Ang Baboy
ni Stephen Louie R. Checa
Nagahangus si Lito sa sobra ka dali nga makauli sa anang balay hay daw mabulwat run gid ang anang buli hay kaina pa nagaliyamar ang anang paramus-unon. Sa dyip pa lang nga ginsakyan na kaina daw magwa run gid kapin pa kon mag-undag ang sarakyan sa batsi, ginhawa na lang ka kimpit ka anang batiis samtang nagaparanglibus ang anang bulbol. Naghagan-hagan gawa ang pamatyag na kang nagdulog ang dyip sa krosing pero lawid pa ang anang paranawun hay sa tunga pa ka taramnan ang anang payag.
Dulum run kang nakapanaog si Lito sa krosing. Sikyo si Lito sa sangka bag-ong bukas nga mall sa banwa ka San Vicente nga mga lima pa ka banwa ang karayuun sa anang ginaulian. Nagab-ihan tana nga makapauli hay ginhulat na pa ang imaw na nga sikyo nga karelyebo na hay nagbisita pa sa anang sawa nga nagamasakit sa ospital. Naluoy gani si Lito hay wara run ti bilin nga sweldo ang anang imaw hay sa bulong lang ka sawa na nagaagto. Antis sanda magbulagay gindaw-an na pa dya ka P300 bilang bulig.
Dulum ang aragyan paagto sa balay ni Lito kag rayu ang antad ka pirambilog nga mga balay. Mayad lang hay sanag ang bulan, gani makita na pa ang aragyan nga bahul-bahul lang sa inas. Wara na man madara ang anang plaslayt kag pusil hay ginapasala kananda ka andang ahensya sa mall.
Sobra darwa pa lang ka bulan nga nagaistar sa anang payag si Lito. Napiritan tana ka dya nga mag-istar sa barangay Bangkal bangud antis mapatay ang anang tatay, nagbilin gid dya nga bantayan kag istaran ang gamay nga lupa nga gintugro kana ka anang amo. Agsador ang tatay ni Lito kag gintaw-an dya ka anang amo ka partida antis dya mapatay. Antis ka balay ni Lito, may nagaistar man nga imaw ni tatay na nga agsador, si Berning. Nagaugut dya kay Lito hay nahisa bangud mas lapad ang lupa nga gintugro ka amo nanda sa tatay ni Lito sangsa kana. Ginkudalan na ka dya ang daan nga aragyan sa kilid ka anang balay gani napiritan maglibot si Lito sa lain nga dalan.
Nagapaminsar si Lito nga mapaliot-liot lamang sa binit kag iuna ang kaina pa nagakalam sa anang buli ugaring ginapaminsar na nga rugto lamang sa anang balay hay rapit run lang man.
Samtang nagapanaw si Lito, may nabatian dya nga huni ka baboy nga nagapusnga. Wara na lang dya dayon ginsapak. Ugaring samtang sigi ang anang panaw, daw nagaparapit ang huni ka baboy. Kag kang daw sa pamatyag na rugyan run sa anang likod, ginbalikid dya gulpi ni Lito. Wara tana ti nakita. Pag-atubang ni Lito, nakita na ang bahul-bahul kag itum nga baboy nga nga daw talunon kag nagapusnga sa anang atubangan.
"Ay, abaw, kay sin-o tana baboy nga nakabuhi nga dya man?" hambal ni Lito samtang ginatabog na ang baboy nga nagalambat sa gamay nga aragyan.
Wara gid nagahalin ang baboy nga kadya nagabaga run ang mga mata kag nagaralaway nga daw ayam umang. Dayon na ka dya ginsaruso ang daw mamus-on run nga si Lito.
"Ay, abaw! Tonto nga baboy dya, ay! Dumogon mo pa ko ba."
Padayon ang saruso ka baboy kay Lito kag daw mangagat run gid. Amo man ang atras ni Lito.
"Ah, gali ha! Kadtun mo ko ha! Danay kaw!
Ginbalikid ni Lito ang bag-ong tibsok nga sanga ka Madre de Cacao nga ginahimo kudal sa aragyan kag ana dya nga gingabot. Purus si Lito hay nagbahul dya sa uma kag nakaagi man ka obra bilang kargador sa ginapadarawatan ka paray.
Sakto gid nga pagsaruso liwan ka baboy, ginlampusan na dya ka gingabot na nga sanga. Nag-iguk lang ang baboy kag nagsigi pa gid dya ka saruso kana. Ginsuput ni Lito ang anang nabilin nga pwersa kag ginhampak liwan ang baboy kag naigo dya sa anang sungad. Nagligid-ligid ang sapat kag nagbira ka iwik. Kang hana dya nga lampusan liwan ni Lito, gulpi dya nagtibaliw sa pispis.
"Ay, tunto! Aswang kaw gali aning yawa kaw?! Balik dya hay patyun ta kaw! Ako pa paagyan mo ba!"
Bangud sa nagasamo nga kahangyus kag kaugut, nalipatan ni Lito ang anang paramus-unon. Nagdalagan dya pauli sa anang balay para magbuul ka binangon kag mitsa kag magbira ka singgitan sa tunga ka taramnan. Gulpi na nadumduman nga agtunan si Berning sa anang balay kag sugidan ka natabo kana.
"Nong Berning! Nong Berning! Mayad nga gabii! Si Lito dya, Nong!
Nagasiga ang kingki pero wara ti nagasabat sa balay ni Berning.
Kag bangud bukas ang anang kudal, nagsulud si Lito. May nabatian dya nga nagaugayung. Ginlingling ni Lito ang giha sa liplip nga dingding pero wara man ti tawo.
Wara run liwan nanawag si Lito. Nagsulud dayon sa anang pinsar nga basi si Berning ang aswang. Ginlingling ni Lito ang darapugan ni Berning. May nabilin pa nga baga sa nakasugnod nga kahoy. Ginpatay ni Lito ang anang mitsa kag hinay-hinay nga nagsulud sa kusina ni Berning.
Suno sa lola ni Lito, kon makaingkwintro mo ang aswang kag matultulan mo ang anang balay, baliskada ang ….
***