Ang Alamat ka Ambon kag Gal-um
ni Norman T. Darap
Kauna nga tyimpo, may darwa ka higanti nga nagahingaran Abon kag Gaum nga nagaistar sa kalibutan imaw ka mga tawo. Si Abon kag Gaum ang ginakabig ka mga tawo nga kaimaw sa pagtatap sa tanan nga tanum sa lupa halin sa patag asta sa mga kabukidan. Nagasag-ub tanda ka tubig sa mga tubudan kag suba para ipamunyag sa mga tanum gamit ang mga bahul kag bulawan nga banga. Gani, pirmi bastanti sa tubig ang taramnan ka mga tawo kag wara nagaralaya ang anda mga tanum. Ang darwa man ka higanti ang nagapamunyag sa mataas kag daragkul nga mga puno nga ginapasirungan ka mga tawo kon tama ka paang kag mainit ang sirak ka adlaw. Bilang balus, ginahurayan ka mga tawo sanday Abon kag Gaum ka mga ani nga prutas kag laswa.
Kagwapa kag tama ka puti kay Abon. Mabuut kag wara ti kagahud sa adlaw-adlaw nga pag-obra. Tama kana kadasig magsag-ub sa mga sapa kag magpamunyag sa mga tanum kag puno. Bulawan ang ana malabug kag madamul nga buhok. Masami dya nga nagainggat kag nagasirak nga tama ka silaw kapin pa kon nagabira-bira tana ka obra.
Si Gaum tana, may pagkaitum ang panit pay maskulado ang lawas. Tama kapurus kay Gaum kon ikumparar kay Abon. Sarang na mahakwat ang darwa ka bahul nga bulawan nga banga sa pagsag-ub. Ugaring raku nga mga tawo ang natahap kay Gaum tungud sa ana itsura kag sa kaitum ka ana panit. Dugangan pa ka ana bahul nga limug nga sarang makapauyug ka lupa. Kon makigsugidanun gani si Gaum sa mga tawo, daw nagalinog kag batiun ang ana limug asta sa marayu nga kabukidan.
Buhay run nga namalyag si Gaum kay Abon, pay wara ti kaisug ang lalaki nga higanti nga magtampad ka ana paghigugma tungud sa ana itsura kag kolor ka anang panit. Gani nagpangadi kag nagpangayo bulig si Gaum sa makagagahum nga Adlaw nga ginakabig nanda Dyos.
"Makagagahum nga Adlaw, buligi ako! Ginahigugma ko si Abon pay indi ako kamaan kon paano ko mabuul ang ana pagpalangga."
"Gaum, kon wara kaw ti kaisug nga magtampad kay Abon, tukiba kon ano ang makapasadya kana," sabat ka makagagahum nga Adlaw.
Isara ka bis, samtang nagapahuway-huway ang darwa ka higanti pagkatapos nanda sag-ub kag pamunyag, nagpangisug si Gaum nga magpamangkot kay Abon.
"Abon, sa adlaw-adlaw ta nga pagbulig sa mga tawo, may iba kaw pa bala gusto obrahun nga makapasadya kanimo?"
Natingala si Abon sa pamangkot ni Gaum. Nagpaminsar tana ti madalum kag nabuhayan antis makasabat. "Nasadyahan run takun sa pagbulig sa mga tawo, kapin pa kon bugana ang andang ani kag pati kita wara nagutman."
"Ah, gusto mo lang pirmi nga raku ang ani ka mga tawo?"
"Huud, Gaum. Pay kon kis-a, makapoy ang obra kag indi ta sarang mapatubigan ang tanan nga tanum hay kalapad ka dyang kalupaan."
"Ah, ti nakapuyan kaw run, Abon?"
Nagturuk si Abon sa kahawaan kon diin may mga nagalupad nga pispis. "Indi man, pay mas mayad daad kon paryos ta sa mga pispis para mas dasig ta matapos ang mga orubrahun. Kis-a daan, budlayan kita magtabok sa mga tag-as nga bukid."
Pagkabati ni Gaum kang ginpanghambal ni Abon, liwat nga gin-istorya ka lalaki nga higanti ang makakagahum nga Adlaw. Nagpangayo bulig si Gaum sa Adlaw kon paano sanda makalupad paryos sa mga pispis.
"Agto kaw sa marayu nga bukid sa iraya, sa diin nagaistar ang Diwata ka mga pispis," sabat ka makagagahum nga Adlaw.
Dalidali man nga nagpanaw si Gaum kag pagkaligad ka pira ka adlaw, nakaabot tana sa bukid kon diin nagaistar ang Diwata ka mga pispis.
"Ano ang kinahanglan mo, lalaki nga higanti?"
