Paghandoraw kang Kahapon
ni Salvacion S. Maldecir
Ako si Monica, sangka nanay nga himoon ang tanan kag handa nga itaya ang bog-os nga kabohi para lang matogroan ka nagakaangay kag mayad nga paraaboton ang akun bata. Agud indi na run maaguman pa ang mga mapait nga inagihan ko sa kabohi. Mataas ang akun nga ginahandum para kana.
"Nay, indi ako pagbay-i! Magpakabuut ako! Himoon ko ang tanan indi kaw lang magpanaw sa marayu," ang pakitlooy ka akun bata nga bayi, samtang hugut ang pagpangoyabut na sa akun nga batiis para indi run ako makaholag okon makatikang sa akun ginatindugan. Manogdarwa pa lang tana ka toig kang nagpamat-ud ako nga makigbulag sa akun bana. Haros tanan nga adlaw nga poro gid lang barkada kag irimnun ang ana kaimaw. Bisan magbolig lang raad kanakun sa pagbatiti ka amun bogtong nga bata, piro wara gid. Mas ginatogroan na pa ka importansya ang pag-inum. Indi ko mabatas nga makit-an okon mabatian ang pagngorahab ka akun bata bangud sa sobra nga kagutum. Indi ko man tana masarigan sa pagbantay sa bata hay gamayan lang gid dya maholog sa katri nga kawayan nga amun ginatorogan kang tana ang nagbantay.
Sangka adlaw, ginprangka ko tana nga kon wara run tana ti may maibolig kanakun, mas mayad pa nga magbulagay run gid lang kami sangsa ako man gihapon ang padayon nga maga-antos. "Mas mayad pa sigoro nga magbulagay run lang kita hay wara man ikaw ti plano nga boligan ako sa pagpangita kang kwarta nga makasostinir sa pang-adlaw-adlaw natun nga kinahanglanun," ang hambal ko kay Manuel.
"Paglayas run to kag dar-a ang bata mo!" ang ana nga sabat kanakun. “Indi lang man ikaw ang nagasaranhun nga bayi rugya sa kalibotan. Layas! Layas! Wara kaw run ti polos! Lantawa ang itsora mo, daw kaangay run lang ka nagapangayoayo ka piso sa dalanun. Makahuruya kaw! Naga, abi mo haw, nangilin ako kanimo? Pwi! Mas mayad pa nga magbiya run gid lang kamo kag indi run magpakita pa kanakun," ang malawid na nga boyayaw kag insolto kanakun.
"Ay, abaw! Ikaw pa ang maisug nga maghambal kanakun ka amo ka ria!" ang akun nga balus sa ginpanghambal na. “Sin-o ayhan kanatun nga darwa ang wara ti polos? Bisan magpangayo man ako ka bolig sa atun mga iningud, indi dya para sa akun kaogalingun kondi para sa kinahanglanun ka atun nga bata. Wara ako maglaum nga mahimo mo dya kanakun! Ginpili ko ikaw sangsa pamilya ko. Amo dya ang igabalus mo kanakun? Ginpapati mo ako nga sala ang pagturuk ka akun pamilya kanimo, piro, ikaw man ang nagtolod kanakun nga magparayu kanimo. Indi ikaw magkabalaka hay mahalin run gid man kami rugya sa balay mo. Ompisa kadya, ginaotod ko run ang kon ano man nga nagaangut kanatun nga darwa. Wara kaw run ti kinamatarung nga mangin parti pa ka amun kabohi. Kabay pa nga mangin malipayun ikaw sa ginpili mo nga banas!” ang nagahibubun-ut ko nga sabat.
Sa kadya nga tinion, ginpili ko ang mas nagakaangay kag nagakadapat para sa kaaraydan ka akun nga bata. Dalidali ko nga gin-oribay ang akun bag kag ginhakwat ko ang nagakatorog ko nga bata sa kawayan nga katri. Mayad lang gani hay mahamuuk ang ana nga pagtorog kag daw nagaogyon man kanakun para indi ako mabudlayan sa akun pagpanaw.
