Daga
ni Norman T. Darap
Una nga Padya
Nagahunus ang pagginhawa ni Nadet sa pagdalidali sa pagtukad sa bakulod paagto sa balay ni Mal-am Midyos, ang hangkilan nga surhana sa baryo Lapayon. Haruson na run mahakwat ang ana mga kahig sa pagtikang tungud sa kahapo nga nabatyagan. Pay indi na mahimo magpahuway bisan makadali tungud nagasamo ang kaluoy kag kakulba sa ana dughan. Nagadalagan sa paminsarun ni Nadet ang ana bugtong nga bata nga si Nene nga nagasarahanun sa anda balay.
“Dali lang gid, Ne, agwantaha lang anay, rapit run ko sa balay ni Mal-am Midyos,” mitlang na sa kaugalingun samtang nagahugut ang ana pagkuum sa gamay nga pinutos nga may sulud nga luy-a kag napulo ka pisos nga sinsilyo.
Ginsumalang kang nagabanaag kag nagadugo nga paglumus ka adlaw sa kahapunanun si Nadet pag-abot na sa babaw ka bakulod. Mayad hay nakapanghawid tana sa lawas ka lumboy kang daw maduraan tana ka animo sa sobra nga kakapoy. Naglumpiga tana ka makadali sa hilamonan kag nagsandig sa lawas ka lumboy. Nagtangra tana sa kahawaan kon sa diin may nagapangibababaw pa nga kasanag sa nagapang-agaw nga kadulum. Ginbawi na ang naubos nga purus. Burubhay, daw natapungawan tana nga nagtindug kag magdalagan padulhog sa pihak nga parti ka bakulod. Bisan makaharawa sa pamatyag ni Nadet ang aragyan nga banglid, wara na run dya ginsapak kag gindalidali na sa gihapon ang pagtikang. Nagatap-ok ang yab-ok sa ana daster sa kada pagsudsud na ka daw mabitas na nga sinilas.
Pag-abot na sa patag sa ubus, nagdalidali tana sa pagtabok kag magkatinkatin sa kulod-kahon ka nagalao-lao pa nga taramnan ka paray nga man-anun gid nga bag-o lang natapos tadagun ka mga manugtanum. Sa punta ka mga kahon, may sangka wayang sa diin natukod ang kawayan nga balay ni Mal-am Midyos. Nakita na nga masaku ang mal-am sa pagsilhig ka mga laya nga dahon paagto sa dabok. Wara sa bungug nga ginpangsalakay ni Nadet ang mga pisu kag manok nga nagatiriripon sa aragyan paagto sa ginadabukan ka mal-am. Dayon nga nahangyus si Mal-am Midyos kang magkinakak ang ana mga manok kag pisu.
“Nay, Nay Midyos!” matunog pay ginahapo nga tawag ni Nadet.
Nagturuk kana ang mal-am pay wara run dya natingala kon ano ang gin-agtu ni Nadet kana bisan alang-alang run ang oras.
“Nadet, kalma anay kag magpungko. Dali, saka anay sa balay,” pangagda ka mal-am.
Pay ginahapo nga nag-ulung-ulung si Nadet. Gintungtong na ang ana nawala nga alima sa ana dughan dungan sa pagdawo kay Mal-am Midyos ka plastik nga kaina na pa ginakuum sa tuo nga alima. Pay wara gindawat ka mal-am ang pinutos. Naintyindihan run kang surhana kon ano kag para kay sin-o ang ginapadali ni Nadet nga ipabulong para makauli run dayon tana.
“Nay Midyos, lihog dali hay di run to kaagwanta si Nene sa ginabatyag na,” nagapakitluoy nga pangabay ni Nadet.
“Dali ta to anay para kapungko ‘kaw,” mando kang mal-am dungan sa pag-agto sa malabug nga purungkuan nga nahimo sa kawayan kag ginsarahi nga lawas ka niyog. Nagsunod man si Nadet kag nagpungko.
“Itungtong sa purungkuan,” mando kang surhana.
