Kang Namunit si Juan Pusong
ni Consolita V. Rubino
(Dya nga sugidanun ginaistorya run kang mga kamal-aman halin pa kauna nga tyimpo.)
Sangka adlaw manami ang panahon, wara ti hangin kag linung katama ang linaw sa suba.
“Tatay, dali mamunit kita hay manami ang tyimpo,” hambal ni Juan. “Manami gid siguro ang ugto adlaw.”
“Huud man, manami ang sirak ka adlaw, mamunit kita,” sabat ni tatay na. “Ti, sigi mapanaw kita. Ano pa? Mahimus run kita.”
“Tatay, indi bala kon magpamunit,” hambal ni Juan, “madara kita ka bunit, malabug nga pisi kag hilo baynti nga tingting katama, kag malabug nga bagakay nga nagabawud gid bala anang tangkap.”
“Huud, amo karia ang mga sangkap nga ipriparahun para magpamunit,” sabat ka anang tatay. “Piro daw may kulang kita bay.”
Namangkot si Juan, “Ano bay ang kulang natun, Tatay?”
“Paun,” ang hambal ni tatay na.
“Huud, no? Ang pinakaimportanti nalipatan raad natun,” kuon ni Juan. “Paun matuod ang dapat idugang sa atun dararhun. Tatay, ang paun natun kinahanglan ispisyal gid.”
“Ti, ano bay ang ipaun natun?” pamangkot ni tatay na.
“Tatay ...” sabat ni Juan dayon patik-patik ka anang tudlo sa ulo na kag maghambal nga, “hulas lang ria. Maihaw kita ka manok total aga pa man. Manami nga ipaun amo ang inasal.”
“Mayad nga idiya, iho. Baw maaram gid ang bagtus ko nga dya,” hambal ni Tatay na.
Ang tatay ni Juan nalipay gid. Dayon na tawag ka anang asawa kag nagkuon, “Pangga, dali buligi ako ka dakup ka manok hay manami ang plano ka bagtus natun.”
Wara ti duro nga pamangkutanun, nagbulig ang asawa ka dakup ka manok. Gani nga si nanay ni Juan mahigugmaun, ginahimo na ang tanan para sa kalipay ka anang bagtus. Nadakup nanda ang manok kag gin-ihaw. Nakita ni Juan nga daragkul ang hiniwa ka karni ka manok.
Dayon na hambal kag mando nga, “Ang bahin sa kahig ka manok, itatlohon ka hiwa: paa, dapit sa tuhod kag batiis. Kon mag-asal gani, indi lang pag-iabay ang batiis ka manok hay indi magtukub ang isda hay puro tul-an mong. Iasalun man ang abaga piro ihiwaun ka bali anum ka hiwa tanan.” Naisip run ni Juan nga bali pulo ka hiwa nga arasalun nga manok ang dugang sa dararhun.
Sanglit palangga gid si Juan, gintuman ni nanay na ang anang pangayo kag alisto sa pagraha. Sa wara lang naman-i naraha dayon ang andang inasal nga dararhun. Nagakakunyag si Juan nga maghitso sa mga garamitun para sa pamunit. Ana nga ginputos ang inasal nga manok sa ramay ka saging kag isulud sa libon.
“Tatay, naraha run ang inasal kag rudya nasulud ko run sa libon,” ang panawag ni Juan. “Ano? Malarga run kita? Dali mapanaw run kita, Tatay. Nami dya hay ugto adlaw gid. Siguro gutum gid to ang mga isda.”
Si tatay na naghinayhinay sa pagbungkras sa anang pinungkuan. Ginbitbit na ang bagat ka bagakay kag iba nga mga garamitun sa pagpamunit. Piro si Juan ang libon nga may inasal amo ang anang dara.
Midyo marayu man gawa ang distansya ka suba sa andang balay, malawid man ang andang panaw. Pag-abot nanda sa suba nalisding run ang adlaw.
“Baw, gutum run ko ba!” ang hambal in Juan. “Pati siguro ang mga isda gutum man. Nakapoy gid ako ba ka panaw kag mainit. Manami ilukso sa linaw.” Dayon nanda parapit rudto sa binit ka linaw nga asul-asul run ang kolor ka tubig kon lantawun.
Si Tatay ni Juan masaku sa pagpriparar ka bunit nga nakapungko sa binit. Pagkahitso ka bunit, nagkuon si Juan, “Tatay, naangut mo run ang paun? Ihugtun mo gid, ay, anang bugkus para indi mapalus ang paun natun kon imo nga itawtaw.”
Ginsiguro gid ka tatay ni Juan ang paghigot nga marig-un ang paun sa bunit.
“Tatay, ihabyog mo run sa tunga ka linaw ang bunit hay isalumun ko,” hambal ni Juan.
Gintablug ni tatay na ang bunit amo karia ang una na nga pagtataw. Dayon ni Juan lukso kag ginsalum ang bunit. Ana nga ginkaptan ang bunit kag ibutung-butungun nga dara hukas ka paun nga manok sa bunit. Nabatyagan ka anang tatay nga midyo mabug-at kag may nagasanting sa bunit. Ana nga ginbutung paibabaw ang bunit piro gulpi lang nagmag-an. Si Juan nagakumkun ka paun kang magbutwa paibabaw sa tubig.
“Tatay, gamay ko lang madakup ang isda nga matukub sa paun,” ang singgit ni Juan, piro sa anang alima, may sangka hiwa nga manok. Ana nga ginkaun dya mintras tana nagalangoy-langoy.