Nagdayon ako sa balay ka akun iningud para lang magpalipas ka sangka gabii. Ginplanohan ko run nga daan nga mag-oli sa akun nga namat-an nga logar, kon sa diin ang akun mga kabogtoan kag tatay ang nagahulat sa akun nga pagbalik. Bahul ang pasalamat ko sa mga tawo nga nagboylog kag nagtanyag ka bolig nga wara ti may ginahulat nga balus. Sa akun nga pagbiya, nabalitaan ko nga may ginapoyo run nga bayi si Manuel. Wara run ako nagsapak sa ginwaragwag nga balita ka amun nga kasimaryo kag sa mga ditalyi kon sin-o man nga bayi ang napapati na ka ana nga kabotigan.
Sa pira ka toig nga wara ako nakaoli, daw natahap ako maglapak sa logar kon sa diin nagtogro kanakun kang kahilwayan, nangin saksi sa kalipay nga akun nabatyagan kag nagkorit man ka mga mapait nga liksyon, para ako mangin mabakud kag maisug sa pag-atubang ka mga riyalidad nga nagaabot sa akun kabohi. Wara ti pagdowadowa nga ginsog-alaw ako ka mainit nga hakus ka akun mga kabogtoan kag tatay. Wara ti pagbasol kag pagsikway nga nabatian nga ginbaton nanda ako. Bisan nagaararawas run ang mga loha ka kada isara piro, ang kalipay nga akun nabatyagan indi matupungan okon matumbasan.
"Patawad! Wara ko ginpaabot nga ang akun ginpili nga disisyon amo ang makatogro kanakun ka toman nga kasakit! Kabay pa nga mabaton ninyo ako liwat."
Sa pira ka binolan nga nagligad, naglisinsya ako nga mag-obra sa Manila. Nagpamatok ang akun nga tatay piro nakapamat-ud run ako. May nagahulat run nga obra para kanakun bilang sangka sorogoon nga magtatap sa bata para mag-alaw-alaw kag maghatud sa iskwilahan hay ang mga ginikanan masaku man sa nigosyo nga ginapondar.
"Ano abi kon rugya kaw run lang magpangita kang parangitan-an?" ang hambal ni Tatay Pablito. “Gamay pa ang imo bata. Wara man kami nagapangayo ka magarbo gid nga pagpangabohi. Bisan simpli lang ang atun nga pagsinirayo, ang importanti nga iririmaw kita kag may pagtahud sa kada isara.”
"Tay, indi run ikaw magkabalaka kanakun hay maningoha gid ako para sa kaaraydan ka akun bata kag para makabolig man ako kaninyo. Masakit man batyagun nga sa ona nga kahigayonan, bayaan ko ang akun bata sa manghod na pa nga pang-idadun, piro wara ako ti may mahimo kondi batonon kag antoson ang tanan," ang akun pagpaathag.
"Wara run ako ti may mahimo pa hay indi ta run man ikaw mapunggan," ang sabat ni tatay kanakun. “Tandai lang pirmi nga mag-andam kaw gid. Lain ang pagsinarayo sa syodad sangsa probinsya. Kag ang akun lang, mal-am run ako kag wara run ti purus nga magkalihuk. Indi ko run man maboligan sa pagtatap ang imong bata. Ang mabolig ko lang, amo ang pagtodlo ka mayad nga pag-inogali kag pamatasan.” ang padayon nga laygay ni tatay.
Wara run ako maglaylo sa akun nga pagpasimpalad sa pag-obra sa Manila. Bisan daw galangut ang buut ni tatay hay sa ikarwa nga kahigayonan, bayaan ko sanda.
Sa ona ko nga paglapak sa Manila, namag-o ako sa mga daragkul nga mga bilding, istraktora kag sa mga tawo sa palibot. Ogaring, sa padayon nga dalagan ka mga inadlaw, naton-an ko man ang pagpangabohi sa syodad nga wara ti kahadluk nga nabatyagan. Nakigbagay ako sa palibot agud nga sa oras kang kinahanglanun may mapangayoan ako ka bolig.
Nakalampowas ang tatlo katoig nga pagsirbisyo ko bilang sorogoon. Ginkabig ako kang akun mga amo nga saup ka anda pamilya. Bisan gamay lang ang swildo nga akun ginabaton kananda, ginbalusan ko ka mayad kag tampad nga pagsirbisyo. Bahul man ang pasalamat nanda kanakun hay naagobayan ko ka mayad ang anda kabataan kag natodloan ka mayad nga pamatasan. May pagtahod sanda sa anda ginikanan, bisan pa wara ti oras dya para kananda bangud sa kasakuun sa obra.
