Ang Alamat ka Bandi
ni Michael O. de la Peña
Aga pa nagpamalo ang mga manok nga ginsundan kang iwik ka gutum nga mga baboy kag taghul ka mga ayam. Nagakinarankaran ang mga tawo, panilhig sa wala, panutod sa tuo. Pananum, pamugnot ka hilamon, pamunyag ka mga laswa kag pakaun ka mga kasapatan. Ang mga babayi nagapanglaba, nagapanglimpyo ka balay, nagapagwapa kag nagayuhum-yuhum samtang nagabitbit ka baskit paagto sa tindahan. Ang mga lalaki tana amo ang nagahakwat ka surudlan ka tubig, nagasaka sa niyog para sa tuba, nagatanum sa taramnan kag ang iba nagapadayaw nga nagasakay sa likod kang karbaw.
Amo dya ang adlaw-adlaw nga pangabuhi kanamun sa baryo kang Kalipay. Gintawag dya nga Kalipay hay wara ti lugar ang kasubu sa mga tawo. Nagabinuligay kag nagahinangpanay. Ang anda lider amo si Kapitan Gugma, ang ana asawa amo si Manang Sagana kag may dyan sanda bugtong nga bata nga ginhingadlan nga …
“Agay!” singgitan ni Manang Sagana.
“Marapit run lang, sigi pa ibun-a, dyan dun ang ulo. Bun-a, Sagana!” kuon ka paltira.
Nahangyus ang tanan kang naggwa ang sangka lapsag nga lalaki, magamay ang panglawasun, bugu ang ana nga mga butkun kag mga kahig, piro may bahul nga ulo.
“Ano ang ipangaran ta kana, Palangga?” pamangkot ni Kapitan Gugma.
“Gahum!” sabat ni Sagana.
Madasig nga nagbahul si Gahum hay parakaun dya ka laswa. Piro, mas madasig nga nagbahul ang ana nga ulo.
“Gahum, daw yahong ang imo ulo!” sunlog ni Tukon.
“Bukut it yahong, labador dya!” dugang pa gid ni Butod.
“Husto run ra! Andut ginasunlog nyo tana nga bahul ang ulo, man may sulud ra!” pangapin ni Gwapa.
“Ikaw, Tukon, kataas kanimo piro maniwang kaw. Bagay kanimo itukod sa halayan!” sunlog ni Gwapa. Nagharikhik si Gahum. Nagparanggit-um si Tukon.
“Kag ikaw timo, Butod, ano ra ang sulud ka imo nga busong, basi lugay ra!” dugang pa gid nga sunlog ni Gwapa. Wara run napunggan ka apat nga magkinadlaw.
Ginhagad ni Gwapa ang tatlo na ka mga amigo para magpanaw sa kapilya hay may panawagan ang pari sa mga taga baryo.
Pag-abot nanda sa kapilya, buta run dya ka mga tawo. Wara nanda makita ang pari sa altar tungud raku run ang nagatindug. Namati run lang sanda.
“May paraabuton kita nga baha,” tugda ka pari.
“Ano ria nga baha, Padri?” pamangkot ni Kapitan Gugma.
“Ang baha nga mapatay kanatun tanan!” sabat ka pari.
Nagngurahab ang mga babayi sa atubang ka altar. Nabuta kang nanarisari nga mga pamangkutanun ang simbahan.
“Andut baha?”
“Andut kita?”
“Andut kadya?”
Nagsabat ang pari, “Wara ako kamaan andut baha, andut kita kag andut kadya.”
Nag-umpisa tukar ang ambahanun nga nagapangayo kang kapatawaran kag kaluoy sa Dyos.
Kang nabatian dya ka apat nga mag-amiguhay, imbis nga mahangyus ukon mahadluk sanda, daw may kakunyag pa sanda para magtipon.
“Bukut andut ang ipamangkot, kondi ano,” kuon ni Gahum.
“Ano ang rason andut may baha?” hambal ni Gwapa.
“Ano ang solusyon para indi magbaha?” kuon ni Tukon.
“Kag ano ang himuon ta tulad para masalbar ang tanan sa baha?” pamangkot ni Butod.
“Kaaram gid tana kanimo, Gahum!” dungan nga dayaw ka tatlo na ka mga imaw.
Kang nagmura ang adlaw, dalidali nga nagtipon sanday Gahum, Gwapa, Tukon kag Butod sa balay nanday Gahum. Naglisinsya sanda nga masipal lang sa taramnan. Tungud nga mainit ang panahon, nagtururog ang mga tawo kag nagparahuway sa anda nga mga balay.
