Sa Pagtunod ka Adlaw
ni Emmy L. Masola
Nagaharuk ang gabukal pa nga balud sa kahig ni Donna samtang nagaturuk tanda ni Leon kang pagtunod ka adlaw. Ang andang mga tudlo sa alima daw balagun nga nagasalambidanay, tanda kang hugut nanda nga pagpalanggaanay.
Magnobyohanay ang darwa. Nag-umpisa sa pirme nanda pagdunganay sa kanyugan kon maghatud si Donna kang igma ni tatay na nga saku ang paghimo ka asin. Nagatingala lang si Donna nga sa kalawid kang aga, kada udto-adlaw man tana nagaagi si Leon sa kanyugan, pareho gid ka oras kang ana pag-agi. Pagkatapos ka pira ka pagbunggoanay ka panuruk kag pagbaylohanay ka matam-is nga yuhum, daw gusto run gid magpakilala ni Leon.
Kang gabii ngato, nahangyus ang panimalay ni Donna kang may nagakuskos ka gitara sa andang ugsadan kag may nagakanta ka "Love Me Tender." May nagapangharana. Daw ginakarat run maggwa si Donna hay man-an na nga si Leon gid ra. Garing bilang respeto sa ginikanan, ginhulat na kon ano hambalun nanda.
"Donna, ilis kaw dyan. Ikaw gid ang tuyo da kadya," hambal ka tatay na samtang ginasindihan ang mitsa nga himo sa botilya ka biti-biti. Paggawa na sa bintana ....
"Mayad nga gabii, Iyo Insyong. Pwede kami makasaka?"
"Dali saka kamo. Sin-o gani ikaw?" pamangkot ka tatay ni Donna samtang ginakumpasan si Leon nga masaka.
"Ako gali si Leon. Taga-takas gid tamun, ugaring ginpili ko mangisda amo nga nagpatindug takun ka payag-payag ko dyan lang sa unahan nyo. Kag dya akun migo nga sagad maggitara.Kilalahay kuno kamo kadya?"
"Ay huud! Si Roman. Rapitay lang gali kita? Sa takas gali timo nagbahul? Amo man gali nga daw bag-o lang gawa takun ka kita ka itsura mo."
"Salamat gid, Iyo Insyong, hay ginpasaka mo kami sa balay mo. Rugya ako para malisensya kanimo kon pwede raad pamasyaran ang imo daraga nga si Donna."
"Ah, ti wara't problema man ria hay ti soltero man kabay ikaw? Ne Donna! Dali dya, gaw-i anay mga bisita mo."
"Baw, soltero gid, Iyo, e. Si Donna pa lang gani ang pinakauna nga daraga nga nakapapitik ka tagipusuon ko."
"Aba, diretso tikab mo ba!"
"Gusto ko kabay nga tampad ako, Iyo Insyong."
"Basta akun lang, pormal kamo. Kon mamasyar ikaw, rugya sa balay bukun sa kon diin nga kalye ukon binit-binit."
"Salamat gid, Iyo. Masarigan mo gid ako."
Amo run to ang umpisa ka mga matam-is nga kagab-ihun ni Donna kag ni Leon. Nami ang pagbalusay nanda ka mga kanta nga parti sa gugma kag nagabal-ut ang istoryahanay kag kadlawhanay. May pagkatarso si Leon, amo nga nalingaw gid si Donna.
Mga sangka bulan run gid man nga kada semana nagapangharana si Leon. Sangka gabii, may bitbit si Leon.
"Ne Donna, para kanimo gid ang bulak nga dya. May dara man ako nga biti-biti para kay Tatay mo kag preska nga maram-an para kay Nanay mo."
"Salamat gid, Leon. Naawat kaw pa. Pati kanday Nanay gindar-an mo pa," hambal ni Donna nga nagakuba-kuba ang dughan sa kakunyag.
"Man-an mo, Ne Donna, tanan nga palangga mo, importante man kanakun. Amo ta ikaw kara ka palangga."
Labi run gid nga nahulog ang buut ni Donna kay Leon. Ugaring likum kana, ginaistoryahan ka anang mga ginikanan sanda ni Leon.
"Ikaw Insyong, nanamitan gid ikaw kay Leon ngara. Asus, ano kara ipakaun na sa bata mo kon wara ti dawi nga isda bay?"
