Ang Manok
ni Stephen Louie R. Checa
Bisperas ka pista minatay. Nagahingalup run ang adlaw pero masaku gihapon ang pamukpok ni Giling ka ginahimo na nga kurongan ka anang mga manok. Gusto na gid dya matapos bangud nga kang nagligad nga adlaw, nadura ang anang manok nga munga nga bag-ong itlog. Gintakaw ka wara makilal-i nga tawo sa likod ka andang balay abay pati kurongan.
"Guilliermo, husto run abi ra ka pamukpok dyan! Ma-orasyon run wara gihapon tatun ka tig-ang. Hingagawun ko pa dya ka bunlaw ralabhan ko hay aga pa ko mahalin sa rum-an. Wara pa takun ka panghimus ka darar-un ko," ang kuon ka asawa na nga masaku sa pagkusu ka andang mga ralabhan.
Inogpanaw ka asawa na sa rum-an pa-banwa it Pandan agud magbisita sa anang mga kamal-aman kag paryente nga nagkaramatay. Wara run sanda ka bata ni Giling matapos nga tana nahar-asan sa anang subang pira run ka tuig ang nagligad.
Wara ginsapak ni Giling ang anang asawa. Gusto na gid tapuson ang kurongan ka anang mga ginasagod nga manok kag ubuson dya ka kurong. Magluwas sa pagpananum kag pagpamaligya ka laswa, rugya man sa anang mga manok nagabuul ka darapli kag barakal ka andang kinahanglanun sa panimalay ang mag-asawa. Sa sulud ka darwa ka adlaw, lima run ka manok ni Giling ang wara nakauli. Bilog nga adlaw na nga gintaris ang bilog nga Baryo Binangto nga nagakruting ka anang mga manok pero wara na gid makita. Kag suno sa andang mga iningud, naduraan man sanda ka manok kang nagligad nga mga inadlaw.
"Nong Giling! Nang Bukay! Tagbalaaay! "
Ginguwaan ni Giling ang nagapanawag sa andang kudal. Si Imang nga bata ka anang amigo sa pihak lang nga sityo ─ ang Sityo Igtanday.
"Ay, ikaw gali, Imang? Maano kaw daad?"
"Ay, maan, Nong. Si Tatay ko Kayo bay gulpi lang naghabok ang anang busong. Pirte ka bahul nga daw mabusdik. Darwa run ka doktor gindar-an namun kana pero wara gihapon ti alibyo. Galibug gani ulo ka mga doktor. Indi da maisplikar kon ano sakit ni Tatay," nagapaluya nga hambal ni Imang.
"Ay, sus, Diyos ko. Ti, ano mabulig namun?" sabat ni Bukay nga nagasikangkang nga nagapamunlaw ka anang mga linabhan.
"Basi may bukay kamo dyan nga manok, Nang Bukay, Nong Giling. Mabakal ko daad," masinurub-un nga kuon ni Imang.
"Ay, iwanun mo haw? Huud, may rugya," dasig nga sabat ni Giling.
"Ginpaagtunan namun ka maaram si Tatay. Kuon ka maaram, ginpahiwitan ka wara makilal-i nga tawo. Kag ang manok nga bukay ang gamitun sa pagbulong. Dyan kuno sayluhon sa manok ang hiwit kag ibuy-an," sabat ni Imang nga daw nabuhian ka paglaum.
"Ay, te, sige! Dya-ay, huh. Tambuk ra hay paratuka. Tugro ko lamang ra kanimo bilang bulig ko kay tatay mo. Kabay pa maulian. Pangamuyuan ta. Kabay pa," hambal ni Giling samtang ginadaho ang manok.
"Abaw, duro-duro gid, Nong, nga salamat! Nang Bukay, Nong Giling, kon mag-ayad si Tatay, bahul gid kabaraslan ko kaninyo. Ti, mapanaw run ko hay dulum run. Kar-on run dya gamitun ka maaram mong. Salamat gid liwan kaninyo."
Pagkalipas ka darwa ka adlaw.
"Giling! Giling!” Si kumpari na Berto nagapanawag kana sa guwa ka kudal nga daw may dara nga balita.
"Baw, gahangus kaw gid, pre, haw? Ano to, pre?" pamangkot ni Giling.
"Si Nong Karding nga taga-Sityo Igtangday bala haw nga pirme gabakal ka laswa kanimo, napatay bag-o lang. Gulpi lang. Naghabok kuno ang anang busong kag nabusdik gid. Nagguruwa gid kasudlan na. Kasirigni. Bati ko ginhiwitan kuno. Mapaimaw ko daad kanimo maningad-ningad ta bi to!"
"Dali bi! Mabisita lamang ko dayon kay migo ko Kayo."
Ginbayaan ni Giling ang anang ginabis-ak nga garatong kag nagtawas kay Berto.
Pag-abot sa balay nanday Karding, nagagirinutuk ang mga tawo samtang batiun sa guwa ang hirubiun kag tiyabaw ka anang asawa kag mga kabataan. Nagduyu lamang sa guwa kag nagpanghulung-hulung si Giling samtang si Berto nanukduk gid.
Naigo ka anang panuruk ang dabok nga may mga wara maubos ka sunog nga bulbol ka bukay nga manok. Nadumduman ni Giling ang gin-istorya ni Imang.
