Isla Asul
ni Linda C. Arnaez-Lee
Maramig ang dupuy-dupuy ka hangin. Ang dapya kang mga balud sa daray-ahan daw kanta sa anang mga talinga. Kaangay kang mga haruk dya kang nanay sa nagakaturog nga bata. Nagahinalup run man ang adlaw kag nagasabwag dya kang kahel nga duag sa kalangitan kag kadagatan. Nagasiniyak run man ang mga pisu kag nagalinupad ang mga pispis pauli sa anda mga pugadan. Mabatian ang singgit kag hinugyaw kang mga kabataan nga nagasipal kang tagu-taguay. Mabatian man ang singgit kang sangka nanay sa anang bata nga mag-uli run para magsag-ub kang tubig.
Rugyan tana sa puno kang kalatsutsi sa binit ka baybay. Nagapurupungko sa nagaulbo nga ugat kag nagahanduraw kang kasadya kon rugto tana sa anda balay sa Nayon.
Sangka semana pa lang tana rugya sa Isla Asul. Kag nahidlaw run tana mag-uli sa anda. Madumduman na pa ang hambal kang anang mga abyan, “Maano timo to sa isla man? Pwerti tana to ka rayu. Kag pangasaw-un kaw lang kang mga tumanduk rugto.”
Nagayuhum-yuhum tana maminsar kang mga pamahug kag palas-ay kang ana mga abyan. Para kana sangka panghangkat ang madestino sa Isla Asul. Wara tana napunggan, ginbaton na ang ginatanyag ni Misis Fabila, ang principal sa high school nga magsal-i sa sangka maestra nga nagamasakit.
Nagtindug tana para mag-uli sa balay nga anda ginaistaran. Ginapanag-iyahan dya kang pakaisa ni Misis Fabila. Marapit sa baybay, simbahan, kag klinik. Hana run tana mabatang kang may nabatian tana nga kuting-kuting kang gitara. Nagbaliskad ang bangon na. May nagapangharana!
"Men, may nagapangharana kanimo," ang hambal ni Misis Fabila nga nagayuhum kana.
"Ha? Basi bukut man tana ako ang ginaharanahan karia," ginakulbaan nga sabat na.
Basi amo run dya umpisa kang hambal nanda nga pangasaw-un gid tana kang taga-isla. Tandaan na gid ra nga indi gid tana magpasulay. Pamatud-an na nga indi tana madutlan kang amo kara nga mga panaad.
"Ay, ti, alang-alang nga kanakun ria mangharana,” ang naham-ot nga hambal ni Misis Fabila.
"Indi pagsapaka, Mam. Hambala nga gabusug unto ko," hambal ni Carmen kag dayon na panimuron kang kapay.
Naggwa si Misis Fabila para hambalun ang nagaharana. Naglingling si Carmen sa gawang kang kwarto. Nakita na sa sagwa nga nagatindug si Ping kag nagabitbit ka gitara. Si Ping ang nagaharana, ang sakristan kang simbahan nga anda ginaulian. Mataas kag maniwang si Ping. Manami dya maggitara kag manami man magkanta.
Nagangisi nga nagapangalot kang ulo na kang nabatian ang baribad ni Misis Fabila. Panulay wara unto sa tarampad si Ping. Makahas mangharana ang bingawun nga dya. Nagbalik sa pagbatang si Carmen kang nabatian na nga naghalin run si Ping.
Pagkaaga, Lunes. Aga pa nakahimus run sanda ni Misis Fabila para magpanaw paeskwelahan. Mga diyes minutos man gid ang panaw paagto rugto kag medyo turukladun pa. Nahamtang ang eskwelahan sa nabukid nga bahin ka isla. Paggwa nanda sa balay, dyan sagwa nagatindug si Dido. Ang buang nga pirmi nagatambay dyan sa bomba sa kilid kang andang balay. Nagangisi si Dido nga nagaatubang kananda. Daw aga pa maguba ang adlaw na.
"Gaano kaw dya, Dido? " ang pamangkot ni Misis Fabila.
"Gabantay kay Mam," ang sabat na nga nagangisi tubang kana. "Gwapa-gwapa si mam ba," ang dugang pa nga hambal ni Dido nga nagadurunglay ang ulo sa pagmulalung kana.