Dayon man nga gintungtong ni Nadet ang pinutos sa tunga nanda darwa. Ginpudyot kag ginbukad ni Mal-am Midyos ang pinutos kag ginkuot ang luy-a nga imaw ka mga sinsilyo. Una nga ginparapit ni Mal-am Midyos sa ana baba ang luy-a kag hinay nga ginhuyup. Dayon na sambit ka mahinay pay madasig nga parangadiun nga indi maintyindihan ni Nadet.
Naanad run si Nadet sa mga orasyon ni Mal-am Midyos hay pirmi na ginapaluy-a si Nene tungud sa nagaliwatliwat kag nagabalikbalik nga ginabatyag.
Pira run lang ka bulan kag magaidad run pito ka tuig si Nene. Masobra run sa sangka tuig nga nagabalikbalik ang indi maman-an kon ano gid nga sakit ka bata. Bahul gid ang pagpati ni Nadet nga kon makalampuwas kag makaidad pito si Nene, magahaganhagan kag indi run tana magminasakit pirmi. Buhay run nga ginaplanuhan ni Nadet nga kon magpito ka tuig ang ana bata, mapaihaw gid tana ka manok kag baboy kag magahiwat ka bahul nga punsyon.
Nag-umpisa ang pagminasakit ni Nene kang magsaylo sanda nga pamilya halin sa Manila sa Baryo Lapayon, mga sobra sa darwa run ka tuig nga nagligad. Tumanduk nga taga-Lapayon si Nadet pay mabuhay nga nagpangamo sa Manila kag rugto run nakapamana.
“Wara pa ginauntatan ka itum nga tamawo ang bata mo,” pagprangka ka mal-am sa mahinay nga limug.
Nagpangluya ang mga tuhod ni Nadet kag haros indi dya makasarang nga magtindug para dalaganun ang ana bata nga nagasarahanun lang sa anda balay. Nanagitlun si Nadet dungan kang kahadluk nga nagparaligbus ka ana mga bolbol. Daw gusto papatihun ni Nadet ang kaugalingun nga basi may iba pa nga rason kon andut may ginbatyag ruman ang ana bata.
“A, abi ko ‘Nay nag-ayad run bata ko tapos kang pagpadaga namun?” may pag-ala-ala nga pamangkot ni Nadet.
Ginatumud ni Nadet ang pagdaga nga gin-obra ni Mal-am Midyos masobra darwa run ka bulan ang nagligad. Kang nagsaylo sanda nga mag-asawa imaw ang anda bata halin sa Manila, maraku ang nagkaratabo sa anda pamilya. Nag-umpisa nga magminasakit si Nene kag kada bulan wara patay ang ana pagguwa-sulud sa hospital. Pay sa kapira ka bisis nanda nga pagpahospital, indi matumud ka mga doktor kon ano gid ang balatian ni Nene. Nagaminasakit nga wara man ti makita bisan ano nga kabangdanan. Ang mga risulta sa laboratoryo mayad ang tanan.
Amo to nga nagdisidir si Nadet nga maparapit kay Mal-am Midyos para mabuligan ang ana bata nga mag-ayad. Kang ginlantaw ka mal-am nga surhana si Nene, gintumud na nga may nasalapay nga mga itum nga tinuga ang ana bana sa lupa nga ginpanubli ni Nadet sa ana mga anhing ginikanan. Nagbalus kuno ang ang mga tinuga kag anda gin-igo si Nene tungud bata man kuno ka mga itum nga tamawo ang indi hungud nga nasalapay kag nasakit ka bana ni Nadet.
Dayon sanda nga nag-obra ka daga sa wayang marapit sa mga ginpangsarahi nga kahoy kon sa diin kuno nasalapay kag napasilabtan ang bata ka itum nga tamawo. Nagdara sanda ka sulog nga manok nga gingurut sa liog ni Mal-am Midyos kag ginpaturo ang dugo sa palibot samtang nagapangayo kang pagpasaylo sa naobra nga halit ka tawo. Umpisa kato naghaganhagan ang pagminasakit ka bata ni Nadet kag abi na indi run magliwat ang ana ginakabalak-an.
