Tatay
ni Julbert R. Paloma
Aga pa ako nagbugtaw kag nangayo kay Tatay ka barayad para sa final exams. Midyo gapanggasud ako maghambal kana hay mapila pa gid ako sa kahira nga sa pagkalawid ang linya. Imbis nga mangara si Tatay kanakun hay nagtukar pa gid ang pagkasuplada ko, nagyuhum tana nga nagkupkup kanakun samtang ginatugro kanakun ang kwarta. Daw may nagbag-o kay Tatay. Di lang ako sigurado kon ano, piro daw may lain gid kana sa kadya nga adlaw. Ako si Ketchina, makatatay ako. Tana ang akun idolo kag numiro uno nga tagasuporta.
Si Tatay sangka news photographer sa sangka lokal nga waragwagan dya sa amun nga lugar. Gusto ko daad magbuul ka kurso nga potograpiya piro indi magpasugot si Tatay. Dilikado kuno ang obra ka sangka mangingiyot (potograpo). Ano kara ang dilikado hay ipinduton mo lang man ria? Amo dya pirmi ang ginapamangkot ko kay Tatay. Pirmi ko ginahuram ang ana nga kamira kon may tsansa kag nagabuul ako kang duro-duro nga selfie. Nami ang kamira ni Tatay, DSLR. Si Tatay run siguro ang pinakasiryoso nga potograpo nga nakilala ko. Maprinsipyo nga tawo kag may didikasyon sa ana nga obra.
Samtang gasakay si Tatay sa motor, suksok ang ana nga puti nga polo, nagataghol si Kekz nga ayam ni Tatay nga tubo pa ka libayun ko nga walo ka tuig, si Bikbik. Daw indi gusto ni Kekz mapanaw si Tatay. Sadya si Tatay nga naglisinsya kanamun. Samtang ginalantaw ko si Tatay, daw may gasugo kanakun nga punggan tana piro wara ko run nahambal hay rayu run tana. Indi gid madura kanakun nga maminsar, andut daw may lain kadya nga adlaw kay Tatay? Gindura ko lang ang nagadalagan sa paminsarun ko samtang nagapaagto sa iskwilahan.
Natapos ko gid man ang pagbayad kang akun nga twisyon. Nag-uli ako sa balay nga makapoy ang lawas piro si Tatay sa gihapon ang sulud kang akun paminsarun . Naturugan ako sa kwarto ni Nanay kag Tatay. Nagbugtaw ako hay daw may nagakuhit nga ramig nga alima sa akun kahig. Pagmukra kang akun mga mata, daw may tawo nga nagalantaw kanakun nga nagasinyas ka ana nga alima nga daw nagalisinsya nga mapanaw run. Abi ko si Nanay hay bukut klaro ang itsura piro nagtirindug ang akun bulbol kang nakita ko si Nanay nga nagabarikutot sa ingud ko.Wara ko run ginpukaw pa si Nanay kag manugid hay basi indi tana magpati. Pagkakita ko ka rilo, alas dos run ti kaagahun.
Nakabatyag ako ka gutum kag nag-agto ako sa kusina. Nakita ko si Tatay nga nagapangapi piro wara ko lang tana gin-istorbo hay may ginalantaw tana sa ana nga kamira. Nagbalik ako sa kwarto piro si Keks nagataghol kag ginalantaw ang kwarto ni Tatay.
“Keks, to si Tatay sa kusina, agtuni to,”ang tabog ko kay Keks.
Pagkaaga, nagbugtaw ako sa kagahud kang mga tawo sa palibot. May nagahibi, may nagasinggit kag may nagahampak sa dingding. Pagbukas ko kang kwarto, may mga pulis nga nagaimbistiga. Gulpi lang nalipung si Nanay ka ginhambal ka sangka imaw ni Tatay sa obra nga ginbadil si Tatay sa ulo ka sangka indi makilal-an nga tawo alas dos sa kasanagun kaina samtang nagapauli tanda halin sa obra. Ginkuyaban ko si Nanay nga daw indi makapati sa ana nga nabatian. Daw nagadamgo lang ako. Kita ko pa si Tatay kaina, andut kadya nahambal tanda nga patay run? Nadumduman ko ang nagkaput sa akun kahig nga nagalisinsya nga mapanaw. Si Tatay bala to? Nagturo ang luha sa akun mga mata. Tingala ako nga daw may iba gid kay Tatay. Amo gali dya ang matabo kana. Gin-isugan ko lang nga mag-agto sa morgi para bul-un ang motor kag ang mga gamit ni Tatay. Gatubod ang luha ko samtang ginaturuk ang kamira ni Tatay nga buta ka dugo. Ginakupkupan na kuno dya bisan sa ana urihi nga ginhawa. Palangga gid ni Tatay ang ana obra. Hay ana nga obra lang ang ginasarigan namun ka tanan-tanan.