Diyos ko! Salbara ako! Ang hambal ni Carmen sa anang pinsar. Nagpalipud tana kay Misis Fabila. Nagdagon-dagon sanda ka panaw pero nagasunod gihapon si Dido kananda. Pagsamput nanda sa gate ka eskwelahan, wara run dya magsunod. Gahawus pagginhawa ni Carmen nga nagsulud sa ana klasrum.
Pagligad kang mga inadlaw indi lang si Ping kag Dido ang nangahas magpakita kang anda luyag kay Carmen kondi pati mga istambay sa kalye, obersis nga bag-ong panaog sa barko, pulis nga halin sa Negros, kag mga estudyante nga nagapamahug nga indi run mag-eskwela kon indi na pagsabtun. Daw suog kana pero ginpapag-un na ang ana baratyagun. Di bala ginpaandaman run tana kang ana mga abyan antes tana magpanaw pa isla? Dapat pamatud-an na nga indi makasalir ang ano man nga diskarte para mabuul ang ana matam-is nga huud.
Wara na ginsapak ang mga nagapangaluyag kana. Kag wara tana nagatugro ka tsansa nga makaparapit ang sin-o man nga laki sa isla. Bisan anhun ka hagad ni Niknik nga amiga na kag maistra man nga malantaw sanda ka bayle sa plasa ukon manisperas sa kaingud nga baryo, wara gid nagatawas si Carmen.
Sangka adlaw, nagsakit ang pingig na. Ginbayuuk! Panulay. Kon sa diin pa nagbaynte singko anyos ang edad na, amo pa tana kag magtubo ang dyang sakit. Nagpaimaw tana kay Niknik nga mag-agto sa klinik. Pagsulud nanda sa klinik nasug-alaw nanda ang doktor. Nakagown dya kang puti. Bataun pa lantawun ang doktor nga dya. Kon indi tana magsala mga traynta anyos pa lang dya. Husto lang kataasun, maputi, pirot ang mata kag malapad ang dahi. Hmm, karalbuhon sa pinsar na.
Suno kay Niknik kang sarang semana lang dya nag-abot halin sa Manila. Taga-pihak nga isla kuno dya pero sa Manila lang nag-eskwela. Tana ang bag-o nga doktor nga nadestino rugya sa isla. Nobyo kuno dya kang bata kang kapitan ano pa dali nakasulud rugya. Siyam ka tuig kuno sanda run nga naganobyahanay kag engaged run.
“Dok," ang bugno ni Niknik kang masug-alaw nanda dya.
“Nik, kamusta?" Nagturuk kana ang doktor. "Estudyante mo?" pamangkot na kay Niknik.
“Oy, hindi, ah! Bag-o nga maestra dya ria sa high school, si Miss Carmen de la Fuente. Mam, si Dok Anthony Soriano,” pakilala ni Niknik kana.
Daw sa nahangyus ang doktor pagkabati na.
“Huh? Abi ko high school student. Ahh, ikaw gali si Mam de la Fuente? Pirmi ko mabatian ang ngaran nga dya,” ang hambal na nga daw nasorpresa gid pagkakilala kana.
Mabuut man gali ang doktor nga dya kag mainabyanun. Pagkatapos nga mabaton ang resita, ginbakal na ang bulong kag nagdiretso liwat. Masulud pa tana sa eskwelahan.
Nasug-alaw na ang doktor kaina. Paagto dya sa simbahan kang naggwa tana sa balay para mag-agto sa eskwelahan.
“Oy, Mam, ti nabakal mo run ang bulong? Indi mo gid ay paglipatan nga imnun,” ang hambal na nga nagayuhum kana. “Kon indi pa gid gani mag-ayad, harkan ko run lang, sigurado mabuul ria,” ang lahug na nga hambal kag diretso nga nagsulud sa simbahan.
Nakakadlaw man tana sa pagkatarso kang doktor nga dya. Nabatian na nga nagtukar ang piano sa sulud. Ginlingling na sa gawang. Si Dok ang piyanista kang simbahan?
Sa mga masunod nga mga inadlaw, pirmi na makita ang doktor nga nagaistambay sa karsada marapit sa klinik. Indi gani masug-alaw nanda kon magpanaw sanda sa eskwelahan. Naga-jogging dya kada aga. Kag indi malikawan nga magsug-alaway sanda. Pirmi tana ginabugno ni Dok. Kon kaisa, nagaagto pa dya sa anda balay kag mag-istorya kay Misis Fabila. Suud sanda ni Misis Fabila kag ninang ang tawag na kana. Naghando run gali si Mam nga maninang sa kasal nanda.