Nagdoro man ang akun mga abyan. Bisan indi ko man sanda pamilya piro ang pagkabig namun sa kada isara, daw magborogto lang. Bisan sa pinansyal nga butang, rogto ko napamatod-an, ang anda katampad kag matoodtood nga pag-olikid sa oras ka akun pagkinahanglan.
Sa dalayon nga dalagan ka mga inadlaw, wara gid ako maghunahuna nga bayaan run ako ka amun tatay. Nag-abot ang minsahi halin sa akun magorang sa probinsya nga kon sa diin, tana man kadya ang nagabolig sa pagtatap sa akun bata. Daw nahangyus man ako sa minsahi nga akun nabaton kag wara gid ako kapangaman. Nagparanulum ang akun panuruk, daw nagalinog ang akun pamatyagan sa palibot. Wara ko mapunggan ang pag-ararawas kang akun mga loha.
"Wara run ang akun nga tatay, paiwan run lang ang mga handum nga dapat ko pa lab-oton?" ang akun nga panangisun.
Daw indi ako makapati nga maabot ang tinion nga ang kada sara may gintalana nga tion para magbiya paagto sa pihak nga kabohi. Nagparamarok ang mga mata ko sa paghiribiun kag wara gid ako ti may natapos nga orobrahun sa sulud ka balay. Mayad lang gani hay wara ang mga bata, rogto sanda sa iskwilahan.
Natingala ang akun ama hay wara ako nagasabat ka ana nga tawag. Lagilagi, nag-oli tana sa balay para maman-an na kon andut nga bisan magbalus lang ako ka minsahi sa silpon, wara gid. Nanotaran ka akun ama nga malinung ang balay kag daw wara ti tawo nga nagakalihuk. Gindaragkul na ang ana mga tikang kag naabtan na ako nga daw sa wara sa akun hosto nga paminsarun.
"O, Ginoo ko! Naiwan ikaw, Monica?" ang pamangkot na kanakun. “Ano ang problima? Abi, hambala ako kon ano gid man ria, hay handa man ako nga magpamati. Istoryahan natun para makapahaganhagan man ka imo nga ginabatyag. Ginakabig kaw man namun nga pamilya, gani sogidi ako,” ang hambal ka akun ama nga nagakabalaka.
“Gosto ko nga maoli sa amun probinsya, Mam!" ang ona nga mga tinaga nga naggwa sa akun baba. “Wara run ang tatay ko, bisan sa orihi run lang nga kahigayonan, mahatud ko tana sa ana nga parahowayan.” Padayon man nga nagatoro ang akun mga loha.
"Sigi, kon amo ka ria ang pangabay mo, boligan namun ikaw. Rispitohon man namun ang imo nga mangin disisyon," ang sabat ni Mam Cathy kanakun.
Wara run ti gin-oyang nga oras kag ginboligan ako ka akun mga amo sa pag-oli para makatambong kag mag-onong sa akun pamilya. Wara man sanda nagpamatok kang naglisinsya ako nga magpasimpalad sa gwa ka pongsod kag handa man sanda nga magbaton liwan kanakun, kon mapaslawan man ang akun nga plano kag kon gosto ko magbalik liwat kananda.
"Monica, mag-andam ikaw gid pirmi kag indi paglipati ang pagpangamoyo. Balitaan mo lang ako kon sa diin kaw man makadangat,” ang mga pahanumdum ni Mam Cathy kanakun.
Sa akun nga pagbyahi paoli sa amun nga probinsya, indi ko malikawan ang paghibi. Padayon sa pag-ilig ka akun mga loha. Ginturuk ako kang mga pasahiro, kang makita kag mabatian nanda ang akun pagpanangisun. Indi ko mahangpan kon andut nga sa pihak ka akun mga pagsakripisyo kag pagtingoha, daw wara ti mayad nga paaragtonan ang tanan.