"Gusto ko daad nga taw-an mo ako kag si Abon ka pakpak para makalupad kami."
"Indi ko ra sarang matugro, lalaki nga higanti, pay sarang ko matugro ang higanti nga pispis nga sarang nyo masakyan para makalupad sa kahawaan."
"Kon amo, salamat, Diwata ka mga pispis."
"Pay kinahanglan may bahul nga baylo kon itugro ko kanimo ang dyang higanti nga pispis."
Wara dayon nakasabat si Gaum. "Wara ako ti dara nga sarang ibaylo sa higanti nga pispis. Patawad, Diwata."
"Kon amo, mapasugot kaw bala kon pangayuon ko ang inyo imortalidad?"
Mabuhay nga nagpatunga ang kalinung kay Gaum kag sa Diwata ka mga pispis. Pay naglabaw sa gihapon ang paghandum ni Gaum nga pasadyahun si Abon para mabuul na ang paghigugma ka babayi nga higanti.
"Sigi, mapasugot ako, Diwata ka mga pispis."
Buta kang kasadya si Gaum samtang ginasakyan ang higanti nga pispis pabalik kay Abon. Nasorprisa gid si Abon sa higanti nga pispis nga halad kana ni Gaum. Indi matupungan ang anda kalipay samtang nagasakay sa higanti nga pispis.
Natuman ni Gaum ang ginahandum ni Abon nga makalupad kag dasig nga makabulig sa mga tawo bisan ano pa karayu ang anda ginasag-uban kag ginabunyagan. Butaun lang nanda ang mga bulawan nga banga kag malupad sa kahawaan, dayon nanda nga isab-og ang tubig kag marapta ang tinuro sa mga tanum kag puno sa patag kag kabukidan. Umpisa kato, nangin madasig kag matawhay ang anda pag-obra.
Sangka adlaw samtang nagalupad sanda sa kahawaan sakay ka higanti nga pispis, nagtampad si Gaum ka ana paghigugma.
"Abon, may gusto daad ako ihambal kanimo."
"Ano ra, Gaum?" sabat ni Abon samtang ginakumpas na ang ana mga butkun sa huyup ka hangin sa kahawaan paryos sa pagkumpas ka higanti nga pispis.
"Ginahigugma ta kaw, Abon." Buta kang kahuya kag kakulba si Gaum.
Nagayuhum nga nag-atubang si Abon kay Gaum. "Ginahigugma ta man ikaw, Gaum." Dayon sanda nga naghaksanay.
Indi makapati si Gaum nga ginahigugma man tana ni Abon biskan maraw-ay tana kag maitum.
Nangin malipayun ang darwa ka higanti sa anda paghigugmaanay samtang padayon sa pagbulig sa mga tawo. Pay sangka adlaw, napanilagan ni Gaum nga nagaluya si Abon. Ginhambalan ni Gaum si Abon nga magpahuway anay sa pag-obra bisan pira lang ka adlaw, pay nagpamirit gid si Abon sa pagbulig hay indi na gusto nga malaya ang mga tanum kag puno. Nagpadayon ang pagluya ni Abon asta indi run tana makasarang pa magbangon. Nabuta kang kasubu si Gaum kag indi na maagwanta nga makita ang kahagugma nga nagamasakit. Liwat nga nagpangayo ka bulig si Gaum sa makagagahum nga Adlaw.
"Makagagahum nga Adlaw, buligi ako! Gusto ko mag-ayad si Abon!"
"Balik kaw sa Diwata ka mga pispis," sabat ka makagagahum nga Adlaw.
Sakay ka higanti nga pispis, dayon nga nagbalik si Gaum sa Diwata ka mga pispis sa marayu nga bukid sa iraya.
"Diwata, buligi ako! Si Abon, nagatagumatayun. Indi ko gusto nga madura tana kanakun!"
"Lalaki nga higanti, indi ko sarang mabalik ang nahalad mo run."
"Ano ang buut mo hambalun, Diwata ka mga pispis?"
"Indi bala nagpasugot kaw nga ihalad ang inyo pagkaimortal baylo ka higanti nga pispis?"
"Huud, Diwata ka mga pispis, pay tulad nagapakitluoy ako, ibalik biskan ang pagkaimortal lang ni Abon. Indi ko gusto mapatay tana." Naghiribiun nga pagpakitluoy ni Gaum.
"Lalaki nga higanti, sa liwat, indi ko run ra sarang mahimo. Ang ano man nga ginhalad indi run sarang mabawi." Kag amat-amat nga nadura ang Diwata ka mga pispis.
