Ang Pagdugos kang Saging
(Pagsugid liwat ka istorya ni Amo kag ni Bao)
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica
Ang Pagtunga ka Sampuno nga Saging
Sa sitio Dorog, marapit sa pangpang ka suba, nagatambihanay ang uma ni Amo kag ni Bao. Bangud mag-iningud, pirmi sanda nagasumalangay kon maglibot sa anda’ng uma kag sa urihi, nag-amigohay sanda.
Sangka adlaw, aga pa si Amo sa balay ni Bao. Nanghagad kon malyag si Bao magtawas sa suba hay managub tana. Si Bao nagsugot man. Gamay run lang ang kahoy-garatong na sa idalum ka dapog kag basi may awis, makapamurot man tana. Masadya ang mag-abyan nga nanagub, namurot ka awis, nangahoy kag narigos pa sa suba. Kang daw rapit run maghinalup ang adlaw, naghimus sanda pauli.
Nagapanaw sanda pauli kag may nakita si Bao nga sangka puno ka saging. Nalukat siguro kang bagyo ka sarang semana pero bukut layung ang mga dahon. Kon itanum dya liwan, basi mamuhi kag mamunga pa.
Ginbalikid na si Amo. “Ay, migo Amo, mayad siguro dar-un ta dya kag itanum rugto rapit sa atun dulonan. Mayad ra kon mamunga gani, hurayun natun nga darwa.”
Si Amo wara dayon magsabat. Naminsar. “Hmmm…ang bunga sa ibabaw nga bahin kang saging ria nagatuhaw, bukut sa gamot. Dapat ang ibabaw nga parte akun bul-un.”
“Ay, nami ra tuod, migo Bao,” sabat man ni Amo kag dara hulbot ka ginataklus na nga binangon.
“Dya ay, tung-un ta dayon. Akun ang ibabaw kag imo ang rapit sa gamut,” hambal ni Amo nga dayon ginlabo ang saging nga natunga sa darwa ka parte. Masinggit pa raad si Bao sa pagpugung kag pagpaathag ugaring si Amo nagayuhum-yuhum dara kumod.
“Amo tana dya ang patas nga partidahay, santunga imo kag santunga man akun,” ang hambal ni Amo.
Nag-uli sanda nga nagaguyod ka tag-santunga nanda nga taranum nga saging. Imbes nga sa dulonan kang anda’ng uma, ginpili ni Bao nga rugto rapit sa likod ka balay na itanum ang ana’ng parte. Napinsaran ni Bao nga mas nami ang lupa rugto kag rapit sa ana’ng hardin ka mga ralaswahun.
Nakita dya ni Amo nga nagkumod liwan. “Kuon na kaina sa dulonan itanum. Ano, taguon na kanakun kon magbunga run?” Ginguyod man ni Amo sa ana’ng likod-balay ang naibabaw nga parte ka saging kag rigto ginbugsok. “Dumdum ni Bao tana lang kamaan magtago-tago. Lantawun ta lang. Mamunga gani dya, indi ko gid tana pagtaw-an.”
Nag-abot ang tinguran kag nagsaku ang obrahanay nanda sa uma. Wara’t tiyempo ang mag-abyan nga maglagaw sa suba. Naglipas ang mga binulan kag nag-abot liwan ang tag-irinit.
Sangka adlaw, nag-agto si Bao sa ana’ng hardin ka mga ralaswahun sa likod-balay na. Rugto kag nakita na nga nabuhi gali ang saging nga ana gintanum. Lagpad kag lunhaw ang mga dahon nga daw malabug nga abaniko. Ginparapitan ni Bao kag sa ana’ng pagtangra, nakita na nga may bunga gali kag habal-habal run!
Nakunyag si Bao. Sa amo dya nga sitwasyon nga daw nakapinsar si Bao nga nami raad kon ginbugayan man tana ka pakpak agud makalupad paibabaw sa pagpuksi kang bunga. Ugaring wara tana it mahimo. Kinahanglan na ang bulig ni Amo. Madasig nga nagdagun-dagun tana paagto sa balay ni Amo.
“Migo Amo, Migo Amo, ay abaw dali anay bala,” singgit ni Bao kang magsamput sa ugsadan ni Amo. Gulpi bukas ka pwerta si Amo nga nagapamahid ka ana’ng baba.