Nakaoli gid man ako nga wara ti sablag nga nagsog-alaw. Bangud nga naobos run ang akun mga loha sa dalan pa lang, wara run ako maghiribiun kang nakita ko ang nahaya nga bangkay ka akun tatay. Ginpakita ko sa akun bata nga mabakud ako kag wara ti kasubu nga nakakorit sa akun oyahun.
"Anak, wara run si Lolo mo! Gani, tandaan mo gid ang mga ginlaygay na kanimo hay para man sa imo nga kaaraydan. Indi lang maglangut ang buut mo hay ginbayaan na run kita," ang laygay ko kay Monique.
Matawhay nga ginhatud sa ana nga parahowayan ang akun tatay sa bolig ka amun mga suud nga pamilya kag kasimaryo. Pagkatapos ka pararigos, ginmono ko sa akun mga kabogtoan ang plano ko nga magpasimpalad sa gwa ka pongsod. Nagpamatok sanda sa akun nga disisyon, piro sa akun hunahuna mapadayon ako kapin pa nakalisinsya run man ako sa akun mga amo sa Manila. Wara man sanda ti may mahimo hay kinahanglanun ko man nga magbolig sa akun pamilya.
"Anak, kinahanglan ni nanay nga mag-obra sa marayu. Indi ikaw magkabalaka mabalik ako para kanimo. Magpakabuut ikaw rugya. Para dya kanimo ang himoon ko. Para mapatapos ko ikaw sa pag-iskwila kag matogro ko man ang imo mga kinahanglanun," ang paathag ko sa akun bata. “Tandai lang, nga magmapainubusun ikaw pirmi, kag magkahadluk sa Dyos. Likawan mo man nga makasakit ikaw ka baratyagun ka ibang tawo sa imo palibot,” ang pamilinbilin ko sa akun bata.
"Nay, bisan simpli lang nga pagpangabohi basta rugya ikaw. Indi ko kinahanglan ang mga magarbo nga siripalun kag mga gamit. Indi kaw lang magpanaw," ang pakitlooy ni Monique. “Ang koon ni Lolo kanakun, ang kwarta pwidi mo man ria makita sa iban nga pamaagi nga indi run kinahanglan nga magparayu sa imo pamilya.”
Sa ginhambal ka akun bata, nagbalik sa akun paminsarun ang mga hitabo nga kon sa diin ginbayaan kami ka amun nanay bangud sa kwarta kag wara run dya nagbalik kanamun asta kadya. Sa gilayon, ginhakus ko ka hugut ang akun bata bilang sabat sa ana mga pangabay. Nagapasalamat ako sa Ginoo hay gin-obayan na ang akun bata, sa manghod na nga pang-idadun kamaan run magturuk kon ano ang mayad kag indi. Ginpirit ko nga huksun ang darwa na ka mga butkun nga padayon sa pagkabud sa akun mga batiis. Gingoyod ko dayon ang akun malita kag wara run ako nagbalikid hay basi magbag-o pa ang akun paminsarun.
Masolhay man ang pagbyahi ko sa iroplano nga nakalab-ot man ako sa akun paaragtonan. May tion nga inanay lang sa pag-ilig ang akun mga loha. Natoman gid man ang akun handum sa pagpasimpalad. Manogdarwa run ako ka bolan sa gwa ka pongsod nga nagasirbisyo bilang sorogoon ka sangka pamilya nga may apat ka kabataan. Wara gid ako ti hinalung-ung nga ang anda nga pagsinarayo lain gid sangsa atun sa Pilipinas. Ang mga bata, wara ti pagtahud kag wara ginatodloan ka mayad nga pag-inogali.
Samtang, nagaraha ako ka pagkaun para sa igma, ang sangka bata ka akun amo, may ginapabuul sa ana nga kwarto. "Monica, bul-a ang libro ko sa akun nga bag rogto sa kwarto ko! Dasiga! Kinahanglan ko run kadya!"ang sogo na kanakun nga nagasinggit.
"Dali lang gid. Pahinaan ko lang ang kalayo sa kalan," ang akun nga sabat.
"Ay, abaw! Onahun mo pa ria, sangsa ginasogo ko kanimo?" ang hambal na dayon butung ka malabug ko nga bohok. Indi na kono pagbuy-an kon indi ako maghalin para tomanun ang ana ginasogo.