"Sobra man timo, Linda. Mayad man atun bay, nakalampuwas man kita bisan paano."
"Nakalampuwas bala ra nga tuay hu, ang lupa ta sa takas hasta kadya wara kita ti inogbawi kay Mare Karing."
"Mabawi gid ra sa pira ka adlaw."
"Ano bay ibawi mo hay ginakun-an kaw nga mapasugot run lang nga pangasaw-un ka subang na si Donna, gapamalabag gid ikaw. Hay natun, uyunan mo gid timo si Leon ngara nga indi makakaun kon indi magsakay sa baruto na nga daw matigpo run anang katig."
"Dang, aga pa ruman timo nagwaldati. Bay-i lang tana mga kabataan ngara. Indi kabay natun pwede itudluan ang atun tagipusuon nga magpili ka palanggaun."
"Pwede gid, eh. Ako gani, natun-an ta lang man ikaw palanggaun kang nagsawahay run kita. Ti, mayad man."
Sangka Sabado, nahangyus ruman ang bilog nga panimalay sa pag-abot ni Karing imaw ang anang bana nga si Kardo, subang nga bata nga si Ismael, kag mga bulig sa balay nga duro ang ginabitbit nga mga pagkaun.
Nagayuhum-yuhum gid si Linda nga magsug-alaw kananda kag magbulig plastar ka mga pagkaun nga dara sa lamisa.
"Insyong, rugya kanday Mare Karing. Maistorya raad kuno kanimo."
Nagbarahul kalimutaw ni Insyong kang nakita ang lamisa da nga buta ka pagkaun.
"Mayad nga gabii, Pare Insyong. Nag-agto kami rugya para raad pangayuon ang alima kang imo daraga."
Gulpi nangluya ang tuhod ni Insyong. Ang anang mga abaga nagluyloy tungud sa anang nabatian.
"Ginaliwan-liwan ko, Linda, kag dya sabat ko sa imong hambal, Pare Kardo. Indi takun gusto mag-intra sa mga bagay nga sarangan run ka bata ko desidiran. Mayad siguro, taw-an natun ka tiyempo ang darwa para tanda ang mag-istoryahanay. Dali lang, tawgun ko si Donna."
Nagahiribiun si Donna sa anang kwarto samtang ginaistorya ka anang Nanay.
"Andut gahibi ikaw, Ne?" ang pamangkot ni Insyong nga may pagkabalaka.
"Nugayi gani takun ka hibi-hibi mo, Donna, ha? Pagpanghilam-os to kag atubanga ang paraman-un mo," panggasud ni Linda sa bata na.
"Ay, Ne, kon indi timo, indi pagpirita ang lawas mo," pang-ulo-ulo ni Insyong.
"Sige lang, Tay, mayad man nga laki si Ismael kag manami man ang andang pamilya," sabat ni Donna.
Kag nadayon gid ang kasal pagkatapos ka darwa ka semana. Umpisa kang pagpamalaye kanday Karing ngato, wara run nagpakita pa si Donna kay Leon bisan nagabalik-balik ang soltero sa andang balay. Hasta nga nagdapun si Donna sa pamilya ni Ismael.
"Man-an ko, Donna, nga indi mo ako mapalangga. Pero raad tugruan mo lang ako ka tsansa nga palanggaun ikaw. Bata pa lang kita, ginhandum ko gid nga ikaw ang mapangasawa ko. Wara lang ako ti kaisug nga atubangun ikaw kag ihambal dya kanimo," paathag ni Ismael kay Donna sa gabii kang andang kasal.
"Mayad pa siguro indi ta run lang dya pag-istoryahan hay tapos run ang tanan. Nabuul mo run ang handum mo," sabat ni Donna nga malas-ay.
Kada gabii, indi mapunggan ni Donna ang maghibi samtang nagalabay sa anang paminsarun ang dagway ni Leon. Ginapanalinga na pa ang maramig nga limug ni Leon kon magkanta ka “Love Me Tender” kag ang pagragumu ka andang karadlawun kon kantahun na ang “Turagsoy.”