“Ah, yamat, daw madunlan man ta kanimo Migo Bao ba. Ano haw?”
Wara run magsulud si Bao kundi ginsugid na gid lang ang parte sa saging nga may bunga run.
“Abu, mayad tana gali imo hay nabuhi kag may bunga pa. Napatay tana ang akun nga to. Pira ka balde akun nga bunyag. Nalumus kabay tabi to ka bunyag ko. Ti san-o bay kita madugos ka imo’ng saging?”
“Amo gani ria nga nag-agto ako rugya kanimo agud pangabayun ikaw nga sakaun mo. Kon maghulat pa kita sarum-an, basi maunahan kita ka mga kulapnit,” ang nagahapo-hapo nga sabat ni Bao.
Wara pa matapos ang hambal ni Bao, nagdalagan run si Amo pasulud sa balay na sa pagtaklus ka ana’ng binangon. “Ta, dali Migo Bao, dugoson ta run ang bunga ka atun gintanum.”
Ang Pagdugos ni Amo ka Saging ni Bao
Ginahapo si Bao sunod kay Amo paagto sa puno ka saging nga daw nagsanting talinga na sa kuon ni Amo. “Atun ginatanum? Daw ako man lang kato isara nagtanum?” Pero naghipus gid lang si Bao kag nagtangra kay Amo nga rugto run sa ibabaw ka saging, nagasarika kag nagapuksi kang bunga.
“Abuu, migo Bao, habal-habal gid man tuod, kag abaw, sa pagkanamit gid gali,” hambal ni Amo dara lamon ka pinanitan na kag hala puksi liwan ka masunod nga bunga.
“Migo Amo, mayad karia siguro sipi-sipiun mo ka gurut kag ihulog rugya kanakun hay huray-hurayun ta dayon.” May nagtupa nga panit ka saging sa likod ni Bao.
“Sige, Migo Bao, hulat-hulata lang hay ginatirawan ko pa.” May nahulog liwan nga panit.
“Hulugi man takun rugya ay agud makatiraw man ako,” ang singgit si Bao.
“Awrr, warwa morw mawrsalu hrw?” ang pamangkot ni Amo nga nagamual-mual.
“Ay, ti ano saluon ko bay, panit? Abi tablugi man ako ay bisan sambilog lang,” siyagit ni Bao kang daw nagauran run ang panit ka saging halin sa ibabaw.
Naugut gid si Bao. Nagpanaw rapit sa kilid kang ana’ng tambi. Nagpuros-puros pang-ukay ka sangka tumpok nga mga tariwis nga awis nga ana gintablug. Gingisa na dya ka sarang gabii sa luy-a kag ginsabawan. Ana ginpamurot liwan ang mga awis, ginsulud sa paya kag gindara sa puno ka saging.
“Dalok-dalok kaw nga Amo, ako ang nagtanum ka saging dayon ikaw ang nag-ubos ka kaun. Dya imo ay.…” kumod ni Bao samtang ginapanuslok-tuslok na ang naulo nga bahin ka awis sa puno ka saging. Daw nangin makataranhaga nga sapat ang itsura ka puno ka saging nga napuno ka tariwis nga awis. Gintawag na dayon si Amo.
“Migo Amo, may nabilin pa nga bunga? Abi panaog rugya run kag dar-e ako kang bilin,” ang hambal ni Bao nga nagdali-dali man dayon ka palagyo. Nanago sa idalum ka paya.
“Ay, sus, ti wara mo masalu kaina haw?” sabat man ni Amo. “Basi wara mo lang makita dyan sa idalum pagtablug ko. Anay kaw, manaog run ako, buligan ta ikaw pangita.”
Kag nanaog si Amo nga gulpi lang nag-uraroy sa kasakit.
“Araguy, nasuyak akoooo…sin-o man tana nga…aguuyyyy, panulay nga Bao, ginsuyakan mo ang puno ka saging haw? Diin kaw run? Madakpan ta lang ikaw may imo kaw gid kanakun, araguyy…”
Daw gahiribiun run si Amo nga nagatintin kag tumbo hay indi na maman-an kon ano ang ana’ng ilapak nga kahig nga nagadurugo run sa pihak magtimbang. Nakita na ang paya kag rugto nagpungko sa pagpanggabot ka mga tariwis nga dugi kang awis sa ana’ng magtimbang nga kahig.