"Araguy! Araguy! Tarsa gid nga bata dya, ay! Hambal ko kanimo, dali lang gid, a! Indi kaw gid makahulat haw? Man-an mo man nga may ginaraha pa ako," ang tiyabaw ko.
"Indi ako makahulat, gosto ko patihun dayon ang ginasogo ko! Wara ako ti labut kon ano man ria ang ginahikot mo!" ang wangal na kanakun samtang nagasaka run ako sa ikarwa nga panalgan ka balay para bul-un ang libro.
"Ay, maan nga bata dya! Kon bata ta lang ikaw, indi ako magpasogot nga mangin amo ka ria ang pag-inogali nga ipakita mo sa mga ginikanan okon sa mga kamal-aman," ang akun nga koromodon.
Wara ko pa nabaton ang akun nga swildo kag kinahanglan ko run magpadara sa Pilipinas. Ogaring lang hay daw wara gid ti plano nga itogro ang bayad sa akun sirbisyo. Ginmonohan ko ang amo ko nga bayi kag ginhambalan na ako nga hambalun na lang ang ana nga bana sa pag-abot na ka dya. Wara nakalab-ot ang akun nga pangabay sa amo ko nga laki. Wara run ako nagriklamo kay basi kon mag-ugut pa kag basi makatiraw pa ako ka tampuyung sa dis oras nga wara ako kapangaman. Bisan ano ka budlay ang akun nadangatan, ginatingohaan ko nga agwantahun ang tanan. "Masarangan ko pa dya, a!" ang hambal ko sa akun kaogalingun. May paraagtonan gid ang mga tanan ko nga pag-antos.
Wara gid ako magpaabot nga may malain nga matabo sa akun bata sa Pilipinas. Daw bomba nga naglopok sa akun pamatin-an, kang ginbasa ko ang minsahi ka akun magorang nga gindara tana sa ospital. Wara pa naman-an kon ano ang ginhalinan andut nga nadoraan tana ka animo. Golpyada lang kono, hay nakita pa nanda nga mapagsik kag masinadyahon sa pagsipal kaimaw ang iban nga mga kabataan sa tupad balay.
Daw wara ako sa akun hosto nga paminsarun sa sobra nga pagkabalaka sa akun bata. Ginhingyo ko sa akun imaw nga magbolig ako kana sa pagpanglimpyo ka iban nga bahin sa sulud ka balay.
"Myrna, pwidi ako makabolig rugya kanimo?" ang pamangkot ko sa akun kaimaw.
“Huud, Monica. Pwidi man, piro sigorado ikaw nga tapos mo run ang mga orobrahon sa kosina?” ang balus na nga pamangkot. “Tandai ang mga bilin ka atun nga ama, kon wara mo pa natapos ang mga hirikoton sa kosina, indi ikaw magmitir sa pagbolig kanakun rugya.”
"Huud, natapos ko run," ang maabtik ko nga sabat. Nagligad ang darwa ka oras, may napanimahoan ako nga dapug ka nasonog nga pagkaun. Gani, nakamarasmas ako nga may ginaraha gali ako nga manok sa sulud ka oven. Nagdalagan ako kang madasig paagto sa kosina kag dayon ginpatay ang oven kag main switch. Ginamat-amat ko nga boksan ang oven kag ginhaplakan ka basa nga towalya nga para sa alima para magtahaw ang nagadabadaba nga kalayo sa sulud. Mayad lang gani hay wara naglopok ang oven sa kosina kaangay ka dinamita. Ginlimpyohan ko ti mayad ang sulud ka oven kag ang bilog nga kosina. Nag-abot si Myrna halin sa ikarwa nga panalgan nga haroson makamitlang ka tinaga bangud sa kahapoon sa pagdalagan panaog sa hagdan.
"Ano ang natabo rugya, Monica!?" ang otod-otod na nga pamangkot bangud ginalagas ang pagginhawa.