Si tatay na nagasaku liwan ka higot ka sangka hiwa nga inasal sa bunit. Tapus run ang usang ni Juan ka manok mintras nga nagalangoy-langoy. Nagliso tana kag nag-atubang sa anang tatay.
“Tatay, itawtaw liwan ang bunit hay isalumun ko,” hambal ni Juan.
Dayon ni tatay na nga tawtaw liwan ka bunit. Gintandaan ni Juan kon sa diin nagtupa ang bunit kag ginsalum liwan. Ana nga ginhukas ang inasal kag nagbutwa liwan.
“Tatay, baw gamay ko lang gid raad madakup ba,” ang singgit ni Juan. “Nahukas ang paun mo, nadara ka isda sa marayu.” Ginkaun liwan ni Juan ang manok. Dayon na butwa kag maghulat nga itawtaw liwan ang bunit.
Gintawtaw liwan ka anang tatay ang bunit nga may paun nga inasal kag amo man nga salum ni Juan para ibul-un ang paun rudto sa idalum ka tubig kag ginkaun hasta nga naubos. Naubos lang ka tawtaw ang paun wara gid ti isda nga nadawi. Nakapoy ka husto ang tatay ni Juan sa sobra ka tawtaw, kaduro nga bisis hasta naubos ang paun.
“Dali, Juan, mauli kita. Iwanun mo bay dya hay wara gid ti swirti ang atun pamunit. Mauli kita ginakapoy gid ako. Mayad hay nakapaayaw-ayaw ikaw ka langoy. Amo karia ang importanti.
Bahul ang kalipay ka anang tatay nga nakaimaw sanda nga darwa. Nakita na nga malipayun ang anang bagtus sa paglangoy-langoy, salum, burobutwa kag nagpaayaw-ayaw ka sipal. Nag-uli sanda nga si Juan busog piro ang anang tatay gutum.
***
Ang istorya nga dya karadlawan, piro nagatugro ka liksyon. May mga pamangkutanun:
1. Nakita bala ayhan ka tatay ni Juan nga ang anang bata pirmi lang nagausang mintras nagalangoy-langoy kag nagahulat sa sunod nga pagtawtaw ka bunit? Kon wara nakamatikod anang tatay nga nagakaun ang bata na, nawili ayhan to katakud ka paun sa bunit para lang nga indi madagdag kon itawtaw?
2. Matuod bala nga maaram gid si Juan Pusong?
3. Makabas bala nga bata si Juan? Sa ano nga paagi?
4. Anhaw nga ginapaagi na sa pamunit kon gusto na gali magkaun ka inasal nga manok?
5. Ginainto na lang bala ang anang mga ginikanan?
6. Ang pamalangga bala ayhan ka mga ginikanan ang nagtulod kay Juan nga mag-amo karia ang anang ugali?
7. Sa banta natun, kon ang mga ginikanan na may disiplina, mariporma pa ayhan ang ugali ni Juan?
8. Ano ka klasi nga pagpabahul ang ginahimo ka mga ginikanan ni Juan?
Darwa lang ang mabaskug nga makita sa mga ginikanan ni Juan: mahigugmaun kag mapainalanggaun sa andang bata.
Sa diin bay nagkulang ang anang mga ginikanan sa pagpabahul ka andang bata? Disiplina sa bata ang kulang nanda nga mag-asawa.
Bilang ginikanan ang gugma, pamalangga kag disiplina ang importanti sa tanan. Kinahanglan balansi ang maagum ka bata. Parihas bala kang kalat nga may tatlo ka sabud para magrig-un, bisan anhun mo ka butung indi mabugto. Amo man karia ang gugma, pamalangga kag disiplina kon nagasabud sanda nga daw kalat. Itirawi bala nga maghimo kang kalat nga ang isara madamul ang sasa kag ang darwa nga bahin magagmay. Imo ria nga lubagun kag isabud sanda nga tatlo, makita mo ang risulta kang kalat bangian tungud hay ang isara bahul nga wara magbalansi sa darwa nga bahin nga ginasabdan. Amo gid karia si Juan. Nakapagusto sa anang gusto hay nagbahul sa gugma kag pamalangga nga wara ti disiplina.
Amo dya ang nakita natun suno sa istorya:
1. Ginpasundan ang luyag ka bata
2. Ginkumpormihan ang gusto ka bata nga wara ginhusisa ang motibo sa ginapangayo
3. Ginlantaw lang ang kalipay ka bata sa amo karia nga adlaw
4. Wara ginlantaw ang madangatan ka bata sa urihi nga wara run ang ginikanan
Ano ang risulta ka sangka bata nga ginapasundan lang kang mga ginikanan nga wara madisiplina?
1. Ginalako ang mga ginikanan sa tion nga maghamtung sa idad
2. Matinumanun sa kaugalingun nga gusto bisan duro ang maapiktuhan
3. Nangin sarawayun sa panimalay, sosyudad, kag awtoridad
4. Nangin makinaugalingun, mahinamkunun kag labaw dunggun
5. Nalipdan ang mata kag wara ti kahayag ang paraabuton
Kon ang mga ginikanan ni Juan Pusong nagkulang sa pagdisiplina ka andang bata, kita sa tulad nga may kakulangan, idugang natun sa atun pagpabahul sa bata ang disiplina. Kon ang bata madisiplina, nagaporma ang mayad nga ugali. Kon ang mayad nga ugali sa umpisa, nagdihon nga gamay pa ang bata, idarhun na ria hasta sa ana nga ikahamtung.
Dumdumun lang natun ang kalat nga may tatlo ka nagabalansi nga sarabud para mahimo nga kalat nga hirigot. Ang tatlo nga sarabud amo ang gugma, pamalangga kag disiplina.
- Katapusan -