- Katapusan -
Bisperas ka pista minatay. Nagahingalup run ang adlaw pero masaku gihapon ang pamukpok ni Giling ka ginahimo na nga kurongan ka anang mga manok. Gusto na gid dya matapos bangud nga kang nagligad nga adlaw, nadura ang anang manok nga munga nga bag-ong itlog. Gintakaw ka wara makilal-i nga tawo sa likod ka andang balay abay pati kurongan.
"Guilliermo, husto run abi ra ka pamukpok dyan! Ma-orasyon run wara gihapon tatun ka tig-ang. Hingagawun ko pa dya ka bunlaw ralabhan ko hay aga pa ko mahalin sa rum-an. Wara pa takun ka panghimus ka darar-un ko," ang kuon ka asawa na nga masaku sa pagkusu ka andang mga ralabhan.
Inogpanaw ka asawa na sa rum-an pa-banwa it Pandan agud magbisita sa anang mga kamal-aman kag paryente nga nagkaramatay. Wara run sanda ka bata ni Giling matapos nga tana nahar-asan sa anang subang pira run ka tuig ang nagligad.
Wara ginsapak ni Giling ang anang asawa. Gusto na gid tapuson ang kurongan ka anang mga ginasagod nga manok kag ubuson dya ka kurong. Magluwas sa pagpananum kag pagpamaligya ka laswa, rugya man sa anang mga manok nagabuul ka darapli kag barakal ka andang kinahanglanun sa panimalay ang mag-asawa. Sa sulud ka darwa ka adlaw, lima run ka manok ni Giling ang wara nakauli. Bilog nga adlaw na nga gintaris ang bilog nga Baryo Binangto nga nagakruting ka anang mga manok pero wara na gid makita. Kag suno sa andang mga iningud, naduraan man sanda ka manok kang nagligad nga mga inadlaw.
"Nong Giling! Nang Bukay! Tagbalaaay! "
Ginguwaan ni Giling ang nagapanawag sa andang kudal. Si Imang nga bata ka anang amigo sa pihak lang nga sityo ─ ang Sityo Igtanday.
"Ay, ikaw gali, Imang? Maano kaw daad?"
"Ay, maan, Nong. Si Tatay ko Kayo bay gulpi lang naghabok ang anang busong. Pirte ka bahul nga daw mabusdik. Darwa run ka doktor gindar-an namun kana pero wara gihapon ti alibyo. Galibug gani ulo ka mga doktor. Indi da maisplikar kon ano sakit ni Tatay," nagapaluya nga hambal ni Imang.
"Ay, sus, Diyos ko. Ti, ano mabulig namun?" sabat ni Bukay nga nagasikangkang nga nagapamunlaw ka anang mga linabhan.
"Basi may bukay kamo dyan nga manok, Nang Bukay, Nong Giling. Mabakal ko daad," masinurub-un nga kuon ni Imang.
"Ay, iwanun mo haw? Huud, may rugya," dasig nga sabat ni Giling.
"Ginpaagtunan namun ka maaram si Tatay. Kuon ka maaram, ginpahiwitan ka wara makilal-i nga tawo. Kag ang manok nga bukay ang gamitun sa pagbulong. Dyan kuno sayluhon sa manok ang hiwit kag ibuy-an," sabat ni Imang nga daw nabuhian ka paglaum.
"Ay, te, sige! Dya-ay, huh. Tambuk ra hay paratuka. Tugro ko lamang ra kanimo bilang bulig ko kay tatay mo. Kabay pa maulian. Pangamuyuan ta. Kabay pa," hambal ni Giling samtang ginadaho ang manok.
"Abaw, duro-duro gid, Nong, nga salamat! Nang Bukay, Nong Giling, kon mag-ayad si Tatay, bahul gid kabaraslan ko kaninyo. Ti, mapanaw run ko hay dulum run. Kar-on run dya gamitun ka maaram mong. Salamat gid liwan kaninyo."
Pagkalipas ka darwa ka adlaw.
"Giling! Giling!” Si kumpari na Berto nagapanawag kana sa guwa ka kudal nga daw may dara nga balita.
"Baw, gahangus kaw gid, pre, haw? Ano to, pre?" pamangkot ni Giling.
"Si Nong Karding nga taga-Sityo Igtangday bala haw nga pirme gabakal ka laswa kanimo, napatay bag-o lang. Gulpi lang. Naghabok kuno ang anang busong kag nabusdik gid. Nagguruwa gid kasudlan na. Kasirigni. Bati ko ginhiwitan kuno. Mapaimaw ko daad kanimo maningad-ningad ta bi to!"
"Dali bi! Mabisita lamang ko dayon kay migo ko Kayo."
Ginbayaan ni Giling ang anang ginabis-ak nga garatong kag nagtawas kay Berto.
Pag-abot sa balay nanday Karding, nagagirinutuk ang mga tawo samtang batiun sa guwa ang hirubiun kag tiyabaw ka anang asawa kag mga kabataan. Nagduyu lamang sa guwa kag nagpanghulung-hulung si Giling samtang si Berto nanukduk gid.
Naigo ka anang panuruk ang dabok nga may mga wara maubos ka sunog nga bulbol ka bukay nga manok. Nadumduman ni Giling ang gin-istorya ni Imang.
- Katapusan -