"Amo dya, i! Nasonog ko ang pagkaun natun nga manok! Lantawa bala, hay daw nagutman ang itsora na kag daw ginsuyup ang tanan na nga dogo bangud hay tostado run. Pasinsya, gid! Wara run kita ti pagkaun kar-on," ang malawid ko nga sabat. Pasalamat gid ako sa Ginoo hay wara man ako nagpadara sa kakolba, gani nakapinsar man ako kang akun mayad nga himoon para matapna sa gilayon ang kalayo. Pag- abot ka akun amo nga babayi, natingala tana nga daw may mabaho sa sulud kang kosina gani dayon na tawag kanakun.
"Monica! Monica! Ano dya? Ipaathag kanakun andut nga may mabaho sa kosina ko," ang sita na kanakun.
"Mam, pasinsya gid! Wara ako maglaum nga matabo dya! Nangin tostado ang manok nga ginraha ko sa sulud ka oven," ang pangayo ko ka pasaylo.
"Tarantado! Ay, abaw gid! Sa diin ang imo paminsarun nag-arapok?" ang pamangkot na kanakun dungan ang pagtampuyung ka akun olo kag pagtampa ka akun pongyahun. “Sapat kaw! Sonogon mo ang balay ko?” ang boyayaw na kanakun.
"Sa Pilipinas, Mam!" ang pagkapitla ko nga sabat. “Bisan daw natabgan ka panimuut ang akun nga hunahuna, indi ko ria mabuhat, Mam!” ang otod-otod ko nga sabat.
"Paghipus! Indi run pagsabat!" ang singgit na kanakun.
Makaligad ang pira ka adlaw, nasabat ang akun ginakabalak-an. Nagparangloya ang akun tohod sa naman-an. Sono sa doktor, pneumonitis ang balatian ka akun nga bata. Kinahanglan gid dya nga obsirbahan bangud posibli nga magparalisado ang bog-os nga lawas kon maapiktohan ka dya ang ana paminsarun. Gani, nangisug ako sa pagmono sa akun mga amo nga kon pwidi matogroan nanda ako ka bisan pira lang nga kabahin ka akun nga swildo. Hugut ako nga nangamoyo sa Ginuo nga mangin mabakud kag sa hosto lang nga paminsarun sa pihak ka mga nagakaratabo.
Natoman gid man ang akun nga ginhingyo, sa baylo wara nanda ako gintogtan mag-oli. Wara run ako ti may gin-oyang nga oras, sa gilayon ginpadara ko ang kantidad nga akun nabaton. Bisan indi komplito ang swildo nga gintugro, bahul man gihapon ang pasalamat ko sa Tagtoga.
Pagkadason nga mga binolan, nagminsahi liwan ang akun nga magorang nga sono sa doktor naapiktohan run ang otok ka akun bata gani indi na run maholag ang bilog na nga lawas. Wara run ti gana magkaun, kabangdanan man nga daw poro run gid lang tol-an nga ginpotos ka panit. Indi ako makaholag sa akun ginatindugan, naurungan ako ti makadali. Wara ako kabalus sa minsahi. Daw naminhud ang bog-os ko nga kalawasan, indi makabatyag.
Napinsaran ko nga magpalagyo bisan wara ti kasigoradohan ang akun nga pagabohatun. Indi run ako makaagwanta kag dogangan pa nga sa piligro ang kahimtangan ka akun nga bata. Piro, nadakpan ako ka akun nga amo, dayon butung ka malabug ko nga bohok. Bisan masakit nagpanguyabut ako sa salsalun nga kodal para indi na ako madara pabalik sa sulud ka balay. Ogaring indi ko madaug ang ana purus gani nagpanginpadlos run lang ako. Gingoyod na ako nga daw sapat. Ang ana nga nawong daw nasudlan ka malain nga ispirito. Mayad lang gani hay nag-abot ang akun kaimaw kag dayon na sipa ka batiis ka amun nga amo. Namuruypuy dya sa sobra nga sakit gani nabuy-an na ako. Maabtik man nga gin-agobayan ako ka akun imaw nga makatindug, kag dalidali kami nga nagsulud sa amun hulut. Gintrangkahan namun ang gawang kag nanilag sa masonod nga matabo. Kang nakamarasmmas run halin sa sobra nga sakit ang akun amo, ginsorong na kami sa amun hulut kag ginsinggitan sa gwa ka gawang.