Buta ka kasubu ang aga kag gabii ni Donna. Bisan pa nga nagtawhay ang pangabuhi ka anang pamilya hay ginbalik ka libre ang andang lupa kag bisan pa nga mabuut kag mapinalanggaun nga bana si Ismael, indi gid gihapon mabulong ang ana pagkahidlaw kay Leon. Para kana, estranghero si Ismael. Wara na gani makilala ria ka husto hay halin kang gamay na, sa siyudad run tana nag-eskwela.
"Ang gugma gali indi gid mabayluhan ka pilak. Siguro bisan simple lang ang pangabuhi ko kon si Leon ang imaw ko, sadya gid ako siguro adlaw-adlaw," ang pinsar ni Donna samtang nagahanduraw kay Leon.
Bog! May natumba. Si Ismael.
"Nag-abot run ang adlaw nga gin-istoryahan natun ka sarang tuig. Pero pasalamat gid kita hay indi pareho ka iba tungud si Ismael wara gid nag-antos ka sobra. Ang mga sintomas nga pwerte ka sakit, wara na maagyan. Ugaring, bisan anuhon pa, indi gid mapunggan ang paghina kang anang lawas," paathag ka doktor ni Ismael sa anang mga ginikanan. Nagduko ang doktor kag naghiribiun si Karing. Si Kardo, hugut ang kupkup sa anang asawa samtang indi mapunggan ang tayuyon nga pagturo ka anang mga luha.
May kanser gali sa dugo si Ismael kag ang hambal kauna kang doktor indi run maglapaw sa sangka tuig ang anang kabuhi. Ginpangayo na gid sa anang nanay nga sa urihi na nga mga inadlaw, bisan bugu lang, makaimaw na si Donna kag mapabatyag ang ana pagpalangga.
Kang naman-an ni Donna ang tanan, nagturo ang anang luha tungud nga indi na madumduman kon bala natugruan na gid man ka kalipay si Ismael sa sulud ka sangka tuig kag tunga nanda nga pag-imaway. Naapresyar na bala ang mga angga ni Ismael? Naaturgar na bala ang mga kinahanglanun ni Ismael kon hilanatun sa kagab-ihun kag abi na dali lang dapuan ka trangkaso hay maniwang? Naatinder na bala si Ismael kang nakita na nga indi ka bangon hay nagaparanakit ang mga tuhod kag siko? Wara gid to mapanumduman ni Donna. Muno na lang pirme kay Ismael nga magpadoktor pero dayon man sabat ka sara, "Amo run ako kadya halin kang gamay. Amo gani nga bukun takun parehas ka iba nga paralagaw. Mahina bay takun ti panglawasun."
Kag ginpatihan ni Donna ang tanan hay sa kada pitik ka alima kang relo, si Leon ang sulud kang ana tagipusuon kag panghuna-huna.
"Nay Karing, Tay Kardo, pasensyaha nyo gid ako kon nagkulang ako bilang sawa ka bata nyo," hambal ni Donna sa anang mga ugangan samtang nagahiribiun.
"Kami Donna ang patawarun mo tungud sa tanan nga mga pag-antos mo. Nagapasalamat kami nga sa urihi nga mga inadlaw ni Ismael nakita ko ang anang kalipay nga indi matupungan, tanan na nga mga yuhum kag kadlaw nagagwa basta imaw na ikaw. Amo siguro nga wara gid natun makita ang ana pag-antos. Ang kalipay gali, sobra pa sa bulong nga makapaayad ka bisan ano nga balatian. Bilang pasalamat, itugro namun kanimo ang bug-os nga propyedad ni Ismael para makaumpisa run ikaw ka pangabuhi nga masadya. Man-an namun, si Leon lang ang makapalipay kanimo. Gusto namun nga ang kalipay nga nabatyagan ni Ismael, mabatyagan mo man."
Nagaharuk ang gabukal pa nga balud sa kahig ni Donna samtang nagaturuk tanda ni Leon kang pagtunod ka adlaw. Ang andang mga tudlo sa alima daw balagun nga nagasalambidanay, tanda kang hugut nanda nga pagpalanggaanay.
Sa pagtunod ka adlaw, may nagakalipay, bangud sa sidlangan nagagitib ang manogbutlak nga adlaw.
- Katapusan -
* Litrato: Himo ni E. Dirige halin sa http://forever-art.blogspot.com/2013/07/early-modern-painting-2.html.