Nagbuya ka madalum nga ginhawa si Mal-am Midyos kag ginliso ang panuruk sa malapad nga taramnan ka paray.
“Wara nagpati ang bana mo, Nadet. Di bla hambal ko, indi na run pagpasilabtan ang lupa nga ginaangkun ka mga tamawo?” pagkabalaka ka mal-am nga may dara ugtas.
Naghipus kang makadali si Nadet dayon pangalot ka dahi. “Ti ano mayad nga himuon ‘Nay.”
Nag-atubang ang mal-am kay Nadet kag liwat nga nagbuya ka madalum nga ginhawa. “Madaga kita liwat, pay indi run manok ang idaga ta. Kinahanglan natun ka bahul kag itum nga baboy. Kon indi pa ria pagbatunon ka itum nga tamawo, wara run takun ti mahimo pa.”
Naggumon ang pinsar ni Nadet. Ginapanumdum na kon diin tana makabuul ka inogdaga nga itum nga baboy. Lumus pa abi sanda sa utang.
“San-o natun dapat obrahun ang pagdaga, ‘Nay?” may pagkaaburido na nga pamangkot.
Gintungtong balik ni Mal-am Midyos ang luy-a sa purungkuan sa ingud ni Nadet. “Sa pinakadasig ninyo nga masarangan. Dya luy-a, ipahid sa lawas ka bata mo kag isibit sa bayo na. Kag indi gid pagbayai nga nagasaranhun sa balay nyo.”
Dayon man ginbuul ni Nadet ang luy-a, ginsulud sa puyopuyo kag magtindug samtang ginbilin ang sinsilyo sa purungkuan. “Sige Nay, salamat. Mabalik gid ko dayon kon makasagap run ko ka kinahanglanun sa Daga.”
Masubu nga nagturuk lang kana si Mal-am Midyos kag wara it may ginsabat.
Haros nagadalagan run si Nadet sa pag-uli, pay indi masarangan lukduhon ka ana mga kahig ang ana kulba kag kabalaka. Daw mapukros liwat ang ana pagginhawa sa liwat nga pagtukad sa bakulod.
Sa pagdulhog pabalik sa anda balay, naasnahan na sa nabilin nga kasanag ka sirum ang laktud nga aragyan. Nagtabok tana sa masiuk nga dalan lapos sa karsada kag gintultol ang kipot nga aragyan pasulud. May hungdun tana nga agtunan kag suuyon. Sa pira ka minutos nga pagpanaw, nga ginadunganan ka pagkahapo kag madalum nga pagginhawa, may nahaklu tana nga nagapanimaho. Gintiid na kon ano ang sa likod ka mga kawayan sa kilid ka dalan. Nakita na ang bahul nga matung nga may maraku nga ginasagod nga baboy. Amo ra gali ang pinakabahul nga babuyan sa bilog nanda nga baryo. Samtang nagapang-usisa si Nadet, nagturawik ang mga nairaban nga baboy sa sulud ka anda tangkal. Sa sige na nga paglibot, may nakita tana nga darwa ka itum nga baboy sa sangka parti ka matung. Dayon nga gin-istorya ni Nadet ang tawo nga nagapangdamog pay gintudo tana sa tag-iya.
Mga surosobra sa lima ka napulo ang pang-idadun ka tag-iya nga laki nga may unay nga ginasukbit nga pusil sa hawak. Ginpakigbatuan ni Nadet ang kahuya kag katahap nga nabatygan kag gintinguhaan na nga mahambal ang tag-iya. Pay ginsabat tana nga wara na ginabaligya ang ana bisaya nga baboy. Plano na dya nga parakuun hay malaka run lang kuno ang amo nga rasa ka baboy. Ugaring kabuhay maghanggud ang darwa ka mga itum nga baboy. Kon makapamata raad kag makaparaku kuno ang mga dya, pwidi na run ibaligya. Pay nagpamirit si Nadet nga kinahanglanun na gid ang sangka itum nga baboy para sa ana bata. Sa pagpamirit ni Nadet, nagtugro ang tag-iya ka bili ka sangka bisaya nga baboy. Sa pagkamahal kag indi dya masarangan ni Nadet. Nag-ayo tana kon pwidi na mautang anay pay wara gid nagpasugot ang tag-iya.