Sa una nga gabii nga haya ni Tatay, may nagsulud nga alibangbang nga naghapon sa babaw kang lungon. Buhay dya maghalin. Hambal ni Nanay ispiritu kuno ni Tatay nga nagabantay kanamun. May mga nabatian kami nga may nagalapak-lapak paagto sa banyo. Alas dos sa kasanagun samtang gapangihi si Bikbik, gulpi tana nagsinggit hay may nagkuhit kuno kana. Abi ko lahug-lahug na lang piro nagakudug sa kahadluk ang bata. Pirmi gid man ginadugsing ni Tatay si Bikbik. Siguro gusto lang ni Tatay ipamaan nga ginabantayan na kami.
Sa urihi nga gabii ka haya, ginalantaw ko gid ang itsura ni Tatay sa lungon kag nakita ko nga daw gaturo ang ana nga luha. Nahadluk ako kag nagtingala. Piro nagdaug gihapon ang pagpalangga ko kay Tatay. Ginpabuksan ko ang lungon kag gintrapuhan ang luha sa mata ni Tatay. Siguro nagakabalaka gid si Tatay kanamun. Man-an na nga wara ti obra si Nanay kag tana lang ang ginasarigan ka pamilya.
Adlaw ka lubung, ginbuul ko ang kamira ni Tatay sa kwarto. Sa urihi nga tinion, gusto ko bul-an si Tatay kang laragway. Sa simbahan, daw may tawo sa likod ko nga nagalantaw. Samtang nagakasubu ang tanan, nakita ko ang sangka pamilyar nga tawo. Daw si Tatay gid ang nakita ko kaina pa sa ingud ni Keks. Piro hambal ko sa kaugalingun ko basi sa sobra ka kasubu ukon ipikto lang dya ka sobra nga pulaw. Ginkaptan ko ang kamira kag ginbul-an ko ka mga laragway ang mga tawo nga nagaunong gid kanamun.
Paagto sa patyo, samtang ginabul-an ko ka mga laragway kanday Nanay kag mga bugto ni Tatay, gulpi lang nagdulum ang lente ka kamira. Daw may nag- agi nga tawo. Paglantaw ko kon sin-o ang nag-agi, wara man ti may nagalipud sa kamira. Kang bul-an ko pa gid kang laragway ang pamilya ni Tatay, may naglipud pa gid sa kamira. Kang lantawun ko, si Tatay ang nagagwa sa kamira nga nagahibi. Gin-untat ko ang pagbuul ka laragway kag ginsulud run namun si Tatay sa ana nga pantyon.
Pag-uli sa balay, indi gid madura sa akun paminsarun ang akun nakita sa kamira ni Tatay. Andut daw sakit gid ang hibi ni Tatay? Naluoy bala tana sa amun nga sitwasyon? Naturugan run lan ako kapaminsar kon ano ang matabo kanamun hay wara run si Tatay.
Tagpararigos kang pamilya, aga pa kami nagbugtaw kag nag-agto sa baybay imaw kang mga bugto ni Tatay. Dara ko ang kamira ni Tatay, ginbul-an ko kang laragway ang anang mga kabugtuan. May gatabon sa lente kang kamira ni Tatay. Wara ko lang ginpakita nga daw nakulbaan ako. Samtang nagaistorya kami ni Bikbik ka mga masadya nga nagkaratabo nga buhi pa si Tatay, nasiplatan ko si Nanay nga daw nagaduhung kag nagalantaw sa rayu.
Ginaimawan tana ni Tito Rudine, bugto ni Tatay nga halin sa Amerika. Daw ka siryoso gid kang andang ginaistoryahan. Kang bul-an ko ka laragway sanday Nanay kag Tito Rudine, nakita ko si Tatay sa kamira, nagahibi kag nagapangayo ka hustisya. Galibug ang akun ulo andut sa kada buul ko ka laragway sa mga kabugtuan ni Tatay, nagadulum ang lente ka kamira kag nagapakita si Tatay. Ginhipsan ko lang ang mga paramangkutanun sa akun nga paminsarun. Ano bala ang koniksyon ka pamilya ni Tatay sa ana nga pagtaliwan? May naman-an bala si Nanay sa natabo kay Tatay?
