Ang tinaga nga “bay” ginadugangan kang mga letra para matugruan kang kaugalingun nga kahulugan.

abay: ang nagabutang kang bilo sa ginakasal

abay: sakup sa pag-isip (include)

abay-abay: sami nga ginahambal kon indi nalipay sa pang-obra nga gintuka kana

ambay: wara makamaan (I don't know)

baya: sami nga hambalun kon indi sigurado ang madangatan. Halimbawa: Ano baya ang maabutan na karia hay nagpanaw sa marayu nga wara ti kilala?

bayaan: nabilin (left behind)

ginbayaan: ginhungud nga ginbilin (had left)

baya-i: ginatalikdan (being left)

bayad: kantidad nga ginatau sa natungdan (payment)

bayag: ang kinatawu kang kalalakin-an

bayo: aksyon ria kang totho ka hal-o sa sulud kang lusong nga may paray para marig-as (pounding)

bayong: ang kawayan nga labug may lima ka buko ginalubu-an ang bali apat kabuko kag ginapabilin ang pinakaidalum para magpundo ang tubig nga ginasag-ub (bamboo pole water container)

bayo: panaptun nga ginasuksok kang mga tawo ukon barahos sa lawas (clothing)

Ang “bay” nga tinaga duro ang kahulugan kag nagadepende sa tinor ka hambal, parehas kang:

bay: ginatawag sa sangka mag-amigohay kag ginpabugu halin sa tinaga nga “babay”

babay: masuud nga pag-amigohay kag tanda nga sanda marapit ang baratyagun sa kada isara tungud hay ang andang matuod nga ngaran ginsal-i ang babay sa andang pagtawganay. Parehas ang andang paminsarun kag nagahangpanay sanda nga nagasinadya. (close friend)

Amo  kadyaay  si Amboy magtawag sa anang amigo nga si Pudol. Magpanawag ria nga, “Bay, dali mamasyar ta sa daraga.”

bay: ginsulat nga Kinaray-a kang bye

babay: nagakumpas ka anang alima nga magkuon nga mayad lang nga pamanaw (goodbye)

Makita sa tunga ang “bay” sa tinaga nga “babaylan” nga kon pabuguun “baylan.”

babaylan: may ritwal nga ginagamit nga magbilid kon ano ang ginabatyag kang tawo nga masakitun. Ang pagbulong paagi sa ginatuus kag ginapaobrahan pinaagi sa sapat nga ginapatuman sa manogbilid. Adlaw lang nga Martes kag Biyernes ang pagbulong nanda. Ang ginagamit sa pagpamulong amo ang tuob kag banyos kang lana nga ginhimo sa adlaw kang Biyernes Santo. (spiritual healer)

bayaw: ginpataas para makita (raise). Halimbawa: Ibayaw ang imong alima.

bayaw: asawa kang bugto mababayi man ukon lalaki (sibling-in-law)

bayaw-bayaw: ang apat ka bilog malabug nga kawayan ginabutangan kang salug malaka nga ginrara nga mata-mata ang stilo. Ang kataasun nakalampas sa lima ka pyes ang antad sa lupa nga pwede masuhutan sa idalum kag isaludan kang amakan. Amo ria ang ginalinasan kang paray agudto masara ang uyas sa uhot. Makita lang ang bayaw-bayaw sa panahon kang tag-arani sa bulan kang Disyembre. Ang bayaw-bayaw pirmi makita sa tupad kang paray nga nakatumpi. Pagkatapos kang ani, linas ang obra kang mga kalalakihan kag rudto lang sanda nagaturog kag nagapulaw hasta mahitso ang paglimpyo kang paray. (bamboo stand for threshing rice in old times)

baybay: tubig kang dagat nga marapit sa baybayun (sea)

baybayun: ang baras nga ginasalya-an kang balud (seashore)

baylo: ang katumbas ukon gin-ilis suno sa kantidad nga kasugtanan (barter)

bayli: nagakaptanay ang daraga kag soltero sa abaga kag sa hawak kag magsaot sa mayuno nga kanta kang ponograp nga bahul anang trumpa kag matunog nga mapamatian. Amo ria ang saot nga okasyon para sa publiko nga kalipayan kang tanan. (sweet music dance)

bayhon: ang panggiho kang sangkatawo nga kinaandan (gesture)

