DUNGUG KINARAY-A INC.
Tamyawa kami
  • Balay
    • English
  • DK
    • Damgohanun
    • Kasaysayan
    • Tagdomara
    • Katiringban
    • Minsahi
    • Manonolat
    • Pahanumdum
  • Bando
    • Balita
    • Hitabo
    • Anonsyo
    • Bantala
    • Handumanan
  • Padya
    • Padya DK 11 (2017) >
      • Giya kag Pagsorondan 2017
    • Padya DK 10 (2016) >
      • Mamugu nga Sogidanun - Mga Pasakup 2016
      • Sogidanun Pangbata - Mga Pasakup 2016
      • Binalaybay - Mga Pasakup 2015 >
        • Andut
        • Antikinyo: Sa Lowas kag Lawas
        • Binalaybay ka mga Pagbag-o
        • Karay-a Takun
        • Katul, Kalam, Pait, Tam-is, kag Aslum
        • Mga Binhi ka Paghandoraw
        • Mga Dapli sa Kan-un
        • Panabor nga Dalig, Namit!
        • Sa Doyan ka mga Balud
        • Yab-ok: Paghandoraw sa Ginhalinan
      • Giya kag Pagsurundan 2016
    • Padya DK 9 (2015) >
      • Mamugu nga Sugidanun - Mga Pasakup 2015
      • Sugidanun Pangbata - Mga Pasakup 2015
      • Binalaybay - Mga Pasakup 2015 >
        • Ako kag ang Pagtangis sa Mata
        • Asin sa Baybay
        • Mag-andam sa Buaya
        • Mga Pakpak ka Anghil
        • Mga Pintok sa Langit
        • Paghigugmaanay ka Langit kag Lupa
        • Pagpukaw sa Baratyagun
        • Palangga Ko Ikaw
        • Taning
        • Wara Nagabatang ang Istudyanti
      • Giya kag Pagsurundan 2015
    • Padya DK 8 (2014) >
      • Mamugu nga Sugidanun - Mga Pasakup 2014
      • Sugidanun Pangbata - Mga Pasakup 2014
      • Binalaybay - Mga Pasakup 2014 >
        • Abyan ukon Kaaway
        • Ang Pagrara kang Kinabuhi
        • Handurawun
        • Kay J
        • Kita Mangunguma
        • Kon Magpa-Manila ang Karay-a
        • Kutso-kutso
        • Mga Handumanan sa Sityo nanday Lola kag Lolo
        • Mga Pili nga Binalaybay Halad sa Dungug Kinaray-a 8 (2014)
        • Pagtamud
        • Pamangkot
        • Pangabuhian sa Kaumahan
        • Pinanggas ka Manunulat
        • Sa Pagsulat ka Akun Binalaybay
        • Tay Tama run ra nga Pamulang
      • Giya kag Pagsurundan 2014
    • Padya DK 7 (2013) >
      • Una nga Padya 2013
      • Ikarwa nga Padya 2013
      • Ikatlo nga Padya 2013
      • Mga Pasakup 2013
      • Giya kag Pagsurundan 2013
    • Padya DK 6 (2012)
    • Padya DK 5 (2011)
    • Padya DK 4 (2010) >
      • Ikarwa nga Padya 2010
      • Ikatlo nga Padya 2010
      • Hamili nga Pasidungug 2010
      • Giya kag Pagsurundan 2010
    • Padya DK 3 (2009) >
      • Una nga Padya 2009
      • Ikarwa nga Padya 2009
      • Ikatlo nga Padya 2009
      • Giya kag Pagsurundan 2009
    • Padya DK 2 (2008) >
      • Una nga Padya 2008
      • Ikarwa nga Padya 2008
      • Ikatlo nga Padya 2008
      • Giya kag Pagsurundan 2008
    • Padya DK 1 (2007) >
      • Una nga Padya 2007
      • Ikarwa nga Padya 2007
      • Ikatlo nga Padya 2007
      • Giya kag Pagsurundan 2007
  • Solatambung
    • Palantu
    • Hurubatun
    • Taposan
    • Siryi >
      • Ang Babaylan kang Panay
      • Ang Baol ni Inday
      • Handum
      • Hiwit
      • Lumay
      • Mga Panuytoy sa Pagsulat kang Kinaray-a
      • Ugsad kang Kinaray-a
      • Uyas kang Paray
    • Pabola >
      • Ritchie D. Pagunsan
      • Maria Milagros C. Geremia-Lachica
    • Pista >
      • Kirab
      • Uruk-ukan
      • Kaharadlukan
      • Binalaybay
      • Mitolohiya
      • Simana Santa
      • Paghigogma
  • Painoino
    • Alex C. Delos Santos
    • Alicia P. Magos
    • Anna Cecilia R. Pefianco
    • Arlene D. Nietes-Satapornvanit
    • Consolita V. Rubino
    • Cornelio V. Ysulat, Jr.
    • Danny S. Tabuyan
    • Emmy L. Masola
    • Jesus C. Insilada
    • Linda C. Arnaez-Lee
    • Ma. Felicia M. Flores
    • Mark Anthony Q. Orquejo
    • Maria Milagros C. Geremia-Lachica
    • Ritchie D. Pagunsan
    • Stephen Louie R. Checa
    • Dagyaw Manonolat
  • Panolatan
    • Binalaybay
    • Sogidanun >
      • Ang Pagbihag ni Tumaka Bulalakaw kay Maria Katsila
      • Sa Pagtubu kang Tahud
    • Karawat (Dula) >
      • Ang Pagpamalaye
      • Ang Kasal
      • Ang Bunyag
      • Kang Mapatay si Mr. dela Cruz
    • Pangsini >
      • Handum
      • Dumut
  • Obra
    • Pahambal >
      • Sugidanun
      • Ambahanun
      • Epiko
    • Libro
    • Sini
    • Mosika
    • Animasyon
    • Bibliya sa Pelikula
  • eBuk
    • Dayaun nga Tagipusuon
    • Handum
    • Hidlaw
    • Hiwit
    • Sa Pagtubu kang Tahud
    • Tatlo ka Sugidanun sa Pulong K
    • Una nga Bayli
    • Villa Dolorosa
  • Togda
    • Pautwas
    • Sulati kami
    • Bulig

