Uyas kang Paray
ni Consolita V. Rubino
Una nga Bahin
Ang hurubatun ka mga kamal-aman nagakuon, “Hay may gintanum, gani sa urihi may pagaanihun.”
Halin sa kauna nga panahon hasta sa tulad, may mga tawo nga nagapanguma rudyan sa datag kag may nagapanguma rudto sa ibabaw ukon sa ubus kang bukid. Nagadepende kon sa diin gusto kang mga tawo mag-istar kag mangabuhi paagi sa panguma. Kon ang uma marayu sa karsada, ang kada balay may lusong gid nga ginabaywan para may bugas nga tirig-angun. Ang iba nga nagapanguma nga wara ti karbaw pero may lusong, mabuhi run tungud hay maaram magkaingin kag magpamanggas. Bisan iki lang matuod ang patubas, makaagum gid sanda kang andang produkto kag preska nga bunga kang andang kinabudlayan. Nagaserbisyo sanda paagi sa pagpamugon sa andang kapareho nga tawo.
Ang mga nagapanguma sa datag may kahapusan, ilabi run gid kon marapit ang andang uma sa karsada. Katong dekada '60, nag-uso run ang arosira nga galingan kang paray. Nagapagaling ang kutub kang may inogbayad sa arosira. Amo ria nga kon may nakapamulad kang paray nga burugasun, dayon nanda nga dalagan sa galingan agud indi run magbayo. Ria nga bugas ginapreparar para ikonsumo sa pagpaobra ka taramnan. Pero may mga tawo nga indi gusto magbayad sa galingan, gani sanda mismo ang mabayo hay yadi pa ang kwarta nga isuhol sa pagpagaling. Ibakal run lang kang dapli. Kalabanan nagabayo gid, kag ginpasulabi ang pagbayo tungud hay maiwat pangitaun ang kwarta.
Sa pagkaduro kang mangunguma sa atun, ordinaryo nga mga tawo kag ang iba wara ti grado. Pero may kaaram sa pag-intyende sa tanan nga pahito sa ginatawag nga panguma suno sa andang obserbasyon kag pagsunod sa tudlo ka andang ginikanan. Nanotisyahan natun nga ang kakusug kag kabakud lamang ang ginasarigan nanda sa pagpangabudlay. May mga tawo nga bukun ti mangunguma pero maaram manguma tungud hay nabuhi sanda sa pagpamugon para may isuporta sa andang pamilya.
Naman-an kang tanan nga ang numero uno sa pagtimbang kag pwersa kang mangunguma amo ang karbaw nga ginaarado, ligis, suyod, karusa, guyod, kag hakot kang mga karga.
Isambitun ko rudya ang tanan nga pamaagi kang panguma sa atun, umpisa sa kaingin sa bangtud, pamanggas sa banglid, kag tanum sa datag nga taramnan. Ang urihi nga tanum nagadepende lang kon san-o mag-uran hay ria nga uma indi madab-ot kang irigasyon. Ang mga mangunguma may kaaram sa pagpahito nga mangin epektibo ang panguma, ilabi run gid sa pagtanum kang paray. Mag-umpisa sa binhi.
Preparasyon sa binhi:
1. Lantawun ria kang mangunguma kon sa diin dapit nami ang bahin kang aranyun nga paray.
2. Tandaan ria para birinhiun. Kon kaisa ginapabilin ria hasta gid nga maggurang ka husto.
3. Nagadepende sa panghunahuna kang tag-iya, pero kon manami ang tiyempo ginaani ang birinhiun.
4. Tuhayun ang pag-ani, limpyuhan, kag puro gid matimgas ang binhi.
5. Ibulad nga nagatigingting sa kauga kag tim-usun para indi malakayan kang iba nga paray.
- Sundi ang kasugpon -
* Litrato: Himo ni Fernando Amorsolo halin sa http://palaisip.blogspot.com/2013_07_01_archive.html.