Bahul nga kapaslawan ang nabatyagan ni Nadet samtang nagapanaw halin sa matungan ka baboy. Imbis nga magbalik sa karsada, nanglaktud tana sa diritso nga aragyan sa likod nga bahin ka saragudan ka baboy. Sa punta nga parti ka lupa makita ang maninit nga suba nga ginailigan ka mga higku nga halin sa matung. Sa unahan ka suba, may utod nga taytay nga ginguba ka mabaskug nga bagyo nga nag-agi, manogdarwa run ka tuig ang nagligad. Makita pa ang mga nagkaratumba nga daragkulan nga harigi nga nagalubung kag nagasandig sa banglid pay nabugsok run ang mga bag-o nga harigi, halin sa iraya kag nagasugpon sa ilawud nga bahin ka tulay. Manogsangka tuig run kang gin-umpisahan ang konstraksyon pay nabuhayan kag wara pa matapos-tapos ang paghuman ka bag-o nga taytay.
“Gahulat pa guro ang taytay nga dya nga dagaan bay para mahuman,” mitlang ni Nadet sa kaugalingun.
Nadumduman ni Nadet ang sugidanun nga pirmi na ginapamahug sa ana bata kang apat pa lang dya ka tuig. Maalibadun si Nene halin kauna nga sa Manila pa sanda. Ginanamian tana maguwa kag magtaray sa kon diin-diin kaimaw ang iban nga mga kabataan. Gani, gin-istoryahan ni Nadet si Nene nga kon magsari tana guwa kag lagaw sa karsada, maparihas tana sa mga bata nga ginpamudyot sa dalan para idaga sa kada harigi ka labuglabug nga taytay rugto sa Bisayas Nasidlangan nga nagasugpon ka Samar kag Leyte. Indi pa makaintyindi ang ana bata sa amo kato nga tyimpo pay nahadluk dya nga dakpun ka kon sin-o nga tawo kag indi run makabalik sa anda balay.
Mas mataas kag makaharawa ang banglid sa kilid ka suba ikumparar sa bakulod nga gintais ni Nadet kaina. Gakudug ang ana mga tuhod sa kataasun pay ang pagpanaog sa banglid kag pagtabok sa suba ang pinakadasig nga aragyan para makalab-ot dayon tana sa anda balay.
Gindalidali ni Nadet ang magpanaog sa banglid samtang pirit nga ginabatuan ang pagkahawa. Nagtabok tana sa suba samtang ginakurukus ang ana daster kag gin-agwanta nga mabasa ang mga nagaparang-alay run nga mga batiis.
Pagkaligad ka pira ka minutos, nakalab-ot si Nadet sa ugsadan ka anda balay. Nakita na nga nagasiga run ang sulo sa anda sala samtang bukas ang mayor nga gawang ka anda balay. Kinulbaan si Nadet hay sigurado dyan run ang ana bana kag karaan tana hay ginbayaan na ang nagamasakit nga bata. Pagsulud ni Nadet, nagdiritso dayon tana sa kwarto ni Nene. Pay mas ginkulbaan tana kang indi na makita sa kwarto ang ana bata. Gasalasala tana nga nagpakusina, pay wara rugto si Nene. Ginlibot na ang bilog nga balay pay wara na gid makita ang bata. Nagdasig ang pagkubakuba ka ana dughan.
“Nene, Nene!” singgitan na samtang nagadalagan paguwa sa anda balay.
Madulum run ang palibot kag wara kamaan si Nadet kon sa diin na sagapun ang ana bata. Nagadugang ang ana kahadluk sa pagpaminsar kon ano ang pwidi himuon ka ana bana kon makauli run dya burubhay. Ginbuul ni Nadet ang plaslayt sa anda kwarto kag mag-agto sa pinakamarapit nga balay kananda. Pamangkuton na sanday Estring kon nakita nanda si Nene. Basi bala nagmayad gawa ang pamatyag ka bata, inabot ka pagkauslitun, kag naglagaw sa mga iningud sa diin maraku ang mga bata nga kaimaw magsipal.