Hambal ni Misis Fabila, daw may kursunada si Dok kana kag kon indi lang dya engaged basi mangluyag man kana. Pero indi magpati si Carmen. Para kana mainabyanun lang dya nga sahi kang tawo kag wara na gintaw-an ka malisya.
Sabado ti aga. Naghapit liwan si Dok sa balay nanda. Halin kuno tana sa klinik kag pauli run kag nadumduman na nga maghapit.
Pebrero katorse nga adlaw, sabado kag Valentine’s Day. May konsyerto kang mga pamatan-un sa simbahan kang Aglipay kar-on sa gabii. Nanghagad si Dok nga maglantaw. Wara kuno si Jane, ang ana nobya. Sa Manila kuno halin pa kang nagligad nga semana. Mamaribad pa raad si Carmen, pero naghuud run tana si Misis Fabila nga malantaw. Hay kuno wara man ti obra kag para man makapaliwa-liwa. Nagtangu lang si Carmen.
Daw natingala ang mga tawo nga maagyan nanda nga darwa. Siguro mahambal sanda nga andut imaw sanda ni Dok Soriano. Pasimple lang ang doktor. Daw wara sa bungug na. Pagdumdum abi ni Carmen matawas si Misis Fabila. Pero kang naga-ilis run si Carmen, naghambal dya nga indi matawas hay may ginahulat nga tawag halin sa Nayon.
Sige ang istorya ni Dok kana hasta nagapungko sanda sa unahan ayon nga purungkuan kang simbahan. Pati tana, natingala sa ginapakita nga kahirup ni Dok. Indi tana haros makakonsentrar bangud sige ang istorya ni Dok kana. Laban sa mga istorya na karadlawan nga wara gid ti labut sa musika. Nakita na sa kilid kang ana mga mata ang hani-hani kang mga tawo samtang ginaturuk sanda nga darwa.
Indi na mapaathag, pero may lain tana nga nabatyagan sa pagparapit ni Dok kana. Wara na lang ginasapak bangud karaslun run dya. Pero indi tana mapahamtang.
Tungang gabii run kang matapos ang concert. Ginhatud tana ni Dok sa anda balay. Gulpi lang nakasandad si Carmen sa bato. Kian lang matumba. Ginsalo tana ni Dok kag daw sa nakoryente sanda nga darwa kang pagduut kang andang mga panit. Gulpi ginbawi ni Carmen ang ana siko nga ginakaptan ni Dok.
“Sori,” ang hambal ni Carmen nga nagadasig ang pitik kang anang dughan.
“Ok lang,” ang sabat ni Dok nga sa daw naurungan.
Umpisa kang gabii ngato, natingala si Carmen nga daw nag-antad si Dok kana, butang nga ginkasubu ni Carmen. Pero sa pihak nga bahin nalipay man bangud indi na gusto mabutang sa sikwawi nga sitwasyon. Mabudlay run. Basi pangimunan pa tana ni Jane.
Bulan kang Marso, masaku si Carmen kang mga kinahanglan para sa paghingapos kang klase. Dali run lang ang mga inadlaw kag makauli tana sa Nayon. Burubhay may nanuktok. Nahangyus tana kang nakita na si Dok sa gawang. May bitbit dya nga sobre.
“Kamusta kaw run?” ang bugno ni Dok kana.
“Ok lang ako,” sabat na. “Pungko anay. Dali lang ha hay tawgun ko si Mam Fabila,” ang hambal ni Carmen.
Gulpi lang ginkaptan ni Dok ang ana alima.
“Gusto ko raad ikaw agdahun sa akun kasal sa Abril. Agto kaw ha?” ang hambal ni Dok nga nagaturuk sa ana mga mata. “Hagada migo mo,” dugang na pa.
Nagpanagitlun si Carmen. Daw gulpi nga nagmara ang ana tilaok.
“Huud, ah. Pero wara ako ti mahagad nga migo,” ang sabat na. Pati tana nahangyus sa sabat na. Daw gusto na ipamaan nga wara tana ti migo kag pwede pangaluyagan.
“Dok, dya kaw gali?” bugno ni Misis Fabila kang nagapanaog dya sa hagdan.
“Ninang! Bisa ko. Dya gali ang imbitasyon para sa kasal namun ni Jane. Ginaagda ko gani si Mam Carmen nga maagto. Hambal ko imawun na ang migo na,” dirediretso nga hambal ni Dok.