Bay

8/19/2013

29 Comments

 
Picture

Bay
ni Consolita V. Rubino

Picture

Ang tinaga nga “bay” ginadugangan kang mga letra para matugruan kang kaugalingun nga kahulugan.

abay: ang nagabutang kang bilo sa ginakasal

abay: sakup sa pag-isip (include)

abay-abay: sami nga ginahambal kon indi nalipay sa pang-obra nga gintuka kana

ambay: wara makamaan (I don't know)

baya: sami nga hambalun kon indi sigurado ang madangatan. Halimbawa: Ano baya ang maabutan na karia hay nagpanaw sa marayu nga wara ti kilala?

bayaan: nabilin (left behind)

ginbayaan: ginhungud nga ginbilin (had left)

baya-i: ginatalikdan (being left)

bayad: kantidad nga ginatau sa natungdan (payment)

bayag: ang kinatawu kang kalalakin-an

bayo: aksyon ria kang totho ka hal-o sa sulud kang lusong nga may paray para marig-as (pounding)

bayong: ang kawayan nga labug may lima ka buko ginalubu-an ang bali apat kabuko kag ginapabilin ang pinakaidalum para magpundo ang tubig nga ginasag-ub (bamboo pole water container)

bayo: panaptun nga ginasuksok kang mga tawo ukon barahos sa lawas (clothing)

Ang “bay” nga tinaga duro ang kahulugan kag nagadepende sa tinor ka hambal, parehas kang:

bay: ginatawag sa sangka mag-amigohay kag ginpabugu halin sa tinaga nga “babay”

babay: masuud nga pag-amigohay kag tanda nga sanda marapit ang baratyagun sa kada isara tungud hay ang andang matuod nga ngaran ginsal-i ang babay sa andang pagtawganay. Parehas ang andang paminsarun kag nagahangpanay sanda nga nagasinadya. (close friend)

Amo  kadyaay  si Amboy magtawag sa anang amigo nga si Pudol. Magpanawag ria nga, “Bay, dali mamasyar ta sa daraga.”

bay: ginsulat nga Kinaray-a kang bye

babay: nagakumpas ka anang alima nga magkuon nga mayad lang nga pamanaw (goodbye)

Makita sa tunga ang “bay” sa tinaga nga “babaylan” nga kon pabuguun “baylan.”

