Ang Pagdayaw ni Mali kag Pipo Sa Bulan
ni Cor Marie Villojan Abando
Si Mali sangka bata nga kuti nga nagaistar sa sangka abandonado nga kamalig. Puti kag may batik-batik nga itum ang kolor ni Mali. Sangka adlaw, nabilin si Mali sa andang kamalig samtang ang anang nanay nagpangita kang pagkaun para kananda darwa. Bilin kang nanay indi lang anay magsagi lagaw kay ang mga askal nagaistambay sa andang kalye. Kapin pa may sangka mal-am nga babayi nga ayam nga indi malat-an kon kaisa ang pinsar tungud kang anang pagkaulianun.
Sangka adlaw, may sangka bata man nga kuti nga nakalabay sa andang kamalig. Tarangkisun dya kag nagahibi samtang nagapanawag sa anang nanay. Nagasipal si Mali kang anang ikog kang natamwa na sa andang gawang ang kuti nga bata nga nagahiribiun ka sagap kang anang inang.
Ginpamangkot ni Mali kon andut tana nagahibi. Hambal kang bata nakabulag tana sa anang inang kag nagtalang samtang nagalagaw tanda sa kasagingan. Naluoy si Mali gani ginpadayon na sa andang kamalig ang kuti nga raku gid higku sa anang bulbol sa sobra ka pangsuhot-suhot ka pangita kang anang inang.
“Ako gali si Pipo,” hambal kang nagtalang nga kuti. “Salamat gid sa pagpadayon mo kanakun rudya sa inyong balay. Gusto ko run nga makita ang akun Nanay amo ra nga naglibot-libot ako rudya sa inyo nga lugar. Sigurado ako nga nagakabalaka run tana kanakun garing indi gid ako ka tultol kang amun balay.
“Ako tana si Mali,” pagpakilala ni Mali. “Mayad bay wara ikaw ka sugalaw kang mga tambay nga mga ayam rudya sa amun kalye? Tulad pa abi ang anda kara tagralagaw. Luwas kara kananda, may sangka ulianun nga ayam rudya nga galibot-libot. Luleng ang anang ngaran.”
“Tuod ikaw? Aguy, paano run lang dya bay? Paano ko run lang makita si Nanay ko? Nagutum run daan ako kag nagadulum pa ang uran,” ang panangis gihapon ni Pipo.
“Indi ikaw magkabalaka. Makita mo gid si nanay mo,” ulo-ulo ni Mali kay Pipo.
“Imna anay dyang gatas para maulian ikaw. Lantawa bala sa ispiho hud ang imong itsura. Tarangkisun kag nagaparanglapsi run ikaw.”
Nakatinir si Pipo sa kamalig nanday Mali kang darwa ka adlaw kang naulian gid man ang lawas kang nagtalang nga kuti. Nasadyahan man ang inang ni Mali hay karilingaw si Pipo. Kag samtang tana nagapangita kang andang pagkaun, ang anang nagaisaranhun nga bata may imaw run magsipal kag maglagsanay.
Nagpamaan liwan ang nanay nga mangita tana kang pagkaun. Kinanlan timprano pa ang pagpangita na para makatipon kang maraku hay tatlo run tanda ang makaun.
Nabilin si Mali kag Pipo nga nagataguay. Hala libot nga libot ang darwa sa sulud kang kamalig. Lab-utanay kang ikog kang kada isara. Sa sulud kang pulo ka isip, ang raku nadab-ot nga ikog gamit bisan diin sa darwa kang atubangan nga mga alima amo ang madaug. Ang pirdi amo ang mabantay sa sanga kang mangga hasta mag-abot ang inang ni Mali.
Tungud nga gurang si Mali kay Pipo, napirdi gid ang gamay nga kuti, nga dayon nga nagsaka sa puno kang mangga agud maghulat nga mag-abot ang inang ni Mali. Si Mali nagaluko sa andang gawang samtang nagaistorya kag bantay kay Pipo.
