Ang Sangka Gatos nga Bulak ni Maret
ni Early Sol Gadong
Mabuhay run nga ginahulat ni Maret ang adlaw nga dya. Wara pa nakapamalo ang manok pay nakatig-ang run tana kag nakapanamog ka anda mga baboy. Pagkatapos na parigos, nag-agto tana sa hardin kag rugto nakita na ang maraku nga nagabuskag nga bulak-adlaw. Ginpamuksi na ang mga dya.
“Sara, darwa, tatlo …”
May kapagsik kag kakunyag nga nabatyagan si Maret sa ana pag-isip. Dar-un na sa ana lola ang ginapamuksi na nga mga bulak. Marayu sa anda bukid sa Bagtason ang balay ka ana lola nga nagaistar sa kilid ka baybay. Tigparanggas pa kang urihi tana nakaagto sa baybay. Tighirilamon run amo nga nagapanggamot ang kahidlaw nga nabatyagan ni Maret para sa ana nga lola. Mayad gani hay ginpasugtan tana ka ana nanay nga magdulhog rugto.
“… syam ka napulo kag walo, syam ka napulo kag syam, sanggatos!”
Naman-an ni Maret nga bug-os gid ang mangin kalipay ka ana lola kon makita tana nga bitbit ang mga bulak nga dya. Pagkatapos na pamahaw kag panghimus ka ana mga darar-un, naglisinsya tana sa ana nga nanay para makaumpisa run sa pagpanaw.
“Maret,” kuon ka nanay na. “Mayad siguro kon magbilin kaw ka bulak para sa atun altar. Mayad ra para mataw-an man ikaw ka matawhay nga pagpanaw.”
“Sigi, Nay. Dya ang tatlo ka bulak para sa atun altar. May syam ka napulo kag pito pa man nga nabilin kanakun. Man-an ko nga masadyahan man gihapon ka dya si Lola.”
Pagkatapos nanda pangadi sa altar, nakita ni Maret ang kasubu sa itsura ka ana libayun nga si Nenen.
“Indi run magpangasubu, Nenen. Dya ang sangka bulak, ay. Mabalik man takun dayon, ah. Bisitahun ko lang si Lola hay naman-an ko nga namingaw run tana kag nahidlaw kanatun.”
Ginhakus ni Nenen si Maret.
“Itao dya nga hakus kay Lola, Nang.”
Nagyuhum si Maret kag nag-umpisa run ka panaw pailawud.
“Syam ka napulo kag anum run lang mga bulak ko. Pay sigi lang, ah. Man-an ko nga masadyahan man gihapon ka dya si Lola.”
Batuhon ang dalan nga ginaagyan ni Maret pay kabisado na run dya gani wara man tana nabudlayan gid. Nagasirak run ang adlaw kang mag-agi si Maret sa suba. Nakita na ang walo ka mga bata nga nagaparigos. Mga kabataan ka ana man mga tiyo kag tiya.
“Hapit anay, Nang,” kuon ni Dodoy nga pinakamagurang sa tanan. “Ramig ang tubig. Nami magrigos.”
“Salamat, Doy. Pay kinanglan ko makalab-ot sa ubus samtang wara pa ang paling.”
“Nami ba mga bulak mo, Nang Maret,” kuon ni Minya nga bata ka ana Tiya Bilet.
“Salamat, Minya. Dali dya hay taw-an ko kamo para matao nyo kanday tiyoy kag tiyay. Kun-an nyo tanda nga halin dya sa akun hardin.”
Gintaw-an na ti tagdarwa ka bulak ang ana kada pakaisa. Dayon nagpadayon sa pagpanaw si Maret.
“Napulo kag anum ang nabuhin sa akun mga bulak. Walo ka napulo run lang bilin. Pay sigi lang, ah. Man-an ko nga masadyahan man gihapon ka dya si Lola.”
Sa wara mabuhay, naagyan ni Maret ang ana Tiyoy Munggo nga nagahuyhoy ang abaga samtang nagapanaw.
“Kamusta run ikaw, Tiyoy?” pamangkot ni Maret. “Andut daw nasubuan gid timo?”
“Ay, ikaw gali, Maret,” sabat ka mal-am. “Hay, man-an mo, sangka tuig run nga nagtaliwan ang imo Tiyay Pingkay. Maagto daad ako sa ana nga rulubngan pay wara gid takun ti matao kana.”
“Dya, Tiyoy,” kuon ni Maret, “batuna ang mga bulak ko. Ihalad dya sa rulubngan ni Tiyay Pingkay. Sangka bulak sa kada bulan ka ana pagtaliwan, napulo kag darwa tanan. Kabay nga masanagan ka dyang bulak-adlaw ang ana kabuhi sa pihak nga kalibutan.”
“Salamat gid, Maret. Man-an ko nga masadyahan gid si Tiyay mo Pingkay ka dya.”
Malipayun nga nagpadayon si Maret sa ana nga pagpanaw.
“Anum ka napulo kag walo run lang ka bulak ang nabilin kanakun. Pay sigi lang, ah. Man-an ko nga malipay man gihapon ka dya si Lola.”
Mataas run ang adlaw paglab-ot ni Maret sa ubus. Nagpasirong tana sa tyindahan kag ginbukad ang ginpabalon nga pagkaun ka ana nanay. Pagkatapos na igma, naglibot-libot anay sa tinda si Maret. Nahangyus tana kang may nabatian nga kagahud. Nakita na ang manogbolanti ka tinapay nga ginatabog ang sangka pamilya. Mahigku ang pungyahun ka babayi, lalaki kag ang anda bata nga ginadara.