babaylan: may ritwal nga ginagamit nga magbilid kon ano ang ginabatyag kang tawo nga masakitun. Ang pagbulong paagi sa ginatuus kag ginapaobrahan pinaagi sa sapat nga ginapatuman sa manogbilid. Adlaw lang nga Martes kag Biyernes ang pagbulong nanda. Ang ginagamit sa pagpamulong amo ang tuob kag banyos kang lana nga ginhimo sa adlaw kang Biyernes Santo. (spiritual healer)

bayaw: ginpataas para makita (raise). Halimbawa: Ibayaw ang imong alima.

bayaw: asawa kang bugto mababayi man ukon lalaki (sibling-in-law)

bayaw-bayaw: ang apat ka bilog malabug nga kawayan ginabutangan kang salug malaka nga ginrara nga mata-mata ang stilo. Ang kataasun nakalampas sa lima ka pyes ang antad sa lupa nga pwede masuhutan sa idalum kag isaludan kang amakan. Amo ria ang ginalinasan kang paray agudto masara ang uyas sa uhot. Makita lang ang bayaw-bayaw sa panahon kang tag-arani sa bulan kang Disyembre. Ang bayaw-bayaw pirmi makita sa tupad kang paray nga nakatumpi. Pagkatapos kang ani, linas ang obra kang mga kalalakihan kag rudto lang sanda nagaturog kag nagapulaw hasta mahitso ang paglimpyo kang paray. (bamboo stand for threshing rice in old times)

baybay: tubig kang dagat nga marapit sa baybayun (sea)

baybayun: ang baras nga ginasalya-an kang balud (seashore)

baylo: ang katumbas ukon gin-ilis suno sa kantidad nga kasugtanan (barter)

bayli: nagakaptanay ang daraga kag soltero sa abaga kag sa hawak kag magsaot sa mayuno nga kanta kang ponograp nga bahul anang trumpa kag matunog nga mapamatian. Amo ria ang saot nga okasyon para sa publiko nga kalipayan kang tanan. (sweet music dance)

bayhon: ang panggiho kang sangkatawo nga kinaandan (gesture)

Ang iba pa gid nga tinaga nga may "bay":

bombay: sahi kang sibuyas nga panggisa ukon panakut (onion)

istambay: nagahulat sa wara man ti ginapaabot (standby)

kabay: raad ukon ginahandum (wishful)

kubay: nagalinya

lubay lubay: ang malum-uk nga parti kang tul-an. Kaparehas kang talinga kag ang malum-uk nga parti sa tangkap kang tul-an (cartilage)

subay: ang sapat nga nagapaagto pabalik kag maghakot kang andang pagkaun para sa tig-ururan (ant)

subay: pagsukub kon pira ang limpyo nga patubas sa ani. Sa adlaw kang subay, ginaisip kon sang-ano ang kabilugan nga patubas nga nalimpyo pagkatapos nga nasuhulan ang nagpangabudlay. (measure of harvest)

tubay-tubay: pirmi lang ginasundan kag gina-atendir (giving attention)

Picture
Ang istorya kang Bayli

Kang una nga tiyempo, kang bata pa ako, nagasunud-sunod takun nga nagpangani kang paray nga makan sa kawayangan. Kag na namian gid takun mamati kang istorya kang mga mal-am mintras nga naga-imaw kananda. Sa tulad hay nagmal-an run ako, ginawani ko kaninyo ang akun nabati-an. Dya nga istorya nagtulod kanakun nga mag-eskwela hay manami gid tana ang may aram.

Kang una nga panahon, ang edukasyon indi popular tungud hay nangin kuntento run ang mga bata sa gamay nga edukasyon. Kon sanda magsinandraga dyan lang sa uma kag nagabulig sa ginikanan.

Ang rason kang mga kamal-aman, “Bisan pobre lang kita pero kon natingub ang atun pamilya, masadya. Mayad man ang karbaw nga ria, wara man ra makalapak sa eskwelahan kag bisan daw karbaw nga “A” indi makabasa pero mayad man maaram man pitkun nagasunud sa tuo ukon wala.”

Ti, ang bata nga wara it handum, namati sa prinsipyo nga ang edukasyon indi run kinahanglan kag karon nagbahul ang kabataan hasta magdaraga nga wara it aram.

May piyesta sa sangka baryo. Ang mga daraga kag soltero nagatipon-tipon kag magsinadya sa adlaw kang despiras kang piyesta. Sa karia nga gabii may binayli. Ang sangka daraga nagparapit sa anang amiga nga medyo maaram magbasa kang English.