Sa idalum ka paya nagahukmung si Bao. Naglingling tana sa buho kag nakita na ang nagawatay-watay nga ikog ni Amo. Naghal-id ang ikog marapit sa buho. Burubhay, nagsulud ang punta ka ikog ni Amo sa buho ka paya. Sa kaugut gid ni Bao, gin-ukuban na ka kagat ang ikog ni Amo!
“Araguuuy,” gulpi tiyabaw ni Amo dara tumbo nga nagpadugang run gid ka ana’ng kasakitan. Nakita ni Amo ang paya nga ana’ng pinungkuan kag sa ana’ng pagbukas, nadakpan na gid si Bao!
Ginahapo si Bao sunod kay Amo paagto sa puno ka saging nga daw nagsanting talinga na sa kuon ni Amo. “Atun ginatanum? Daw ako man lang kato isara nagtanum?” Pero naghipus gid lang si Bao kag nagtangra kay Amo nga rugto run sa ibabaw ka saging, nagasarika kag nagapuksi kang bunga.
“Abuu, migo Bao, habal-habal gid man tuod, kag abaw, sa pagkanamit gid gali,” hambal ni Amo dara lamon ka pinanitan na kag hala puksi liwan ka masunod nga bunga.
“Migo Amo, mayad karia siguro sipi-sipiun mo ka gurut kag ihulog rugya kanakun hay huray-hurayun ta dayon.” May nagtupa nga panit ka saging sa likod ni Bao.
“Sige, Migo Bao, hulat-hulata lang hay ginatirawan ko pa.” May nahulog liwan nga panit.
“Hulugi man takun rugya ay agud makatiraw man ako,” ang singgit si Bao.
“Awrr, warwa morw mawrsalu hrw?” ang pamangkot ni Amo nga nagamual-mual.
“Ay, ti ano saluon ko bay, panit? Abi tablugi man ako ay bisan sambilog lang,” siyagit ni Bao kang daw nagauran run ang panit ka saging halin sa ibabaw.
Naugut gid si Bao. Nagpanaw rapit sa kilid kang ana’ng tambi. Nagpuros-puros pang-ukay ka sangka tumpok nga mga tariwis nga awis nga ana gintablug. Gingisa na dya ka sarang gabii sa luy-a kag ginsabawan. Ana ginpamurot liwan ang mga awis, ginsulud sa paya kag gindara sa puno ka saging.
“Dalok-dalok kaw nga Amo, ako ang nagtanum ka saging dayon ikaw ang nag-ubos ka kaun. Dya imo ay.…” kumod ni Bao samtang ginapanuslok-tuslok na ang naulo nga bahin ka awis sa puno ka saging. Daw nangin makataranhaga nga sapat ang itsura ka puno ka saging nga napuno ka tariwis nga awis. Gintawag na dayon si Amo.
“Migo Amo, may nabilin pa nga bunga? Abi panaog rugya run kag dar-e ako kang bilin,” ang hambal ni Bao nga nagdali-dali man dayon ka palagyo. Nanago sa idalum ka paya.
“Ay, sus, ti wara mo masalu kaina haw?” sabat man ni Amo. “Basi wara mo lang makita dyan sa idalum pagtablug ko. Anay kaw, manaog run ako, buligan ta ikaw pangita.”
Kag nanaog si Amo nga gulpi lang nag-uraroy sa kasakit.
“Araguy, nasuyak akoooo…sin-o man tana nga…aguuyyyy, panulay nga Bao, ginsuyakan mo ang puno ka saging haw? Diin kaw run? Madakpan ta lang ikaw may imo kaw gid kanakun, araguyy…”
Daw gahiribiun run si Amo nga nagatintin kag tumbo hay indi na maman-an kon ano ang ana’ng ilapak nga kahig nga nagadurugo run sa pihak magtimbang. Nakita na ang paya kag rugto nagpungko sa pagpanggabot ka mga tariwis nga dugi kang awis sa ana’ng magtimbang nga kahig.
