Ali
ni Consolita V. Rubino
Ang pulong nga “ali” masami nga mabatian kon ang sangka mangunguma mapili kang manami nga binhi. Ginapili ang matibsol nga binhi kag magkuon nga, “Dya ang ali ko para nga ipanggas sa tubangun.” Basta ginaali mo gani ria, espesyal gid, kag kon bisan ano lang nga ginaali nangin paborito. Kon sa Ingles amo dya ang liked, appreciated, cherished.
Sa ka duro nga istorya nga akun nabatian, amo dya ang pinakaali ko nga ipabasa kaninyo.
Si Karbaw kag si Usa
Sangka adlaw, nagkitaay sanday Karbaw kag Usa sa hararbun rudto sa wayang nga ginalawigan ni Karbaw. Si Karbaw may higot kag ginalawig kang tag-iya para nga indi makaparayu. Si Usa tana luyaw kag bisan sa diin lang maagto wara ti nagapugung kana.
“Karbaw, kamusta? Baw, lagaw ako nga lagaw wara gid bala ako ti nakita nga amiguhon. Gusto ko mag-amiguhay kita. Nami gid raad nga may kadungan ako mangharab kag inum dyan sa sapa-sapa,” ang hambal ni Usa.
“Huud, gusto ko man nga may imaw hay para makadungan ta mangharab kag pagpahuway sa maharon,” ang sabat ni Karbaw.
Ti, kada aga nagakitaay sanda pagkatapos nga malawig si Karbaw kang anang agalun. Ang Usa wara man pagpakita sa mga tawo. Dayon na panago kon masiplatan.
Bahul gid ang kaluoy ni Usa kay Karbaw.
“Karbaw, nalipay gid ako nga pirmi kita nagakitaay. Pero, ilabihan gid ka bahul ang akun kasubu kag kaluoy kanimo. Raad parehas man ikaw kanakun nga luyaw. Kita mo pirmi takun libre bisan sa diin lang ako maagto,” ang hambal ni Usa.
“Ay, Usa, ano ang mahimo ko hay ginpanag-iyahan takun kang akun agalun,” ang sabat ni Karbaw. “Kon ano ang gusto na, ginasunod ko basta ipaharbun na lang ako. Ginalawig na ako sa hararban nga may tubig, ginabul-an na ako kang kalapata, kag ginausisa na ang akun talinga. Palangga man ako kang akun agalun.”
“Ti, indi ikaw makapagusto, Karbaw,” sabat ni Usa.
Karon parehas sanda nga nauhaw.
“Karbaw, dali mag-inum kita rudto sa ubus sa may sapa,” hambal ni Usa.
Nagdungan sanda nga nag-agto kag mag-inum. Kag nagdungan nga makapasirong sa idalum kang kahoy nga mangga.
Sa kada adlaw nagakitaay ang darwa ka mag-abyan. Nagarumba-rumba si Usa nga nagapanglihid kay Karbaw. Kon makita ni Karbaw si Usa, ma-inga dya ti mahinay. Dayon ni Usa nga parapit kay Karbaw kag madungan sa pagpangharab.
Sangka adlaw si Usa wara makita ni Karbaw.
“Diin to man si Usa? Wara ko run haw tana makita?” pamangkot ni Karbaw sa kaugalingun. “Adlawun run, naiwan to man? Wara run ako ti imaw mag-inum sa sapa. Naghinay-hinay si Karbaw dulhog sa ubus paagto sa lugar nga anda ginaimnan. Mintras nga nagainum si Karbaw, nakatamwa kag nakita na rudto sa unahan nga si Usa nalipdan kag ang likod na lang kitaun. Dayon na parapit kag ginlantaw.
“Ay, abaw, Usa! Kanugon kang atun pag-amiguhay hay naigo timo kang pusil,” ang hambal ni Karbaw.
Naghibi si Karbaw kag mag-inga kang tudo nga bahul ang pagbakhu.
“Ti, Usa, amo ra gusto mo nga libre ikaw?” ang hambal ni Karbaw nga sobra ang kasubu. “Kita mo wara ti nagprotekta kanimo. Kon ikaw may agalun nga nagabantay kanimo, indi ikaw maigo kang pusil ka mga mangangayam. Wara man nanda ikaw mabuul tungud hay wara nanda masiguro kon bala ikaw naigo ukon wara. Mas manami gid raad nga may agalun ikaw. Lantawa ako protektado pirmi. Sigi lang, nagsugot ako nga ginahigtan. Kalipay ko ria nga may nagaalima kanakun.”
Nasapwan kang agalun ni Karbaw nga ang Usa patay run bangud naigo kang bala. Ana dya nga ginbuul kag ginlubung.
Ang luyaw
Ang leksyon nga mabuul rudya sa istorya nga manami gid nga may nagabantay, may nagaatipan nga agalun, kag may ginasundan. Sin-o ang atun agalun? Sin-o ang mga luyaw?
Ang Karbaw nagatindug sa papel kang sangka tawo nga may pagtuo sa Diyos. Ginapanag-iyahan kag ginalawig kang Diyos ti malabug nga kalat. Ang kalat amo ang pulong kang Diyos halin sa Balaan nga Kasulatan. Rudyan may proteksyon sa hunahuna, giya sa pangabuhi nga matarung, kag pagsurundan. Kon may nagapanalipud, may katumbas nga kalinung sa kasing-kasing kag nangin kuntento sa kaugalingun.
Kon ang pagkaluyaw sa hunahuna ang atun ginakalipay kaparehas ni Usa, wara kita ti mapinsaran kon ano ang maabutan. Kag wara tuod ti paagtunan tungud hay duro nga mangangayam ang nagapangita kang luyaw nga usa. Nakamaan ang mangangayam nga wara ti nagapanag-iya nga agalun kay Usa.
Suno sa istorya nga nabasa natun, may relasyon si Karbaw sa anang agalun. Amo man raad kita karia nga may relasyon sa Diyos. Abi kon magsugot lang kita nga ilawig sa anang paraharban kag pagtalupangud, rudyan ang pagtipig kanatun. Ang importante nga may relasyon kita, kag bisan ano lang oras nga magtawag kita paagi sa pangamuyo, rudyan tana nga nagasabat kanatun. Amo ria ang buhi natun nga paglaum.
Bokabularyo
adlawun: late morning
agalun: master
bakhu: lament
binhi: seed, seed-grain
buhi: alive
gaalima: handled by
gaatipan: caretaker
harab: graze
hararbun: field for pasture
haron: shadow
hibi: cry
higot: tie
huna-huna: mind
inum: drink
kada: each
kalapata: tick
kalat: rope
kalinung: peace
kaluoy: mercy, compassion
karbaw: water buffalo
kasing-kasing: heart
katumbas: equal value
kaugalingun: self'
kuntento: content
labug: long
lagaw: wander about
lantawa: look
lawig: tied with a long rope
lihid: by the side
lipdan: covered by
lubung: bury
luyaw: unrestrained, free
mangangayam: hunter
matarung: righteous
naigo: hit
naiwan: what happened
paglaum: hope
palangga: beloved, dear one
panalipud: shield
pangamuyo: pray
panggas: to plant seeds by hand
parayu: move away
patay: dead
pili: chosen
pugung: stop
pusil: rifle
rumba: run
sangka: one
sapa: brook
sapwan: discover
siplat: glance
tag-iya: owner
talinga: ear
talupangud: recognize
tamwa: look up
tibsol: plumb
tindug: stand
tipig: preserve
usa: deer
usisa: inspect
wayang: open field