Amo kadyaay andang sugidanun kang mag-amiga:

Petra: Amiga, may bayli kar-on sa gabii duro kuno ang pangayaw nga magbayli. Tudloi man ay ako kang english bisan sambilog lang.

Maris: Ano haw gusto maman-an?

Petra: Ano ria bay sa English ihambal mo kon sa tunga run timo ka baylihan gabayli nga kon magguwa timo hay kahiriun kaw?

Maris: Ti, ikun-on mo nga, “Excuse me, hold me tight.”

Petra: Sigi ah. Itandaan ko gid dya.

Pagkagabii nagpatukar run ang ponograp. Tunog hay bahul ang trumpa kag duro tawo. Nagasiribay run ang mga daraga nga magbayli. Si Petra may itsura man kag nakasabay kang guwapo. Suki sanda pirmi sa bayli kang sweet music.

Petra: (sa tunga kang baylihan mintras ginasabay naghambal) Excuse me, hold me tight.

Ginhugut kang sabay ni Petra ang paghakus nga daw magdukut run kana. Dayon ni Petra nga panukod agud indi magdukut sa sabay kag naghambal liwan.

Petra: Hold me tight.

Ginhugut liwan kang sabay ang paghakus. Dayon panukod liwan ni Petra nga dara pugung sa anang abaga kag naghambal.

Petra: Ginakun-an ta ikaw nga, “Danay pa hay kahiriun gid ko.” Dayon mo hugut kanakun.

Nanginpadlus si Petra kag nagguwa. Ginlantaw lang tana kang sabay na kag maghamabal nga, “Ahay ngir-o man, amo gali to ang buut na nga hambalun kang ‘Hold me tight.’”

Ay, abaw ah, halin lang kato si Petra nahuy-an kag wara run nagbayli liwan hay ginluko kang anang amiga nga may gamay nga aram. Nagbaga gid sanda kag indi run tana gusto magtuon kang English hay basi mahuy-an liwan.

Amo ra nga nagkuon si Petra, “Bay-i lang kon ako makapamana kag makabata, akun gid nga paeskwelahun para mag-aram kag indi run magpamangkot sa iba agud to nga indi pagtudluan kang sala kang mangin karadlawan.”


* Litrato 1: Galo B. Ocampo halin sa http://www.seasite.niu.edu.
* Litrato 2: Nimarra halin sa http://www.goodfon.com.
* Litrato 3: Litrato: Helen Louise Beccard halin sa http://www.amazon.com.
29 Comments
Feb
8/19/2013 02:13:46 pm

binalaybay... Salamat

Reply
Nein L. Buhayan
8/19/2013 02:14:57 pm

Inungabay:)

Reply
Consing
8/19/2013 02:23:30 pm

hahahaha duro gid nga salamat sa mga comentar ninyo

Reply
Jeric
8/19/2013 02:38:16 pm

Kanami gid kang bugtaw ko sa pagkabasa kang imo sinulat Nang. Nami ang istorya mo ng Bayli. Bantayan ko gid ang kasugpon kadya. Salamat!

Reply
Maria
8/19/2013 02:41:16 pm

Salamat gid sa imo pagsulat parti sa mga tinaga sa Kinaray-a. Daw duro gid amo mama-an sa imo paino-ino nga dya. Mabuhi ka Consolita.

Reply
Dylan Funa Gallaza
8/19/2013 02:43:43 pm

Bay-ad...

Reply
Dylan Funa Gallaza
8/19/2013 02:45:27 pm

Bayud (centipede) kag salabay

Reply
Lucia Agupe Bantolo
8/19/2013 04:39:51 pm

Garambayan

Reply
Joy Ann Lames
8/19/2013 04:42:48 pm

kabay pah

Reply
Ma Socorro Fadrillan Luga
8/19/2013 04:44:43 pm

ambay bay e

Reply
Jigsz Nietes Svanit
8/19/2013 04:45:56 pm

ang 'baya' kag 'bala' parehas lang? ukon lain? depende sa lugar ukon idad kang nagahambal?

Reply
Consolita
8/19/2013 04:48:30 pm

Jigsz, ang "bala" is affirmation, ang "baya" is not certain. Halimbawa:

"Indi bala maaram gid?" Nagapamatuod nga maaram. Amo ria ang affirmation.

"Wara makamaan baya ria nga may migo run, nagapangaluyag gihapon?" Wara makasiguro kung nakamaan ang natungdan sa likum kang babayi.