Sa idalum ka paya nagahukmung si Bao. Naglingling tana sa buho kag nakita na ang nagawatay-watay nga ikog ni Amo. Naghal-id ang ikog marapit sa buho. Burubhay, nagsulud ang punta ka ikog ni Amo sa buho ka paya. Sa kaugut gid ni Bao, gin-ukuban na ka kagat ang ikog ni Amo!
“Araguuuy,” gulpi tiyabaw ni Amo dara tumbo nga nagpadugang run gid ka ana’ng kasakitan. Nakita ni Amo ang paya nga ana’ng pinungkuan kag sa ana’ng pagbukas, nadakpan na gid si Bao!
Ang Sentensya
Sa kakulba ni Bao, wara tana makapangaman. Wara na mahingagaw kandado ang kaugalingun na sa sulud ka ginalukdo na pirme nga balay, gani nadakup gid ni Amo sa liug kag ginwalak-walak sa kaugut.
“Ay, nga kalbo kaw nga Bao, nagbulig man lang ako ka dugos ka saging mo kabay. Andut ginhalitan mo takun? Abaw, nagangutngut ang ungon nga nag-igu gid sa gutas ko. Araguy.”
“Wara’t huya kaw nga sungak-sungak! Diin nga bulig ra? Mirisi mo ria nga nasuyak kaw, dalok-dalok nga hangag,” balus man ni Bao.
“Araguuy, gangutngut ang panulay nga ungon,” kag gulpi lang nabuy-an ni Amo si Bao nga nagtupa sa ibabaw ka nautod nga puno kang samlagi nga ginahimo na nga tapalan kon mamis-ak.
Nagpungko si Amo sa tapalan sa pag-usisa ka ana’ng kahig. Nag-amat-amat ka hulag si Bao nga malagyo ugaring dinakup liwan ni Amo nga nagakaput ka ginataklus na nga binangon.
“Dumdum mo makapalagyo kaw? Dya ay, laboon, kihadun kag tuktukun ta ikaw ka pino agud maman-an mo kon sin-o ang ginhalitan mo.” Kag ginhunos ni Amo ang ana’ng binangon kag ginhayaw sa ibabaw.
Gulpi lang nagharakhak ka kadlaw si Bao. “Ay, ang makaluluoy nga hangag nga Amo. Wara kaw haw kamaan nga kon laboon, kihadun kag tuktukun mo ako ka pino, mangin duro pa gid kami nga mga bao? Ta, hala sige, umpisahi run agud magkiritaay kami nga sangka guban ka mga bao. Bukut mga kahig mo lang ang masuyak nga tampuhaw kaw.”
Amat-amat nga ginpapanaog ni Amo ang ana’ng alima kag ginbalik sa tagub ang ana’ng binangon. Nanghulung-hulung tana sa palibot. Nakita na ang nagaaso pa nga tutod ni Bao sa idalum ka puno ka mangga. Ginbitbit na si Bao paagto sa tutod kag ginhuyup ang nabilin nga baga agud magtuok liwan ang kalayo.
“Dan, amo gali dya ang mayad kanimo nga manoghalit, isugba sa kalayo,” kag ginhakwat na si Bao kag hana nga ipilak sa nagadaba-daba run nga kalayo. Mabatian liwan ang daw sinanlag nga pag-uruk-uk ni Bao ka kadlaw.
“Ay, nga Amo kaw, wara kaw gid kamaan nga kon isugba mo ako sa kalayo, indi ako masunog? Maparamula lang ako angay ka mistiso nga pensyonado pero indi ako makudtan ka kalayo, hangol-hangol nga hangag!”
Nagduhung liwan si Amo. Lawid ang paminsar. May nakita nga libon sa kilid ka balay ni Bao. Ginbuul na ang libon kag gindasuk sa sulud si Bao. “Man-an ko kon ano mayad sa mga nagapanghalit. Dar-un ta ikaw sa suba kag rugto lumsun. Lantawon ta kon ano mahimo mo.”
Gulpi lang nagtiyabaw si Bao sa sulud ka libon, ang ana’ng mga alima kag kahig nagapangaraskas nga daw magwa gid sa libon. “Ay, abaw, Migo Amo, maluoy kaw man, indi lang ako ay pag-itablug sa suba. Indi kabay ako kamaan maglangoy…ay, abaw!”