“Maluoy man timo, Nong,” pangabay ka lalaki nga tama ka niwang. “Wara gid tamun ti inogbakal ka pagkaun. Taw-i man kami bisan sangka tinapay lang.”
“Wara gani takun ti matao kaninyo,” sabat kang nagapangara nga manogbolanti. “Halin dyan, halin!”
Naluoy si Maret sa ana nga nakita gani ginparapitan na ang manogbolanti.
“Nong, taw-i man tanda ka tinapay, ay. Dya, ay, hu. Bayluhan ko ka bulak ang tinapay nga itao mo. Pwidi mo dya mabaligya.”
“Hmmp, sigi run lang gani,” sabat ka manogbolanti. “Anum ka bulak sa sangka tinapay. Kon wara lang takun ti bulawanun nga batasan, indi gid takun magpasugot.”
Napulo kag walo tanan ka bulak ang gintao ni Maret sa manogbolanti para sa tatlo ka tinapay.
“Salamat gid, Day. Salamat gid,” liwat-liwat nga kuon ka mag-asawa kay Maret.
Lima ka napulo run lang ang nabilin nga bulak ni Maret.
“Tunga run lang dya kang gin-umpisahan ko nga sanggatos ka mga bulak. Pay sigi lang, ah. Man-an ko nga malipay man gihapon ka dya si Lola.”
Sa padayon nga pagpanaw ni Maret sa tyindahan, may naagyan tana nga grupo ka apat ka mga lalaki. Labug ang anda nasalapid nga buhok. Labug man ang anda nga bungut. May ginauruitsa sanda nga mga bola kag nagakalayo nga lipak. Nalingaw si Maret maglantaw kananda, kaimaw ka iba pa nga mga tawo nga nagtiriripon sa anda nga palibot. Pagkatapos ka anda nga paragwaun, todo gid ang palakpak ni Maret.
Ginparapitan ka mga manoglingaw ang kada sara nga nagalantaw. Gintaw-an tanda ka mga tawo ka pisitas. Namayha si Maret hay wara tana ti matao nga kwarta sa mga manoglingaw. Pay nadumduman na ang ana dara nga mga bulak. Lima ka bulak ang gintao ni Maret sa kada manoglingaw.
“Darwa ka napulo gid nga bulak ang nabuhin kanakun. Tatlo ka napulo run lang ya mga bulak ko. Pay sigi lang, ah. Man-an ko nga malipay man gihapon ka dya si Lola.”
Nagpadayon sa pagpanaw si Maret kang naghuruhapon run. Pag-agi na sa may simbahan, nagsulud si Maret kag nagpangadi. Ginbilinan na man ka syam ka bulak-adlaw ang santos ka Mahal nga Birhen antis tana magpanaw.
“Darwa ka napulo kag sara run gid lang ya mga bulak ko. Pay sigi lang, ah. Man-an ko nga malipay man gihapon ka dya si Lola.”
Sa kabuhayun ka ana nga pagpanaw, naubos run ang balon na nga tubig. Mayad lang hay may naagyan tana nga nagapangulabo.
“Nong, mangayo daad ako ka butung. Bayluhan ko lang ka bulak.”
Pito ka bulak ang ginsukot ka nagapangulabo.
“Napulo kag apat run gid lang ya mga bulak ko. Pay sigi lang, ah. Man-an ko nga malipay man gihapon ka dya si Lola.”
Man-an na nga rapit run gid lang tana sa balay ka ana Lola hay mabatian na run ang hampak ka balud sa nagapalibot nga banglid. Sa pagpanaw ni Maret sa kilid-baybay, may nakita tana nga babayi nga nagahiribiun.
“Naga nagahibi timo, Nang?” pamangkot ni Maret.
“Napulo kag tatlo run ka adlaw nga nadura ang akun bata dya sa baybay. Wara pa gid tana namun makita. Wara takun kamaan kon naano run tana.”
“Manang, kabay pa nga mabuhinan ang imo kalisud ka dyang mga bulak ko.”
Ginbilin ni Maret ang napulo kag tatlo ka mga bulak-adlaw sa nagahiribiun nga babayi. Nagpasalamat kana ang nagahibi nga babayi. Ginhakus tana ni Maret antis liwat magpanaw.
“Sara run lang ang nabilin nga bulak kanakun. Malipay pa ayhan ka dya si Lola?”
Pagkatapos kang haros bilog nga adlaw na nga pagpanaw, nalab-ot gid man ni Maret ang balay ka ana lola. Nabuul ang ana kakapoy sa pagpanaw kang makita na ang matam-is nga yuhum ka ana nga lola.
“Margarita, apo ko,” kuon ka ana lola nga buta kang kalipay. “Mayad gid hay nakaagto timo dya.”
“Lola,” hambal ni Maret sa mahinay nga limug samtang ginatugro na ang bulak sa ana lola. “Pasinsya gid hay sara run lang dya bilin ka bulak ko.”
Dayon ginsugidan ni Maret ang ana nga lola ka mga nagkaratabo sa ana pagpanaw kag sa amat-amat nga pagkabuhin ka ana dara nga mga bulak. Nasubuan gid tana. Gani natingala tana kang nagyuhum ang ana nga lola.
“Maret, pangga, indi run magkasubu. Nalipay gid takun nga dya timo. Ang kalimpyo ka imo tagipusuon labaw pa sa katahum ka sanggatos ka pongpong ka sanggatos nga mga bulak.”
Nalipay gid si Maret sa ana nga nabatian. Kato nga gabii, imaw nga nagyapon si Maret kag ang ana nga lola. Makita sa baybay ang banaag ka bulan, kag sa payag, may kasanag sa duag-kanaryo nga bulak-adlaw.
- Katapusan -