Nagkadlaw lang tana kang malas-ay. Burubhay, naglisensya si Carmen nga maggwa. Nag-agto tana sa binit kang baybay kag magpahangin. Daw malupok ang dughan na. Ikaslun run si Dok. Andut nasakitan tana hay sa umpisa pa lang ginalauman na run dya nga matabo? Nagturo ang luha na. Nagahigugma tana kay Dok pero urihi run dya mag-abot sa anang kabuhi. Karaslun run dya sa masunod nga bulan. Sa kaduro kang nagapangaluyag kana. Tanan nalampasan na pero andut kay Dok tana nahulog? Naduraan ayhan tana ka depensa sa anang kaugalingun bangud nagasarig dya nga nahigot run si Dok sa iba nga bahi? Wara na ginalauman nga matabo dya kana.
Daw nangin maluya para kana ang masunod nga mga inadlaw. Daw gusto na run gid mag-uli sa anda balay sa Nayon. Nagpamat-ud tana nga mapadara run lang ka regalo paagi kay Misis Fabila. Indi na mabatas mga magtambong sa kasal. Daw indi na mabaton ang ana kapaslawan sa paghigugma.
Ginhimos na run ang ana mga bayo bisan sa rum-an pa ti sirum mahalin ang baruto nga ana sakyan pauli sa Nayon. Rugto na lipatan si Dok.
Pagkaaga, alas kwatro pa lang sa kasanagun bugtaw run si Carmen. Nagpanaog tana para manghilam-os. Hana tana magsaka liwat sa hagdan kang may nabatian tana nga kulas dyan ayon sa kusina. Ginbuksan na ang gawang. Nahangyus tana kang nakita na si Dok nga nagasandig sa dingding.
“Dok! Ikaw ria? Gaano kaw dyan?” Nakita ni Carmen nga huyhoy ang anang mga abaga. May natabo. Masubu ang nawung nga nag-atubang dya kana.
“Halin ako sa klinik. Napatay ang pasyente ko ….” ang hambal na nga daw mahibi.
“Ha?! Ok kaw lang, Dok?” Gusto na unungan si Dok sa ginabatyag na nga kasubu.
“Hindi ako ok!” Kag dayon hakus kay Carmen. Wara ka hulag si Carmen sa ana ginatindugan. “Bag-o lang dya natabo kanakun kag indi ko mabaton nga mapatyan ako ka pasyente kapin pa bata,” nagakudug kag nagahibi nga hambal ni Dok. Nagbalus man hakus si Carmen. Gusto na dya ipabatyag ang ana pag-unong.
“Maano ako, Mam?” ang hambal ni Dok sa tunga kang mga pisngu.
“Bukut mo man sala ra di bala? Ginhimo mo man ang tanan para ….”
Wara ka padayon ka hambal si Carmen. Ginkaptan ni Dok kang ana darwa ka mga palad ang nawung ni Carmen. Ginahimutadan na dya. Kag mahinay kag buta kang pagpalangga nga ginduut ang bibig sa bibig ni Carmen.
“Mam, I love you!” Kag ginhakus si Carmen kang hugut.
Nagturo ang luha ni Carmen nga nagahakus man kay Dok.
Nag-ubo si Misis Fabila. Nakabugtaw siguro. Dali-dali nga ginbuy-an ni Dok si Carmen.
“Maistoryahanay ta kar-on, ha?” Kag nadura si Dok sa kadulum.
Wara gihapon kahulag si Carmen sa ana ginatindugan. Ano ang natabo? Basi nagadamgo lang tana? Pero nakita na si Misis Fabila nga nagapanaog sa hagdan.
“Aga kaw pa nagbugtaw, Men, haw?” ang bugno na antes magsulud dya sa banyo.
Bisan anhun na ka paminsar daw indi magpati nga tuod ang natabo kaina kananda ni Dok. Naluyag man gali si Dok kana. Pero paano run lang hay karaslun run dya?
Nagahulat-hulat si Carmen nga mag-agto liwat si Dok sa anda balay antes tana maglarga pa Nayon. Pero wara. Kapira tana maggwa sa sagwa, nagpasimpalad nga dyan lang sagwa si Dok nagahulat kana para makaistoryahanay sanda liwat. Pero wara. Bisan haron, wara. Basi nadara lang to kaina kang anang kasubu bangud sa pagkamatay kang anang pasyente? Basi indi run to magpakita kana?