“Ah, gali, migo mo liwan ako. Diin ang imo kaluoy kang nasuyak ako? Ipahabug ta gid timo sa suba nga bawa kaw.”
Gahiribiun run si Bao sa sulud ka libon kag nagapakitluoy pero sige ang panaw ni Amo paagto sa suba. Pag-abot na sa pangpang, ana ginbuksan ang libon kag ginkaptan liwan si Bao sa liug kag ginpahabug sa nagahagunus nga suba, dara singgit, “Kabay malumus kaw nga sigbin kaw nga Bao!”
Nagtamsak si Bao pagtupa na sa tubig kag gulpi lang ginwaug na ang ana’ng liug, naglingi-lingi sa pagbalikid kag magsinggit kay Amo nga nagaharakhak. “Hangag kaw gid man tuod, wara kaw kadumdum haw nga sagad ako maglangoy?” Dasig nga nagakapa-kapa si Bao parayu sa pagtabok sa suba.
Daw napus-an si Amo pero naghingagaw singgit. “Butigun nga kalbo!” Dayon na karuskos ka ana’ng ulo kag namuyayaw sa ana’ng kaugalingun. “Ay, nga sa pagkapait pa sa apdo, andut nalipat man takun man,” pamasol na.
Sa ana’ng kaugut, daw sumbagun na ang ana mismo pingig, daw gutrun na ang ana’ng siko ugaring napinsaran na man nga tuman run ang kasakitan na sa ana’ng lawas. Ginaturuk na si Bao nga nagatara-takilid, nagakaya-kulub sa tubig nga daw nasadyahan gid ka langoy.
“Migo Amo, dali, kontes ta abi pauna-una langoy paagto to sa linaw ay,” ang panghangkat ni Bao.
Nagdugang run gid kutu ka ginhawa ni Amo. Malukso run raad sa tubig sa paglagas kay Bao ugaring nadumduman na nga tana gali ang indi kamaan maglangoy. Rugto pa abi sa linaw nga sobra ka dalum kuno ria dyan, darwa kuno ka layon nga kawayan ang kadalumun. Nagtindug lang si Amo sa pangpang. May nadumduman.
“Bao, handa kaw dyan. Uboson ko dya kainum ang suba agud mamarhan kaw. Lagsun ta liwan ikaw kag laboon gid lang nga panulay kaw,” kag gin-umpisahan ni Amo ka inum ang tubig ka suba.
Masinggit pa raad si Bao agud punggan si Amo ugaring daw naudum tana sa ana’ng nakita. Si Amo nagatuwad-hapa sa pangpang kag masaku sa paghigup ka tubig-suba.
Nag-amat ka habok ang ana’ng busong, nagbahul nga nagbahul hasta nga sa urihi, mabatian ang paglupok. Nabusdik ang busong ni Amo!
Si Bao wara run magbalik liwan sa sitio Dorog kag umpisa kato, wara run tana pagsahot sa saging. Kon malyag gid tana magkaun ka saging, nagabakal tana sa tiangge.
Sa ana’ng bag-o nga uma, wara tana ti nasugata nga amo. Ugaring ka sara’ng hapon kang pagpanambo na, may nakita tana nga halo. Maan lang hay daw nagaparapasiplat ka na.
- Katapusan -
Sa kakulba ni Bao, wara tana makapangaman. Wara na mahingagaw kandado ang kaugalingun na sa sulud ka ginalukdo na pirme nga balay, gani nadakup gid ni Amo sa liug kag ginwalak-walak sa kaugut.
“Ay, nga kalbo kaw nga Bao, nagbulig man lang ako ka dugos ka saging mo kabay. Andut ginhalitan mo takun? Abaw, nagangutngut ang ungon nga nag-igu gid sa gutas ko. Araguy.”
“Wara’t huya kaw nga sungak-sungak! Diin nga bulig ra? Mirisi mo ria nga nasuyak kaw, dalok-dalok nga hangag,” balus man ni Bao.
“Araguuy, gangutngut ang panulay nga ungon,” kag gulpi lang nabuy-an ni Amo si Bao nga nagtupa sa ibabaw ka nautod nga puno kang samlagi nga ginahimo na nga tapalan kon mamis-ak.