“Sala si Padri! Hambal na mauran kag mabaha,” kuon ka sangka babayi.
“Paano magbaha hay pwirti ang init ka adlaw!” dugang ka sangka nagapanghalay.
Piro, wara dya nagpugung sa apat nga magtaklad sa bukid para makita ang sitwasyon kang kadagatan kag kang kalangitan. Ang bukid ka Balaan ang ginahambal nga ginaistaran ka mga ispriritu.
“Gahum, sigurado ikaw nga matukad kita sa bukid?” may kahadluk nga pamangkot ni Butod.
“Huud, dapat makita natun ang dagat kag ang langit,” sabat ni Gahum.
“Kon makita natun nga may baha gid man, ano ang atun himuon,” pamangkot ni Tukon.
“Ragkulan ang inyo mga lawas nahadluk kamo?! Mga talawit.” hambal ni Gwapa.
“Shhh .…”
“Man-ug!” nagkupkup si Gwapa kay Gahum. Nagkinadlaw sanda nga apat.
“Ti, sin-o kanatun ang talawit, Gwapa?” panunlog ni Tukon.
Wara gid ang apat nagpinsar nga tuman ka lisud ang aragyan paagto sa ibabaw ka bukid ka Balaan. Ginsug-alaw sanda ka sangka aragyan nga utod. Nagpanumdum si Gahum.
“Tuay, kinahanglan natun nga dab-uton ang balagun para kita makatabok,” hambal ni Gahum.
“Gahum, kataas ka balagun, wara ti isara kanatun nga makalab-ot ka dya,” kuon ni Gwapa.
“Huud, piro kon apat kita, malab-ot natun dya,” nagayuhum nga hambal ni Gahum.
Wara run sanda nag-uyang pa ka tyimpo. Nagtungtung sa likod ni Butod si Gahum, tapus nagtungtung man sa likod ni Gahum si Gwapa kag nagtindog sa likod ni Guapa si Tukon.
“Dalia, Tukon! Mabug-at!” singgitan ni Butod.
Madasig nga nalambot ni Tukon ang balagun kag nakatabok sanda nga apat sa utod nga dalan. Daw masuka sanda nga apat kang makita ang mataas nga banglid. Hugut gid ang anda kapyot sa mga balagun kag gamot samtang nagapangalihid sanda sa binit.
Pagligad ka pira ka minutos, ginsug-alaw ruman sanda ka nagahuganas nga suba. Nahangyus sanda nga may suba gali sa ibabaw ka bukid ka Balaan.
“Paano kita makatabok?” pamangkot ni Gwapa.
“Kinahanglan kamaan kita nga mag-langoy,” sabat ni Gahum.
Nasubuan sanda hay naman-an nanda nga wara ti may nakamaan maglangoy kananda.
“Wara kanatun kamaan maglangoy, piro kamaan ako maglutaw,” kuon ni Butod.
Nagsiga ang mga mata ka tatlo.
“Huud! Sa kabahul ka busong mo, Butod, sigurado nga malutaw kita!” sunlog ni Tukon.
Rugto kag napuslan ang mabahul kag matambuk nga busong ni Butod. Naglutaw-lutaw tana hasta nahatud na gid tanan ang ana mga imaw. Ginhakus nanda si Butod.
“Kon wara ang busong ni Butod, wara kita nakatabok!” sunlog ni Tukon.
Haros apat run sanda ka oras nga nagapanaw. Nakapoy, nauhaw kag nagutum run sanda. Nakita ni Butod ang mga nagasiga kag daw nagapanamyaw nga mga prutas ka sangka kahoy. Ginpuksi na dya kag hana nga angkabun.
“Butod, may hilo dya!” nauntat ang pag-angkab ni Butod.
“Paano mo naman-an, Gwapa, nga may hilo dya?” pamangkot ni Butod.
Ginbuul ni Gwapa ang prutas sa ana nga alima kag ginkihad. Nag-ilig ang maitum na dugus halin sa sulud ka prutas.
“Salamat gid, Gwapa, hay ginsalbar mo ako,”hambal ni Butod.
“Dya, ay, may dara ako nga mga tinapay,” agda ni Gwapa.
Ginhuray nanda ang tinapay nga dara ni Gwapa. Mayad lang hay tanan sanda nakakaun biskan gamay lang, kag mayad lang naluwas sanda sa hilo ka gwapa man nga prutas. Naman-an nanda nga bukut tanan nga matahum sa mata bukut dilikado.