Naduraan run tana ka paglaum. Nagbalik tana sa balay kag ginbitbit ang bag nga ana dara. Buta kang kapaslawan.
“Mapanaw run ako, Mam!” ang lisensya na kay Misis Fabila.
“Ti sige, Men. Andam. Masunod lang ako sa sunod semana,” ang sabat ni Misis Fabila, samtang sige ang pirma kang mga papeles sa lamisa.
Nakaplastar run tana pungko sa ikarwa nga panalgan kang Edna, ang baruto nga anda sakyan. Darwa dya ka panalgan kag mga dos syentos man ka pasahero ang ana karga. Nasubuan tana nga mabulagay sanda ni Dok nga wara maathagan kon ano gid ang anda baratyagun sa tagsa-tagsa.
“Mam,pwede ka pungko sa tupad mo?” Si Dok! Nagauribay ka bag kag nagayuhum nga nagaatubang kana. Isara lang nagsulud sa pinsar na, ginsunod tana ni Dok kag imaw sanda nga magpa-Nayon.
Turog run ang mga pasahero magluwas kananda nga darwa. Nagakaptanay sanda ka alima samtang nagasandig si Carmen sa dughan ni Dok.
“Palangga ko ikaw, Mam,” ang hani ni Dok kana.
“Paano run lang si Jane? Paano ang kasal?” ang pamangkot na.
“Wara ti kasal nga matabo. Kon may dyan. Ikaw ang gusto ko,” ginpisil ni Dok kang hugut ang mga palad ni Carmen.
“Ha? Ano buut mo hambalun?” ang pamangkot na.
Ginpaathag ni Dok ang tanan kay Carmen. Wara ti paghigugma nga nabatyagan si Dok kay Jane. Kon may naghigot man kananda nga darwa, hasta nakaabot sa siyam ka tuig ang anda relasyon kag sa pagplano nga magpakasal, amo ria ang utang nga kabaraslan ni Dok kana. Si Jane ang naggastos kana hasta tana makatapos sa pagkadoktor. May sarang ang pamilya ni Jane. Kang nalunod ang barko nga ginasakyan kang mga ginikanan ni Dok paagto sa Manila, si Jane ang nagtindug nga anang ginikanan. Ginsuportahan tana moral kag pinansyal. Amo nga indi na mabayaan si Jane. Pero nag-abot sa kabuhi na si Carmen. Nataw-an ka rason nga bulagan na dya.
Ginhambal na ang tanan kay Jane, antes tana magpanaw para sundon si Carmen. Gin-ako na nga nagahigugma tana kay Carmen kag indi na masarangan kon madura dya kana.
Sa una, gintinguhaan na nga duraun ang nabatyagan na pero napaslawan tana. Nagadalum pa gid gani ang anang nabatyagan. Kada adlaw kag gabii, si Carmen lang pirmi ang sulod kang anang pinsar. Si Carmen ang pirmi na makita kag mabatian. Ang gugma tuod, kon sa diin nga gusto mo punggan, amo man nga nagapanginpadlus. Nagapangita gid ka paagi para mahilway. Nahangpan ni Jane ang tanan. Palangga na ka mayad si Dok. Gani gintaw-an na dya kang kahilwayan. Gusto na nga mangin malipayun ang laki nga ana ginahigugma bisan nagakahulugan pa nga madura dya sa ana kabuhi.
Daw kalab-ot sa langit ang kalipay nga nabatyagan ni Carmen. Nagpasalamat tana sa Diyos nga gintaw-an tana kang kahigayunan nga makita ang tawo nga nagpapitik kang anang dughan. Nagpasalamat tana nga sa una nga kahigayunan nabatyagan na ang maghigugma kag higugmaun kang tampad. Nagkupkup tana kang hugut kay Dok sa pagpasalamat. Mainit nga ginbatun ni Dok ang ana mga hakus. Kag buta kang pagpalangga nga ginbaslan na dya kang mga haruk.
Sa amo nga mga tinion, mabaskug kag daragkul nga mga balud ang wara ti kaluoy nga nagahampak sa Edna nga anda ginsakyan pero pamatyagan ni Dok kag Carmen daw gina-ili-ili sanda nga darwa. Mas mabaskug pa sa balud kang Isla Asul ang anda ginabatyag nga paghigugma sa tagsa-tagsa.
- Katapusan -