Nagpungko si Amo sa tapalan sa pag-usisa ka ana’ng kahig. Nag-amat-amat ka hulag si Bao nga malagyo ugaring dinakup liwan ni Amo nga nagakaput ka ginataklus na nga binangon.
“Dumdum mo makapalagyo kaw? Dya ay, laboon, kihadun kag tuktukun ta ikaw ka pino agud maman-an mo kon sin-o ang ginhalitan mo.” Kag ginhunos ni Amo ang ana’ng binangon kag ginhayaw sa ibabaw.
Gulpi lang nagharakhak ka kadlaw si Bao. “Ay, ang makaluluoy nga hangag nga Amo. Wara kaw haw kamaan nga kon laboon, kihadun kag tuktukun mo ako ka pino, mangin duro pa gid kami nga mga bao? Ta, hala sige, umpisahi run agud magkiritaay kami nga sangka guban ka mga bao. Bukut mga kahig mo lang ang masuyak nga tampuhaw kaw.”
Amat-amat nga ginpapanaog ni Amo ang ana’ng alima kag ginbalik sa tagub ang ana’ng binangon. Nanghulung-hulung tana sa palibot. Nakita na ang nagaaso pa nga tutod ni Bao sa idalum ka puno ka mangga. Ginbitbit na si Bao paagto sa tutod kag ginhuyup ang nabilin nga baga agud magtuok liwan ang kalayo.
“Dan, amo gali dya ang mayad kanimo nga manoghalit, isugba sa kalayo,” kag ginhakwat na si Bao kag hana nga ipilak sa nagadaba-daba run nga kalayo. Mabatian liwan ang daw sinanlag nga pag-uruk-uk ni Bao ka kadlaw.
“Ay, nga Amo kaw, wara kaw gid kamaan nga kon isugba mo ako sa kalayo, indi ako masunog? Maparamula lang ako angay ka mistiso nga pensyonado pero indi ako makudtan ka kalayo, hangol-hangol nga hangag!”
Nagduhung liwan si Amo. Lawid ang paminsar. May nakita nga libon sa kilid ka balay ni Bao. Ginbuul na ang libon kag gindasuk sa sulud si Bao. “Man-an ko kon ano mayad sa mga nagapanghalit. Dar-un ta ikaw sa suba kag rugto lumsun. Lantawon ta kon ano mahimo mo.”
Gulpi lang nagtiyabaw si Bao sa sulud ka libon, ang ana’ng mga alima kag kahig nagapangaraskas nga daw magwa gid sa libon. “Ay, abaw, Migo Amo, maluoy kaw man, indi lang ako ay pag-itablug sa suba. Indi kabay ako kamaan maglangoy…ay, abaw!”
“Ah, gali, migo mo liwan ako. Diin ang imo kaluoy kang nasuyak ako? Ipahabug ta gid timo sa suba nga bawa kaw.”
Gahiribiun run si Bao sa sulud ka libon kag nagapakitluoy pero sige ang panaw ni Amo paagto sa suba. Pag-abot na sa pangpang, ana ginbuksan ang libon kag ginkaptan liwan si Bao sa liug kag ginpahabug sa nagahagunus nga suba, dara singgit, “Kabay malumus kaw nga sigbin kaw nga Bao!”
Nagtamsak si Bao pagtupa na sa tubig kag gulpi lang ginwaug na ang ana’ng liug, naglingi-lingi sa pagbalikid kag magsinggit kay Amo nga nagaharakhak. “Hangag kaw gid man tuod, wara kaw kadumdum haw nga sagad ako maglangoy?” Dasig nga nagakapa-kapa si Bao parayu sa pagtabok sa suba.
Daw napus-an si Amo pero naghingagaw singgit. “Butigun nga kalbo!” Dayon na karuskos ka ana’ng ulo kag namuyayaw sa ana’ng kaugalingun. “Ay, nga sa pagkapait pa sa apdo, andut nalipat man takun man,” pamasol na.
Sa ana’ng kaugut, daw sumbagun na ang ana mismo pingig, daw gutrun na ang ana’ng siko ugaring napinsaran na man nga tuman run ang kasakitan na sa ana’ng lawas. Ginaturuk na si Bao nga nagatara-takilid, nagakaya-kulub sa tubig nga daw nasadyahan gid ka langoy.