“Daad ba makita ko run man ang akun Nanay bisan halin lang rudya sa ginaduyuan ko,” hambal ni Pipo nga nadumduman liwan ang nanay na.
“Makita ta gid ria si nanay mo. Lantawa bala, dali run lang ang gabii. Hambal kang lola ko kauna kanakun, kun tikaun mo ang bulan sa tatlo kang nagasundanay nga gabii kag imo haladan kang mga binalaybay, ang imong ginapangayo nga handum matuman gid,” ang sugid ni Mali.
“Tuod ikaw, Mali?” nagbahul gid ang mga mata ni Pipo sa kalangkag tungud sa istorya nga nabatian. Kon sayudon may tsansa gid nga makita na ang anang inang. “Sige, raku man ang akun mga binalaybay nga gintudlo ni Nanay ko.”
“Ti, sige, kar-on sa gabii, umpisahan natun ang pagpabati kang atun mga binalaybay sa pagtika kang bulan. Mayad ra hay raku gali ang imo naman-an. Kabay pa nga masadyahan ang bulan kag mawili kanatun darwa.”
Nag-abot ang gabii kag kanami gid ang tamwa kang bulan sa lupa. Dayon sa pamatyag ni Mali kag Pipo tanda ang rason andut nakatika ang bulan bisan ang mga gal-um nagatiriripon samtang ang mga bituon nagaamat-amat panago. Ang darwa nagsaka gid sa puno kang mangga para makapwesto ka mayad kag maumpisahan ang una nga gabii nga pagdayaw sa bulan.
Mali: Bulan, bulan, salamat sa imong pagduaw
Tulad nga gabii amun ginahalad mga binalaybay kang pagdayaw
Pangayo kang bata gamay ang pag-abot kang nanay nga ginahandum
Imo lang daad tugutan antis ikaw magpalipud sa imong pwertahan.
Pipo: Bulan, bulan, ang akun Nanay gapangayo kang tabang
Kay nagtalang ang dyang kuti nga gamay sa kasagingan
Kon daad ang dyang maniki ang limug imong maintindihan
Pati ang pagpanangis kang anang ginikanan.
Pagkatapos kang una nga paghalad nanday Mali kag Pipo kang andang mga binalaybay sa mahal nga bulan, may nagharakhak sa andang likod.
“Ay, abaw, daw sa mga buang nga mga bataa, ay. Sin-o ang inyo ginatangra kag ginaistorya sa langit? Ang bulan nga butigun?” hambal kang daw nayugit nga Iyay Luleng samtang nagaharakhak sa nasaksihan nga ginhimo kang darwa ka mga bata nga kuti.
“Andut haw, Iyay Luleng?” nahangyus gid si Mali, pero kalma nga ginpamangkot ang ulianun nga mal-am.
“Loko-loko ang bulan nga ria, ginbutigan na ako. Wara gid nanugid kon diin gindara kang akun agalun ang akun mga pinalangga nga mga totoy. Ti, nagtiyabaw ako. Tatlo ka nagasurundanay nga gabii. Wara na gid gintugot ang akun ginpangabay kana,” todo panangis nga nagaistorya sa darwa ka kuting kang nadumduman ang natabo sa anang mga totoy.
“Ti, basi nagparamungul ang mga talinga kang bulan kang imong mga tiyabaw, Iyay?” sugpon ni Pipo sa andang pag-istoryahanay sa mal-am nga ayam.
“Paano magparamungul ang bulan, aber? Lantawa kon ano ka rayu ang distansya ka lupa sa langit? Basta, butigun ang bulan nga ria, butigun gid!” dayon nagdalagan parayu samtang nagahiribiun ang pobre nga nanay.
“Ahay, ah,” nanghayhay run lang si Pipo kag daw maduraan paglaum tungud sa gin-istorya kang mal-am.