Reply
bing
8/19/2013 09:17:36 pm

amo man ja daad akun i komentar..kaja nga panahon daw ang "bala" gina usar run bisan ang dapat ay "baya"...

Reply
Rich
8/19/2013 04:47:31 pm

Nang Consoling, kasadya gid tana kang istorya mo parti sa bayli nga dya. Hahaha. Salamat gid.

Reply
Hazel Lezah Cabiten Netibac Xpresion
8/19/2013 05:01:09 pm

Xpresion ng mga tao?pgmedyo glit my bay sa dulo.tama ho ba?haha

Reply
Jhessa Sindico Alimo-on Cabunagan
8/19/2013 05:05:14 pm

ma.an bay,haha

Reply
Frank Turalba link
8/19/2013 06:46:52 pm

lumabaylabay nga daw aso.

Reply
Yra Frances Orfelia Macuja
8/19/2013 06:59:18 pm

salabay. bayong. bayi.

Reply
beng
8/20/2013 03:10:19 am

Kanami sng istorya parti sa ginatawag nga binayli..., naham-ut gid ko ah....,amo na sng una wla gi ko ya nagaagto sa bylihan kun indi ko upod ang mga pakaisahan ko nga mga laki..., ky mabudlay ang mga hubog bla hw naga pamirit gid kung indi ka mgsaot sa tunga...,salamat gid sa bg o ruman nga tinaga ah...,

Reply
Nenen
8/20/2013 04:01:04 pm

Nang Sol,

Nami gid Nang, kabay madugangan pa gid, salamat.

Reply
Jude Mosquito
8/20/2013 06:05:00 pm

ambay lang gid, wara takun kamaan

Reply
LadyLyn de los Santos
8/20/2013 06:08:01 pm

Nami.an takun ma mamati kag mag basa ka amu ka ja.. hehe. . Proud takoN nga karay-a takoN pay. haha.. pRoud tamOn ng karay-a .

Reply
Liling
8/22/2013 04:09:43 am

Nang, dumduman ko dyang istorya mo hahaha! Sakto gid tana imo nga dya Nang. Lukuhon kaw lang kon wara timo ti aram, amo nga kinahanglan gid kang edukasyon. Danay Nang, ma hold me tight ako anay hahaha!

Reply
elena tuna-aguirre
8/23/2013 01:49:48 am

salamat gid sa estorya nga bayle.. ginpaambit ko man sa akon mga estudyante kon andut kinahanglan gid may aram sanda..

Reply
elma
9/1/2013 06:21:57 am

hay tama gid man ang istorya kaja. sa tulad nga tiempo kinahanglan may tinun an ron mga bata para indi ron mainto.salamat gid lipay man ko.

Reply
Astrologer in India link
11/5/2014 11:04:14 pm

best thing.

Reply
Love Problem Solution Baba Ji link
11/13/2014 01:07:26 am

Devastrologer.com provides astrology services and love problem solution services and vashikaran services with your regards.

Reply
Car From Japan link
4/5/2015 10:54:44 pm

available to people in need. We have devoted ourselves in creating a global ecosystem to trade cars, machinery & parts. In the ecosystem, everyone can buy and import their desired products from Japan or another country with minimum risk & affordable prices. We believe that this trading ecosystem will provide necessary tools for a better life, available to people in need & enrich their lives.

Reply
Cement renderer link
4/10/2015 07:02:44 am

Our solution to quality work is not to cut any corners, as you can see from our You tube demonstration of a client’s home that was rendered internally with sand and cement in Malvern not too long ago.

Reply



Leave a Reply.

    Pulong K

    ni Consolita V. Rubino

    Picture
    Si Consolita V. Rubino nagbahul sa uma nga nagapamugon lang. Pero bisan sa diin mag-agto, ang Kinaray-a nga hinambalan ginadara, ginagamit, ginapamaan, kag ginapabugal ni Consolita hay duna kag dumaan dya nga hambal nga pinanubli kang ana ginikanan.
    Padayon

    Sinulatan

    April 2016
    June 2015
    January 2015
    December 2014
    November 2014
    April 2014
    March 2014
    February 2014
    December 2013
    November 2013
    October 2013
    September 2013
    August 2013
    July 2013

    Kategoriya

    All

    RSS Feed

Dumuruaw
Salamat sa paghapit.
Luyag ko magbolig
Importanti nga mga PAHANUMDUM
© 2006-2018 Dungug Kinaray-a Inc.

Email: admin@dungugkinaray-a.com
✕