo kaw gapanago! Indi kaw run kapalagyo kanakun. Labuon ta run gid timo nga kalbo kaw!” Darwa ka mapagrus nga alima ni Amo ang nagdakup kay Bao. Dayon na ginpakaya si Bao sa ibabaw kang malapad nga bato kag magkaput sa ana’ng ginataklus nga binangon.
Bisan bag-o lang kainum si Bao, nabatyagan na gid ang pagmara kang ana’ng tutunlan, ang ana’ng utok nagaburhot sa pagpaminsar.
“Ay abaw, dali Bao, paminsar kon ano himuon agud maluwas kaw.”
Sa pagwaug na ka ana’ng liug, may nasiplatan tana nga nagalukon sa giab sa ibabaw ka sapa. Imbes nga maghibi kag magpakitluoy, nagginhawa lang ka dalum si Bao kag matawhay nga naghambal.
“Ay, Migo Amo, antes mo ako lab-on, pamatii ako anay. Wara takun pagpanago kanimo. Tam-an lang ako kasaku sa akun bag-o nga obra.”
“Paghinugay run ka butig. Kag ano nga obra?” Nagamurudlo ang mata ni Amo, gahana nga maghunos ka ana’ng binangon.
“Abu, lahug timo kara, manogbantay ako ka gamit ka hari! Daw bukut mayad bay kon lab-on mo ako.”
“Butigun nga kalbo! Ano nga manogbantay? Ano ang ginabantayan mo?” Ngurub kang kaugut ang limug ni Amo.
“Buy-i bala ako anay agud nami pag-istoryahanay ta. Indi ako kahalin rugya hay importante ang akun hirikuton.”
Nag-amat-amat ka hinay ang limug ni Bao nga daw nagahutik run. Napukaw ang pagkamausisaun ni Amo. Ginbuy-an na si Bao kag nagpungko sanda nga darwa sa ibabaw ka bato.
“Ta, abi isugid. Andut kinahanglan ka hari ang manogbantay haw?”
Daw indi magpati si Amo pero natingala andut si Bao nga sa pagkakuri sa tanan amo pa ang ginpili ka hari kag bukut tana. Antes magsabat, naglingas-lingas anay si Bao sa wala kag sa tuo kag mag-igham.
“Ehemm, atun-atun lang dya, Migo Amo, ha? Pasariga ako anay nga indi kaw manugid sa iban.” Sige ang lisu kang liug ni Bao nga daw sa nahadluk nga may makakita ukon makabati kananda.
“Ay, malingas-lingas pa nga yamat dya. Darwahanun man lang kita rugya sa sapa. Makasarig kaw, indi gid ako manugid sa iban. Abi dalia, isugid run kon ano ang ginabantayan mo rugya.”
Nagapinsar si Amo nga basi may bulawan ukon ano man nga manggad nga ginabantayan si Bao, kawatun na kag ipalagyo. Si Bao dayon ang manabat sa hari kag laban silutan gid.
“Kita mo ra ang giab dyan sa nauluhan kang sapa?” nagawaug ang liug ni Bao sa pagtangra sa giab. “Dyan karia natago ang gamhanan nga paha ka hari. Kon isuksok mo kuno ria, mangin gamhanan man ikaw.” Kag naglingas-lingas liwan si Bao.
“Ay, sus, wara gid takun pagtandug karia. Malyag gid raad ako ugaring hay ako kabay ang manogbantay. Kag abaw, natuyo run gid raad ako hay pangarwa run dya nga gabii nga pulaw-bugtaw akun. Pasalamat ako nga nag-agi ikaw nga amigo ko. Pangabayun ta raad ikaw nga-“ Wara katapus si Bao ka hambal, nagsaligbat dayon si Amo dara lukso.
“Ay, huud, Migo Bao, ako ang mabulus kanimo ka bantay. Pahuway kaw dyan ay sa puno ka dagmay agud bugnaw pamatyag mo kag maturugan ikaw dayon.”
“Haay, salamat gid, Migo Amo. Paktan mo gid kon ano ang pangabay ko ba. Ugaring paandaman ta ikaw. Indi mo gid pagtandugun ang gamhanan nga paha. Ang hari lang karia ang sarang makatandug.” Ginsaku ni Bao ang pagpanguy-ab.
“Makasarig kaw, Migo Bao. Bisan ihaplak mo pa ang gamhanan nga paha sa uyahun ko, indi gid takun karia magtandug.”
Nagayuhum si Amo sa pagturuk kay Bao nga nagadukoy-dukoy paagto sa puno ka dagmay.
“Andut abi masapak man takun ka paandam kang butigun nga Bao nga ria? Bul-un ko ang paha kag isuksok. Lantawun ta kon ano gid nga gahum ang akun maangkun. Basi mas gamhanan pa ako sa hari.” Daw ginalagas ang paminsarun ni Amo.
Wara kamaan si Amo nga ang garhum nga nakita ni Bao nga nagalukon sa giab sangka bahul nga sawa!
Daw sinindutan ka kalayo sa kakunyag si Amo nga naglukso parapit sa giab. Nakita na sa binit ang nagabaruron nga itum nga may samay nga puti. Ginparapitan na kag ginkaptan ang punta kag ginwaklus sa ana’ng hawak.
“Abuu, nami gali dya pero daw halog haw. Lantawun ta abi kon sarang mahugut gamay.”
Amo man kag nakamarasmas ang sawa nga nagakaturog kag gulpi lang naghugut-lambud sa hawak ni Amo. Kag nabatian lang ni Bao ang pagtiyabaw!
“Araguyyy…panulay nga paha, tam-an man kahugut. Ay, abaw, sawa! Ang mga gusok ko…halugi….”
Nagahiwud ang lawas ni Amo, ang ana’ng darwa ka alima nagakaput sa ulo ka sawa nga nagapadiwal, ang ana’ng mga kahig nagapanukod sa giab. Karwa run maglambud ang sawa sa hawak ni Amo kag nagahugut pa gid sa tuyo nga maglambud kang pangatlo.
“Ay, nga sa pagkapiut…Abaw, daw ginguru ako sa bulo. Baooo…diin run ikaw nga panulay kaw….”
“Ti, ginkun-an ta gid ikaw, indi pagtandugun ang paha ka hari. Wara kaw namati kondi ano bay? Nagbarangisi lang si Bao nga naghinay-hinay dulhog pauli.
- Katapusan -
* Ang dya nga bersyon isara sa mga hitabo kang mag-away si Amo kag si Bao bangud sa saging. May dugang pa dya nga tatlo pa ka mga hitabo nga ginsugid kanakun kang akun mga libayun nga sanday Maria Lolita G. Schofield kag Maria Fe G. Opao suno sa anda’ng nadumduman sa istorya ni Tatay kauna.
* LItrato 2: Himo ni Luke Chueh halin sa http://lukechueh.com/paintings/monkey-king.html.
* Litrato 3: Himo ni Jeff Tremaine halin http://jefftremaine.com/snake_monkey.html.