Sa ikasyam nga adlaw nga nalubung si Tatay, nagdamgo ako nga ginaagaw ni Tatay ang kamira kanakun. Tama ka purus si Tatay nga ginabutung ang kamira. Gapula ang ana mga mata samtang ginakuga na ako nga daw maduraan ako ako ka ginhawa. Nangayo ako ka bulig kay Nanay piro wara tana kabati. Nagahibi ako samtang nagapakitluoy nga untatun na run ang ana nga ginahimo. Nagbugtaw ako ka mga karos ni Keks sa akun nga likod. Nanguros ako kag nangamuyo sa malain nga damgo nga akun nalampuwasan. Ano ang gusto ni Tatay nga ipabatyag kanakun? Andut daw gusto na ako patyun?
Nanaog ako sa kusina para mag-inum ka tubig kag nakita ko si Nanay nga ginaistorya si Tito Rudine. Nabatian ko nga daw gabais tanda. Naghinay-hinay ako panago sa likod ka gawang para maklaruhan ko ang anda nga diskusyon.
“Wara ko nahungud nga patyun si Rudy! Tana ang nag-umpisa ka gamo. Wara ako nagriklamo nga tana ginpakaslan mo piro buhay run kita magnobyohanay. Hay magbugto kami kag sa sobra ko ka pagpalangga kanimo nagparayu ako bisan daw manginmatay ako sa sobra ka sakit. Gin-agwanta ko ang mag-obra sa Amerika. Man-an ni Rudy nga ako ang tatay ni Ketchina. Piro ginpakaslan na ikaw sa gihapon. Tana ang nang-agaw. Bukut ako. Nagsururuput run siguro ang akun nga ugut hay bisan daw-on na lang ang pangbayad sa iskwilahan ka akun nga bata, di na pagbatunon. Nag-agaway kami ka pusil kag natiro ko tana. Maluoy kaw, Fe. Indi ako pag-isugid sa kapulisan.”
Daw indi ako makapati sa akun nga nabatian. Nagamwan ako ka sitwasyon. Naghibi sa akun nga nabatian. Indi ko mabaton kon andut malab-ot sa amo ka dya ang tanan. Nagbaralik sa akun hunahuna kon ano ako ka palangga ni Tatay. Sa mga miting nga si Tatay ang nagatabong, sa mga aramutan sa iskwilahan kag sa mga indi maisip nga pag-intyindi na sa akun nga ugali kon kaisa.
Naghinay-hinay ako sulud sa akun kwarto. Nakita ko ang kamira ni Tatay. Ginkupkupan ko samtang ginalantaw ang mga laragway nga buul ni Tatay. Gulpi ako nangusyan nga may mga buul si Tatay ka mga laragway ni Tito Rudine nga nagaagto sa balay kon kasanagun kag istoryahun si Nanay. May mga laragway man nga nagaharkanay si Nanay kag si Tito Rudine. Kon sayudon, man-an ni Tatay nga ginatunto tana ka anang bugto kag ni Nanay? Ugut ang akun nabatyagan kanday Nanay kag Tito Rudine.
Si Tito Rudine ang tuod ko nga tatay kag ginpatay na si Tatay, ang tawo nga nagpabahul kanakun kang mayad kag may kahadluk sa Dyos. Wara ko gid nabatyagan nga iba ako nga tawo. Amo gali ang rason nga kada bul-an ko ka laragway ang pamilya ni Tatay, nagadulum ang lente. Man-an bala ka pamilya ni Tatay ang tanan? Mabatas ko bala nga ipapriso ang tuod ko nga tatay? Ukon patihun ko ang ginadikta ka akun hunahuna nga ipapriso ang nagpatay kay Tatay. Nagamwan ako maminsar, gulpi lang nag-agto si Kekz kanakun kag ginbutung na ang akun nga sinilas paagto sa kwarto ni Bikbik. Kita ko si Tatay nagalantaw kanakun nga nagahibi.
Sa rum-an sa aga, isugid ko sa pulis ang tanan nga akun nabatian. Sa amo kadya nga paagi, matugruan ko si Tatay ka hustisya.
- Katapusan -