Buta kang kasubu nga nag-uli si Gaum. Sa ana pagbalik, naabtan na si Abon nga nagatagumatayun kag ginalagas ang ana pagginhawa. Dayon nga nagparapit si Gaum kay Abon kag ginkaptan ang isra na ka alima.
"Patawara ako, Abon! Ako ang may sala. Ginbaylo ko ang pagkaimortal natun sa Diwata ka mga pispis para sa dyang higanti nga pispis," nagahiribiun nga hambal ni Gaum.
"Indi, Gaum. Indi kaw maghibi. Wara kaw ti sala. Basta, isumpa mo lang kanakun, indi mo pagpabay-an ang mga tawo kag ang mga tanum."
"Huud, Abon, huud! Ginasumpa ko!"
Tama kapagrus kang pag-uyug ka lupa kang nagsinggit kag naghiribiun si Gaum kang pagbugto ka pagginhawa ni Abon. Pati ang mga tawo, naghiribiun kag nagpangasubu sa pagkamatay ni Abon.
Ginsugo ka makagagahum nga Adlaw si Gaum nga itungtong ang bangkay ni Abon sa ibabaw ka bulkan. Pagkatapos matungtong ni Gaum si Abon sa putukputukan ka bulkan, hinali nga naglinog kag naglupok ang bulkan. Ginlamon kang nagadabadaba nga mga bato ang lawas ni Abon. Burubhay, nagbuga ka madamul nga puti nga daw aso ang bahin ka bulkan kon diin nasunog ang lawas ni Abon, kag nagrapta dya sa kahawaan.
Nahangyus ang mga tawo, ilabi run gid si Gaum. Paryos kaputi ka tong mga aso ang panit ni Abon. Ang dyang madamul nga aso ang nagtugro haron sa mga tawo kag tanum halin sa tama ka init nga sirak ka adlaw. Nagkalipay ang mga tawo hay bisan patay run si Abon, dyan man gihapon tana sa kahawaan kag padayon nga nagabantay kananda. Ginpangaran nanda kay Abon ang mga puti nga aso sa kahawaan.
Nagapangasubu man pay ginpadayon ni Gaum ang pagbulig sa mga tawo. Adlaw-adlaw sa gihapon tana nagasag-ub kag nagapamunyag ka mga tanum kag puno sakay sa higanti nga pispis.
Sa pagligad ka panahon, madasig nga nagmal-am si Gaum. Pay bisan nagaluya run sa kamal-amun, ginhalad ni Gaum ang ana kabuhi sa pagbulig sa mga tawo bilang pagtuman sa ana sinumpaan kay Abon.
Kang mapatay si Gaum, gindagit ka higanti nga pispis ang ana bangkay kag gindara sa putukputukan ka bulkan kon sa diin ginlamon kang nagadabadaba nga kalayo ang lawas ni Abon kauna. Liwat nga naglinog kag naglupok ang bulkan nga nagbuga ka nagadabadaba nga mga bato. Ginlamon kang mga nagakalayo nga bato ang lawas ni Gaum nga nagpausbong kang tama ka madamul kag maitum nga aso nga nagrarapta man sa kahawaan kag nagsimpon sa puti nga aso.
Nagpangasubu ang mga tawo sa pagkadura ka darwa ka higanti. Nagkabalaka sanda nga wara run ti may mabulig kananda sa pagpatubig ka anda taramnan kag sa pagpamunyag ka mga tanum kag puno.
Pay nahangyus ang mga tawo kang ang aso hinali nga mas nagdamul kag gintakluban ang kahawaan asta nga indi run makita ang kasanag ka adlaw. Dayon may nagpisik nga kasanag nga masilaw ang idlak kon turukun. Nadumduman nanda ang bulawan nga buhok ni Abon. Pagkatapos ka masilaw nga kasanag, nagtuhaw ang bahul kag matunog nga limug halin sa mga madamul nga aso. Nadumduman ka mga tawo ang limug ni Gaum.
Burubhay, pagkatapos ka masilaw nga kasanag kag kang matunog nga limug, ang madamul kag maitum nga aso nag-umpisa sa pagsab-og ka mga tinuro nga tubig asta nagpagrus kag nagmunog ang pusdak ka tubig nga nagbasa sa bilog nga kalupaan.
Naghirinugyaw ang mga tawo. Naman-an nanda nga dyan sa gihapon sanday Abon kag Gaum, nagabantay kag nagabulig kananda.
Paryos sa puti nga aso nga ginpangaran nanda kay Abon, ginpangaran man nanda kay Gaum ang itum nga aso sa kahawaan.
Sa pagligad ka panahon, ang madamul kag maputi nga aso sa kahawaan gintawag nga Ambon kag ang madamul kag itum nga aso gintawag nga Gal-um.
- Katapusan -