“Migo Amo, dali, kontes ta abi pauna-una langoy paagto to sa linaw ay,” ang panghangkat ni Bao.
Nagdugang run gid kutu ka ginhawa ni Amo. Malukso run raad sa tubig sa paglagas kay Bao ugaring nadumduman na nga tana gali ang indi kamaan maglangoy. Rugto pa abi sa linaw nga sobra ka dalum kuno ria dyan, darwa kuno ka layon nga kawayan ang kadalumun. Nagtindug lang si Amo sa pangpang. May nadumduman.
“Bao, handa kaw dyan. Uboson ko dya kainum ang suba agud mamarhan kaw. Lagsun ta liwan ikaw kag laboon gid lang nga panulay kaw,” kag gin-umpisahan ni Amo ka inum ang tubig ka suba.
Masinggit pa raad si Bao agud punggan si Amo ugaring daw naudum tana sa ana’ng nakita. Si Amo nagatuwad-hapa sa pangpang kag masaku sa paghigup ka tubig-suba.
Nag-amat ka habok ang ana’ng busong, nagbahul nga nagbahul hasta nga sa urihi, mabatian ang paglupok. Nabusdik ang busong ni Amo!
Si Bao wara run magbalik liwan sa sitio Dorog kag umpisa kato, wara run tana pagsahot sa saging. Kon malyag gid tana magkaun ka saging, nagabakal tana sa tiangge.
Sa ana’ng bag-o nga uma, wara tana ti nasugata nga amo. Ugaring ka sara’ng hapon kang pagpanambo na, may nakita tana nga halo. Maan lang hay daw nagaparapasiplat ka na.
- Katapusan -
* Si Dr. Jose Rizal ginakabig nga labing una nga “folklorist” ukon manalawsaw sa tumanduk nga mga istorya tungud sa pagsulat na kang istorya ni Amo kag ni Bao nga ginpaguwa kato’ng 1886 kaimaw ka ana’ng drawing. Kang 1921, may sangka Amerikano nga propesor kag editor, si Dean Fansler, nga nagpaguwa ka antolohiya ukon tinipon nga tumanduk nga mga sugidanun (folktales) kang Pilipinas. Isara sa ana’ng ginkolekta ang istorya ni Amo kag ni Bao sa nagkalain-lain nga bersyon kag tumanduk nga mga pulong parehas kang Tinguian, Tagalog, Bagobo, kag Bisaya. Nagapati si Fansler nga ang dya’ng istorya tumanduk gid kag ginasugid run antes pa mag-abot ang mga Katsila. Ang istorya ginlubad sa Iningles kag ginbutang sa mga libro nga gin-usar sa mga eskwelahan kato gani nagrapta pa gid sa bilog nga pungsod.
Ang dya’ng akun ginsulat isara ka pagbalay ka sugidanun suno sa akun madumduman sa mga pag-istorya ni tatay kauna. Kon liw-as dya sa inyo bersyon, ria tungud akun tana dya nga bersyon.
Kon may nadumduman kamo ukon naman-an nga tuhay sangsa akun ginsulat kag luyag ninyo ipaambit, palihog lang isulat kag ipadara sa admin@dungugkinaray-a.com. Ikalipay namun ang pagbaton kag pagbalhag rugya sa atun website sa Dungug Kinaray-a. Salamat gid.
Ang dya’ng akun ginsulat isara ka pagbalay ka sugidanun suno sa akun madumduman sa mga pag-istorya ni tatay kauna. Kon liw-as dya sa inyo bersyon, ria tungud akun tana dya nga bersyon.
Kon may nadumduman kamo ukon naman-an nga tuhay sangsa akun ginsulat kag luyag ninyo ipaambit, palihog lang isulat kag ipadara sa admin@dungugkinaray-a.com. Ikalipay namun ang pagbaton kag pagbalhag rugya sa atun website sa Dungug Kinaray-a. Salamat gid.
* Litrato kang nasari-sari nga mga sapat: Himo ni Eastwitching halin sa http://www.tumblr.com/tagged/animal-painting
* Mga litrato ni Amo kag ni Bao: Leo Aquino halin sa http://leoaquino.carbonmade.com/projects/4318859
* Mga litrato ni Amo kag ni Bao: Leo Aquino halin sa http://leoaquino.carbonmade.com/projects/4318859