“Pipo, indi ikaw magkabalaka. Indi kita magpati-pati kay Iyay Luleng. Padayunon ta ang atun ritwal kang pagpangabay sa mahal nga bulan. Dapat sa ikarwa nga gabii, mas makaturublag ang atun mensahe. Indi ikaw magkahadluk, may balus gid nga mayad ang tanan,” ang pagpabaskug ni Mali sa abyan.
Nag-abot ang ikarwa nga gabii. Mas nangin preparado si Pipo. Ginapaminsar na gid ka mayad kag ginpanumdum kon paano magbinalaybay si nanay na. Gindugangan na pa ang pagsarig sa mahal nga bulan nga sa pagkatapos kang ikatlo nga orasyon, magakitaay run tanda kang anang pinalangga nga nanay nga ana run ginakahidlawan.
“Dali run, Pipo. Umpisahan ta run ang ikarwa nga bahin kang atun pagpangaluyag sa bulan. Ipangabay ta gid ka mayad nga matuman ang atun ginapangayo.”
Mali: Bulan, bulan, kami liwan kanimo nagatangra
Tikaa ang mga dughan nga nagaluha-luha
Mga kuti man kami nga garagmay
Daad imo pamatian ang amun mga pangabay.
Pipo: Bulan, bulan, ang dyang sapata kanimo nagapangayo kang tabang
Patultula ang inang sa anang gin-agyan
Kay dyang anang bata tuman ang pagkalangkag
Sa pinalangga nga inang nga nagbulag.
Sa ikatlo nga gabii, tuman ang pagkulba ni Pipo. Ugaring hugut sa gihapon ang anang pagsarig nga pagkatapos kang ikatlo nga gabii, makit-anay run gid tanda kang anang inang. Nabatyagan man ni Pipo ang pagsuporta kang abyan nga si Mali, gani nga wara gid tana nagaduha-duha bisan pa mabaskug ang pagpangrangga ni Iyay Luleng sa mahal nga bulan.
“Pipo, tulad run nga gabii ang katapusan kang atun orasyon. Bisan pa ginkontra ni Iyay Luleng ang atun ginahimo, kabay pa mangin mapalarun kita sa atun hugut nga pagpangabay sa mahal nga bulan.”
“Kabay pa, Mali. Kag duro gid nga salamat kanimo.”
Nagdara si Pipo kang mga bulak kang santan kag tinapay para ipanguyang sa mahal nga bulan. Ginbutang sa puno kang mangga antis mag-umpisa ang katapusan nga orasyon.
Mali: Bulan, bulan, ang imong maalwan nga dughan
Nagasirak sa akun dughan
Ang amun katapusan nga pagpangabay
Daad kadya matuman.
Pipo: (Samtang nagapirung kag nagaluhod sa ingud kang puno)
Bulan, bulan, nagapakitluoy ang dyang dughan
Kabay nga imong nabatian ang mga tinaga nga namitlang
Makita ang nanay kag kami magaimaway sa liwan
Hasta sa katapusan.
“Ay, abaw, wara gid naumpawan ang mga loko-loko nga dya!” ang hambal ni Iyay Luleng kang naagyan liwan ang darwa nga nagaorasyon sa puno kang mangga.
“Indi ikaw magkabalaka, Pipo, indi lang man-an, ang mahal nga bulan, magatuman run kang imong ginapangabay. Indi lang gid ria magbuhay, maimaw mo run man si nanay nimo.” ang pagpanigurado ni Mali sa abyan.
Burubhay, nag-abot ang nanay ni Mali. May imaw nga sangka babayi nga kuti. Kang nakita ni Pipo kon sin-o ang anda nga bag-o nga bisita, gulpi lang tana nagtumbo kag magsinggit nga, “Nanay ko, Nanay ko! Salamat gid sa Diyos kay nasapwan mo ako! Indi run gid ako magbulag pa kanimo!”
- Katapusan -
* Litrato: Himo ni Jurgen Scholz halin sa http://pictify.com/396145/two-kittens-by-jurgen-scholz.