Ang iba pa gid nga tinaga nga may "bay":

bombay: sahi kang sibuyas nga panggisa ukon panakut (onion)

istambay: nagahulat sa wara man ti ginapaabot (standby)

kabay: raad ukon ginahandum (wishful)

kubay: nagalinya

lubay lubay: ang malum-uk nga parti kang tul-an. Kaparehas kang talinga kag ang malum-uk nga parti sa tangkap kang tul-an (cartilage)

subay: ang sapat nga nagapaagto pabalik kag maghakot kang andang pagkaun para sa tig-ururan (ant)

subay: pagsukub kon pira ang limpyo nga patubas sa ani. Sa adlaw kang subay, ginaisip kon sang-ano ang kabilugan nga patubas nga nalimpyo pagkatapos nga nasuhulan ang nagpangabudlay. (measure of harvest)

tubay-tubay: pirmi lang ginasundan kag gina-atendir (giving attention)

Ang istorya kang Bayli

Kang una nga tiyempo, kang bata pa ako, nagasunud-sunod takun nga nagpangani kang paray nga makan sa kawayangan. Kag na namian gid takun mamati kang istorya kang mga mal-am mintras nga naga-imaw kananda. Sa tulad hay nagmal-an run ako, ginawani ko kaninyo ang akun nabati-an. Dya nga istorya nagtulod kanakun nga mag-eskwela hay manami gid tana ang may aram.

Kang una nga panahon, ang edukasyon indi popular tungud hay nangin kuntento run ang mga bata sa gamay nga edukasyon. Kon sanda magsinandraga dyan lang sa uma kag nagabulig sa ginikanan.

Ang rason kang mga kamal-aman, “Bisan pobre lang kita pero kon natingub ang atun pamilya, masadya. Mayad man ang karbaw nga ria, wara man ra makalapak sa eskwelahan kag bisan daw karbaw nga “A” indi makabasa pero mayad man maaram man pitkun nagasunud sa tuo ukon wala.”

Ti, ang bata nga wara it handum, namati sa prinsipyo nga ang edukasyon indi run kinahanglan kag karon nagbahul ang kabataan hasta magdaraga nga wara it aram.

May piyesta sa sangka baryo. Ang mga daraga kag soltero nagatipon-tipon kag magsinadya sa adlaw kang despiras kang piyesta. Sa karia nga gabii may binayli. Ang sangka daraga nagparapit sa anang amiga nga medyo maaram magbasa kang English.

Amo kadyaay andang sugidanun kang mag-amiga:

Petra: Amiga, may bayli kar-on sa gabii duro kuno ang pangayaw nga magbayli. Tudloi man ay ako kang english bisan sambilog lang.

Maris: Ano haw gusto maman-an?

Petra: Ano ria bay sa English ihambal mo kon sa tunga run timo ka baylihan gabayli nga kon magguwa timo hay kahiriun kaw?

Maris: Ti, ikun-on mo nga, “Excuse me, hold me tight.”

Petra: Sigi ah. Itandaan ko gid dya.

Pagkagabii nagpatukar run ang ponograp. Tunog hay bahul ang trumpa kag duro tawo. Nagasiribay run ang mga daraga nga magbayli. Si Petra may itsura man kag nakasabay kang guwapo. Suki sanda pirmi sa bayli kang sweet music.

Petra: (sa tunga kang baylihan mintras ginasabay naghambal) Excuse me, hold me tight.

Ginhugut kang sabay ni Petra ang paghakus nga daw magdukut run kana. Dayon ni Petra nga panukod agud indi magdukut sa sabay kag naghambal liwan.

Petra: Hold me tight.

Ginhugut liwan kang sabay ang paghakus. Dayon panukod liwan ni Petra nga dara pugung sa anang abaga kag naghambal.

Petra: Ginakun-an ta ikaw nga, “Danay pa hay kahiriun gid ko.” Dayon mo hugut kanakun.

Nanginpadlus si Petra kag nagguwa. Ginlantaw lang tana kang sabay na kag maghamabal nga, “Ahay ngir-o man, amo gali to ang buut na nga hambalun kang ‘Hold me tight.’”

Ay, abaw ah, halin lang kato si Petra nahuy-an kag wara run nagbayli liwan hay ginluko kang anang amiga nga may gamay nga aram. Nagbaga gid sanda kag indi run tana gusto magtuon kang English hay basi mahuy-an liwan.

Amo ra nga nagkuon si Petra, “Bay-i lang kon ako makapamana kag makabata, akun gid nga paeskwelahun para mag-aram kag indi run magpamangkot sa iba agud to nga indi pagtudluan kang sala kang mangin karadlawan.”