Ang Ginsang-an
ni Ritchie D. Pagunsan
Nakayuhum ako kang madumduman ang atun sugidanun kang sarang-adlaw. Kuon mo nagadali ikaw magbahul agud mahimo mo ang mga butang nga indi run kinahanglan ang pahanugot kang imo mga ginikanan. Ginasaway ikaw, ang yamo mo, sa kada hulag mo.
Amo man ako ka ria kang napulo ka tuig pa lamang ang akun panuigun. Maduro ang uyon himuon nga kon wara ti pamaalam, pat-ud may mabatian nga pagpangara kang mas magurang. Ugaring tulad nga naghamtung run ako, ginapanganinaw ko ang mga tion nga raad sa bisan maniki nga panahon, mabalikan ko ang mga dinag-on nga kaugalingun ko lamang ang akun ginapanumdum. Ayhan amo dya kon nagamal-an ─ mas piliun ang kasulhayan kang hunahuna sangsa kahilwayan kang paghamtung.
Kang namangkot ikaw kang mga butang nga akun natun-an agud mas mangin malipayun kag mas mahulas ang kabuhi, namulaw ako ka panumdum. Wara ako maturugi sa pagtultol kang mga hitabo nga nakatuon ako, indi bangud nga ginhungud ko nga pangitaun kag tun-an, kondi nag-abot lamang nga daw mga tinuro kang uran ang mga laygay. Kuon gani kang mga mal-am nga kon handa run ang manogtuon, magatuhaw ang manunudlo. Ang manunudlo indi lamang tawo, kondi higayon, hitabo, ukon butang nga makatugro kang kaaram. Ayhan amo dya ang tion nga handa run ang paminsarun nga batunon ang laygay kang panahon kag pamatian ang kamatuodan.
Nadumduman ko ang Desiderata nga ginhimo kang kilala nga Amerikano nga manunulat nga si Max Ehrmann kang 1927. Kang una ko dya nabasahan, nabihag ako sa yano kag pili nga mga tinaga nga kon paid-idan ang paghangup, madalum ang ginabilin nga pagturun-an. Nasulud rugya ang laygay kang nakahangup kang matuod-tuod nga pagpangabuhi sa kalibutan.
Liwan ko nga ginbukad ang binalaybay kag mahinay nga ginbasa agud madimdiman ang kada tinaga nga maagyan kang akun dila. Liwan nga nabanhaw ang akun pagdayaw sa obra ni Ehrmann nga haros sangka siglo run ginsulat. Nag-usbong man ang paghandum ko nga raad imo man dya mabasahan agud sa amo dya nga paagi, bisan rayu ang antad kang atun edad, ang binalaybay ni Ehrmann ang makabig ginsang-an kang darwa ka kabuhi ─ kang tiyo kag kang ana hinablus.
Bangud nasulat sa pangayaw nga pulong, ginpakamayad ko nga likwatun (adapt) sa Kinaray-a ang binalaybay ni Ehrmann agud mangin taramdan mo kag kang mga katubo mo nga pamatan-un nga nagapangita kang pagsurundan sa pagpangabuhi. Ginahalad ko kaninyo ang dyang linikwat nga binalaybay.
Hinimuratan Pagpanaw nga masulhay sa tunga kang kagalung kag kasakuun, kag dumduma ang hidait nga dara kang kalinung. Samtang masarangan nga wara’t pag-ampo mangin-ayadan sa tanan nga mga tawo. Isugid ang imo kamatuodan nga matawhay kag maathag; kag pamatii ang iban, bisan ang kagung kag ang wara’t nabadwan; may anda man nga saraysayun. Likawi ang magahud kag makahas nga mga tawo; panamok sanda sa hunahuna. Kon imo ipaanggid ang imo kaugalingun sa iban, mangin bugalun ukon hikawun ikaw; hay sa tanan nga tion may mas labaw kag mas kubus nga tawo kanimo. Ikalipay ang imo naagum kag ang imo mga ginatuyo. Padayon nga malingaw sa imo parangabuhian, bisan iwan ka kulang; Matuod dya nga manggad sa nagabag-o nga kapalaran sa panahon. Mag-andam sa pagdumara kang imo parangitan-an; Hay ang kalibutan puno kang pagpatalang. Ugaring kabay indi dya magbulag kanimo kang tadlung nga taraksan; maduro ang nagahingamo kang sampatun nga kabubut-un; kag bisan diin ang kabuhi puno kang pagkabaganihan. Mangin matuod sa imo kaugalingun. Labaw nga indi magpakuno-kuno sa pagkahirup. Indi man pag-isikway ang paghigugma, Hay sa tunga kang tanan nga kalayngan kag kagamun, magapadayon dya nga buhi kaangay kang hilamon. Pamatii ang panugyan kang dinag-on, ananay nga ipaiway ang mga butang kang pagkapamatan-un. Palig-una ang hunahuna bilang panaming mo sa hinali nga kalisud. Ugaring indi magpatublag sa mga kadu nga paminsarun. Indi maisip nga kahadluk ang natuga kang kakapoy kag kapung-aw. Labaw sa matadung nga panimuut, mangin malulo sa imo kaugalingun. Inanak ikaw kang sangatanan, wara’t kinalis sa mga puno kag mga bituon; may kinamatarung ikaw nga magkabuhi. Kag bisan natungkad mo ukon wara, pat-ud ang sangatanan nagapamurukpok sa anang kahimpitan. Gani magpakatin-ud ikaw sa Makaako, paiwan man ang imo paghangup Kana, kag ano man ang imo ginapangabudlayan kag ginahandum, sa magalung nga ginumon-gumon kang kabuhi, ipabilin nga malinung ang imo kalag. Sa tanan nga kaaluyan, kabudlayan, kag kapaslawan sa gihapon matahum ang dyang kalibutan. Mangin masinadyahun. Himurati nga magmalipayun. |
Maduro ang mga panuytoy sa binalaybay ni Ehrmann nga kon basahun kag pamalandungan, matuipan mo nga buhi ang mga tinaga kag nagapabilin nga may angut gihapon sa tulad nga panahon. Kon natun-an kag nahangpan ko dya kauna nga mas bata pa ako, ayhan nangin mas mahawan ang dalan nga akun pinili, nangin mas mag-an ang lisud nga akun inagyan, kag nangin mas malig-on ako sa akun ginapatihan. Gani tun-i ang mga laygay kang binalaybay.
Kabay nga may mapurot ikaw sa dyang panugyan ni Ehrmann nga mabalon mo sa imo panakayun sa kabuhi. Nahangpan ko andut nagadali ikaw magbahul. Makakurunyag ang mga higayon kag hangkat nga nagahulat kanimo. Kaimaw sa mga ginahandum mo, dar-a ang akun pagtuo kag paglaum nga ikaw mangin madinarag-un sa kabuhi.
***