Uyas kang Paray
Ikarwa nga Bahin
Antes isulud sa surudlan, itandaan nga amo ria birinhiun. Kinahanglan nga matipigan nga indi sudlan kang balabaw, indi mabasa, kag wara ti makasala nga ibugasun tungud sa may tanda nga binhi. Ria nga binhi taguon nga indi maambihan kag indi hun-ugan. Anhun bay sa pagtipig? Dyan natun makita nga may inisyatibo ang mangunguma. Sa ano nga paagi? Kon ang bayong nabuong ukon naglitik, indi run masag-uban pero mapuslan gihapon sa iba nga bagay. Ginatipon ria kag ginahimo nga birinhian. Rudyan karia ginasulud ang binhi kag ginatawag nga sag-ub. Kon sa sag-ub ang binhi, matipigan gid nga indi makukot kang balabaw. Sa diin ra ginatago? Ginapasurip ria sa suliras kang salug para indi matandug. Dyan karia ginatago ang binhi hasta sa tion kang tagparanggas ukon tagsarabod.
Sa tion kang tagsarabod, ibulad anay ria sa amakan para painitan, mahagay kag mahusisa kon bala wara mag-itum ang mata kang paray nga binhi. Ginasabwag ria sa limpyo nga lupa. Ano ria ang ginatawag nga sabodan. Katong dekada '70, nakatuip sa urihi ang mga mangunguma nga ang binhi ihuruman anay kang bali sangka gabii sa tubig antes isabwag sa sabodan kon nagbanug run ang binhi kag nagahana magtubo ang anang gamot. Kon nasabwag run ang binhi sa sulud kang sangka semana, nami run karia ang tubo kang sabod. Mamutikan kon kaisa nga duro paray nga wara nakapamuhi, pero ang iba tana labug run ang tubo kang binhi.
Ang mga rason nga wara magtubo ang binhi:
1. Ang paray naminhi sa lupa, ukon urihi run kon magtubo gid man.
2. Ang mata kang binhi naluo.
3. Ang binhi natuka kang manok.
Duro ang mga klase kang binhi:
1. Ang munahan: Kasyaman, Mansinaya, Bisya
2. Bulan sa Septyembre ang ani: Dumali, Kutibus, Tapul, Pilit
3. Bulan sa Oktubre ang ani: Kalubad
4. Bulan sa Nobyembre ang ani: Lupang
5. Bulan sa Disyembre ang ani: Makan
6. May iban pa nga mga binhi nga wara ko masambit
Kang una nga tiyempo, may tatlo ka paagi ang pagpatubas kang paray:
1. Kaingin sa bangtud: panggas paagi sa tagad, gamay lang ang produkto
2. Ang panggas sa banglid: ginaarado ang lupa, gamay lang nga produkto
3. Ang pagtanum sa taramnan: ginasabod ang binhi.
Ang produkto nagasuno sa kalapadun kang lupa. Kon gamay ang lupa, naturalmente gamay man ang ani. Kon lapad ang lupa, duro ang patubas. Pero may mga sitwasyon nga malapad ang tanum nga paray pero hay nagaagsa lang, ang sangka tunga kang patubas ginhuray sa tag-iya kang lupa. Sa atun pa, gamay lang gihapon ang naangkun sa patubas hay amo karia ang regulasyon kang agsador. Ti, kon ikaw ang bata kang agsador, makapinsar kaw gid nga mag-eskwela. Duro ang kabudlay. Ang tanan nagaantos sa lisud nga kahimtangan.
- Sundi ang kasugpon -
* Litrato: Himo ni Fernando Amorsolo halin sa http://palaisip.blogspot.com/2013_07_01_archive.html.