Nalab-ot ka apat ang pinakataas nga parti ka bukid ka Balaan. Nakita nanda ang maitum kag malapad nga mga gal-um sa dagat. Kaimaw ka dya ang nagatuyub nga mga buhawi kag tag-asan nga mga balud. Matuod ang hambal ni Padri nga may magaabot nga kalamidad sa anda nga bayo. Wara run tanda nga apat ti may mahimo. Labaw run ka anda nga mga abilidad ang bagyo nga dyan sa anda atubangan.
Nagkaptanay sanda ka anda mga alima kag naghambal si Gahum.
“Diwata ka Balaan, buligi kami, kag ang amun nga baryo.”
Nagsiga ang bato nga nagatindug sa kilid nanda. Nagparayu sanda. Naggwa sa anda atubang ang sangka masilaw nga tinuga, sangka babayi. Naghambal dya kananda: “Ginaabi-abi ko ang inyo nga ginhimo sa inyo nga baryo. Nagtaklad kamo rugya nga wara ti pangduwa-duwa. Kon amo, wara man ako ti pangduwa-duwa nga buligan kamo.”
Nagkumpas ang Diwata kag nagtuhaw ang sangka malapad kag bilog nga bagay halin sa ikadadalman ka lupa.
“Magsakay kamo rugya, Gahum, hay ihatud na kamo sa idalum,” kuon ka Diwata.
“Piro, paano ang mga tawo sa baryo?” pamangkot ni Gahum.
“Maaram nga pamangkot, Gahum, tungud mapinalanggaun ikaw sa iba, ilabi run gid sa imo mga kaimaw, ginapamaan ko kanimo nga makaigo kamo tanan nga mga taga-baryo rugya. Sa kada may magsakay, magalapad dya. Kag kon nakasakay run kamo tanan, magalupad dya sa mataas nga lugar, hasta matapos ang baha.
Nagpasalamat ang apat sa Diwata ka Bukid ka Balaan. Pagkatapos nga nagsakay sanda nga apat sa daw pinggan nga butang naglupad dya.
“Ahhh! Nagalupad kita!” dururungan nga siyagit ka apat samtang nagakupkupanay sa tunga kang nagalupad nga ginasakyan nanda.
Naghugpa dya sa atubang kang kapilya. Ginbagting ang lingganay para mabugtawan ang nagakaturog nga mga tawo. Kang nagdurugok ang mga tawo sa kapilya, naghambal si Gahum.
“Matuod nga may bagyo kag magadara dya ka baha. Nagsaka kami nga apat sa bukid ka Balaan para makita ang dagat kag ang langit.”
Naghiribi ang mga tawo hay napat-ud nanda nga katapusan run para kananda.
“Piro nagpadara ka bulig ang Diwata ka Balaan. Dya ang ginalapakan namun. Amo dya ang maluwas kanatun tanan!”
Wara ti pamangkot nga nagsarakay ang tanan nga mga tawo sa makatiringala nga butang. Sa kada paglapak nanda nagalapad dya hasta nakaigo ang tanan nga mga tawo sa baryo. Kang nagbundak ang mabaskug nga uran, naglupad ang anda ginasakyan. Nakita nanda nga ginaanod ka tubig ang anda nga mga balay. Kang natapos run ang baha, naghugpa ang anda ginasakyan sa sangka isla. Nagpanaog sanda tanan, nagpangamuyo, nagsinadya hay naluwas sanda sa kataragman.
Kang natapos ang tanan, naghiwat ang baryo sanda ka sangka misa para pasalamatan ang Diwata ka Balaan. Kang ginbayaw run ka pari ang ostyas, nahangyus ang tanan kang nag-ilis ang kolor kag itsura ka dya. Kang ginhimutadan nanda, duag lupa dya, may mga mabilog nga mga liso kag korti bilog man dya. Rugto nagbalik sa anda pinsar ang natabo nga milagro. Kang gintirawan ka pari, nalipay dya sa katam-is nga dulot ka mistiryoso nga pagkaun. Gin-usap na ang mga liso kag nakasinggit tana, “Manamit!” Gin-alsa na ang mistiryoso nga pagkaun kag nagluhod ang tanan para mangamuyo.
Tulad, ang pagkaun ngato nangin sangka bantog nga pagkaun sa Antique. Bukut it komplito ang pagpanaw sa Antique kon indi kaw makakaun ka bandi. Himo dya sa kalamay kag mga mani ukon liso kang kasoy. Amo dya ang nagapahanumdum hasta kadya ka pagkamaaram kag pagkamaisug ka apat nga pinasahi nga mag-amiguhay nga sanday Gahum, Gwapa, Tukon kag Butod kag ang matam-is nga pagpalangga ka Diwata ka Balaan.
- Katapusan -