"Boksi ninyo ang gawang, hay kon indi malintian gid kamo kanakun! Makita nyo gid kar-on ang ginapangita nyo. Dasiga nyo! Boksi nyo ang gawang!” ang pahug na nga sigi ang polpog ka gawang.
"Dyos ko! Dyos ko! Tabangi kami! Ipahirayu Mo kami sa kalaotan! Pamatii ang akun pangamoyo nga magtahaw run ang kaugut nga rugyan sa tagiposoon ka akun amo. Patawhayi ang ana nga paminsarun. Ginatugyan ko gid lang ang tanan Kanimo. Kon sa kadyang tinion ginatogot mo nga bul-un ang akun kabohi, batonon ko hay Ikaw lang ang may kinamatarung nga maghimo ka dya. Piro kon indi pa, nagapangayo ako kang isara pa, ka kahigayonan nga makit-an ko pa ang akun bata bisan sa pinakaorihi run lang nga tion." ang akun nga mga panangisun. Nasiplatan ko si Myrna nga nagayuhumyuhum.
"Andut nga daw sa wara lang kanimo haw?" ang pamangkot ko kana.
"Ay, maan! Naandan ko run ria! Tistingan na lang, i, kon makasulud tana rugya!" ang maisug nga sabat ni Myrna kanakun.
"Ay, abaw ikaw gid! Nagarolop-og run takun rugya sa salug, daw sa panulay man tana timo dyan nga nagabarangisi," ang riklamo ko kana.
Bahul gid ang pasalamat ko sa Ginoo hay nagtahaw run ang kaugut kang akun amo kag daw sa wara lang ti may natabo. Bisan ano ko kapirit magkaun, ginasikway ka akun tubug ang pagkaun. Sangka simana nga wara ako ti gana magkaun, gani nagparangloya ang bilog ko nga lawas. Mayad lang hay may kadampig man ako. Wara ako ginpabay-an ni Myrna. Masarangan mo ria, a. Pangamoyo lang kag indi pagdoraa ang imo nga pagtoo kag pagsarig Kana. May balus gid nga mayad ang tanan mo nga pag-antos. Magpakabakud lang ikaw kag indi magpadaradara sa mga pagtiraw," ang laygay ni Myrna kanakun.
Ginpirit ko nga magpakabakud kag nagtingoha nga manombalik ang kapagsik agud mangin handa man sa kon ano matabo. Likum kanakun, nagpangayo ka tabang si Myrna sa ahinsya nga nagpasulud kanamun sa obra kag sa imbahada ka Pilipinas, agud makalowas kami sa piligro kag agud makaoli run ako para makaimaw ko ang akun bata. Rugya ko naman-an nga tana ang bayi kaona nga nag-oli sa balay ni Manuel kang akun pagbiya. Nakilala na ako pamaagi sa litrato kaimaw ka amun bata nga sa sulud kang kahita ka akun bana.
"May ioli gali ako kanimo.” Dayon na gindawo kanakun ang litrato nga kaimaw ka akun bana kag bata. Ginhingyo na kanakun nga pangitaun ko ikaw kag itogro dya kanimo. Bisan nagbulagay kamo nga darwa, palangga na kamo sa gihapon. Nagapangayo tana kang imo kapatawaran antis tana ginbawian kang kabohi," ang panaysayun ni Myrna kanakun.
"Ginpatawad ko run tana. Wara ako naghuput kang kaugut kana. Iabay ko man tana sa akun pangamoyo, nga mangin malipayon tana sa pihak nga kabohi," ang akun sabat.
Nangin magsuud kami nga mag-abyanay kag nagboyloganay sa pag-atobang ka mga pagtiraw nga amun nasogata. Nagligad ang pira ka binolan nga pag-antos kag daw madoraan run ako ka paglaum, may nag-abot nga sangka tawo kag nagpakilala nga tana ang ginpadara ka imbahada para maggiya kag magbolig kanamun, para sa amun nga kahilwayan kag makaoli sa amun ginhalinan. Gindilian man ka ahinsya kag imbahada sa gwa ka Pilipinas ang akun amo nga magbuul pa gid ka mga Pilipina nga mag-obra kananda bilang sangka sorogoon bangud sa pagpamintas kag pagmaltratar nanda sa anda mga sorogoon. Ginpamatod-an dya namun ni Myrna paagi sa amun tistimonya kag mga lapnos kag lanug nga makita sa akun lawas.
Toman ang kalipay nga akun nabatyagan kang makaoli ako, piro daw ginlihap ang akun dughan sa kasubu kang makita ko ang kahimtangan ka akun bata. Naglomawlomaw ang akun mga mata. Daw gosto ko ibalik ang mga tinion katong wara pa tana ti sakit.
"Anak, rugya run ako sa imo tupad," ang ona ko nga hambal kana. “Indi ko run ikaw pagbayaan.” Wara nagaontat ang pag-ilig ka akun mga loha samtang nagaparanambitun.” Ano ayhan kon wara gid man ako magbiya sa imo topad? Ayhan, mabatian ko pa sa gihapon ang matonog mo nga pagharakhak. Indi ko malipatan ang imo pirmi ginahambal kon manawag ako kanimo sa silpon: “Nay, palangga ko gid ikaw! Indi ko ikaw pag-ibaylo sa iban. Bisan, wara ikaw sa tupad ko, ginapanuruk ko lang nga kaimaw ta ikaw. Kon magbahul run ako, ako gid ang magtatap kanimo.” Amo dya pirmi ang imo ginahambal. Piro ano pa ang polos ka akun kabohi kon wara run ikaw?” Amo dya ang kamatooran nga akun ginkahadlukan nga sa pagbiya ka akun bata, indi ko masarangan ang magpadayon sa pagpangabohi.
Wara ko gin-oyangan ang kahigayonan nga gintogro kanakun ka Ginoo. Nangin saksi ang adlaw sa kada na pagmora sa sidlangan, sa pag-imaway namun ka akun bata sa pira ka adlaw nga nabilin sa ana kabohi. Ginabasahan ko tana pirmi ka mga istorya pangbata kag liwan ko nga ginahambal kon daw ano ko tana kapalangga. Ayhan, wara run dya ti polos para kana.
Sa binit ka daray-ahan, nagpongko ako kag ginlantaw ko ang nagahinalup nga adlaw sa nagapasaka-panaog nga mga balud nga daw kaangay sa dalagan ka akun kabohi. Kadungan sa paghinalup ka adlaw, ang mga handum nga akun ginpasad, narusdak kag mabudlay run dya ipasad liwat. Wara run ang akun bata, ang nagaisaranhun ko nga manggad kag paglaum sa kabohi. Para sa ano pa ang akun pagtinguha? Kon pwidi ko lang raad mabalik ang mga nagligad nga inoras. Kon nagpati lang raad ako sa mga hani kang akun panghunahuna. Kon wara lang raad ako natintar ka bahul nga kinitaan, ayhan bohi pa ang akun bata. Ogaring natabo run ang tanan.
Kaangay ka tobig nga tayoyon lang sa pag-ilig kag kamaan maglikaw kon may nagapugung sa ana nga banas paagto sa kon diin man makadangat, daw gosto ko himoon nga ihimplo ang tobig, sa pagdab-ot kang akun tinotoyo sa kabohi. Sa dalayon nga pakipagbato sa mga pagpaghangkat ka panahon, nangin mapag-un ako kag liwat naghandum nga mabohi. Nagbalik ako sa gin-obrahan ko kaona sa Manila. Toman ang anda nga kalipay sa akun nga pagbalik kag bahul man ang anda nga pasalamat hay nangin mabakud ako sa pihak ka mga nagkaratabo.
Si Myrna, wara run magpasimpalad liwan sa gwa hay ginpatigayonan ko tana sa kakilala kag abyan man ni Mam Cathy. Sa kada namun adlaw kang pagpahoway, nagahagaday kami sa paglagaw sa mga manami nga logar nga pirmi ginaagtonan ka mga torista rugya sa Manila. Sa darayon namun nga pakipag-abyan, nakilala namun ang mga laki nga nangin kaimaw namun sa kabohi. Sa tulad, amat-amat man nga napanas ang mga kasakit nga nagtuduk sa akun hunahuna kag tagiposoon. Magapadayon ako sa pagpangabohi nga may dogang nga kaisug kag pagpaubus kaimaw ang mga tawo nga may pagkabalaka kag tampad nga paghigogma.
- Kataposan -