Sa ana paranawun, nasiplatan na ang bahul nga puno ka lunok sa tabok-dalan. Nagsamo ang kahadluk kag kakulba ni Nadet dungan sa pagpangligbus ka ana mga bolbol sa kalawasan. Nagsulud sa ana pinsar nga basi may lain nga mga tinuga nga nagbuul ukon naghagad kay Nene. Hinali nga ginwasi ni Nadet ang panuruk sa puno kag ginpadayon ang pagpanaw.
Ginsumalang ka mga lahay ka ayam si Nadet pag-abot na sa balay nanday Estring.
“Uy, Nadet kaina pa kang sirum kita ko bana mo dara na si Nene. Dar-un na kuno to sa hospital,” panugidun ka bayi.
Naghaganhagan ang pagkubakuba ka dughan ni Nadet sa ana nabatian. Mayad gali hay wara ginbuul ka mga itum nga tamawo si Nene. Pay nagasakit ang ana ulo hay sigurado nga karaan kag awayun ruman tana ka ana bana tungud binayaan na ang anda bata bisan nagamasakit.
Dalidali nga nagbalik si Nadet sa anda balay kag mag-ilis ka bayo. Nanghimus tana ka mga gamit nga darar-un sa hospital.
Sa sangka libri nga kwarto naabutan ni Nadet nga nagabatang kag nagakaturog si Nene samtang may nakatakud nga dikstros sa ana nawala nga alima. Ang ana bana nga si Glenn nagapungko sa siya nga ingud kang katri samtang ginakaptan ang natuo nga alima ni Nene.
Hinay nga ginparapitan ni Nadet ang ana bana kag bata. Pay wara pa man tana nakaparapit, ginturuk run tana it masakit ni Glenn. Turuk nga may sukma kag basol. Nag-untat si Nadet sa pagtikang kag ginlikawan ang masakit nga panuruk ka bana. Dayon nga nagtindug si Glenn kag ginkaptan ang butkun ni Nadet dara butung kana paguwa sa kwarto ka hospital. Nahangyus kag nagtururuk sa mag-asawa ang iban nga mga bantay kag mga pasyinti. Gindara si Nadet ka ana bana sa aragyan sa hospital sa diin malaka lang ang nagarulubas nga mga tawo.
“Naiwan timo, Nadet, man?” singgit ka bana kana.
Naghipus si Nadet kag ginakordam nga magsabat kay Glenn.
“Man-an mo gamasakit bata mo, bayaan mo?” mas nagtunog ang limug ka ana bana.
May pag-ala-ala piro mahinay nga nagsabat si Nadet, “Ginbayaan ko si Nene hay nag-agto ako kay ‘Nay Midyos.”
“Nag-agto kaw ruman sa mal-am nga to?” nagapangara nga pamangkot. “Ginpasugtan ta run kaw kan-o nga magpabulong sa mal-am nga ra. Ti lantawa, wara man nag-ayad si Nene asta tulad!”
Basta mga istorya parti sa mga makatalagam nga nagakaratabo, indi gid magsantuanay si Nadet kag ang ana bana. Ilonggo man si Glenn pay sa Manila tana naghanggud kag mabudlay kana ang magpati sa dumaan nga kinaaram. Wara nagapati si Glenn sa mga tamawo kag sa pagpabulong sa mga surhano. Para kana doktor kag hospital lang ang dapat parapitan kon nagamasakit ang sangka tawo. Nagpasugot lang tana sa una nga pagpadaga para kay Nene tungud sa pagpamirit ni Nadet. Ikapira run abi maguwa-sulud ang anda bata sa hospital. Indi man tana magpati nga nakasalapay tana ka tamawo sa ana pagpangsarahi kang kahoy. Para kana, mapati lang tana sa ana makita kag indi sa mga sugidanun nga may mga misteryo.
Mabuhay nga nagadrayb ka traysikul si Glenn sa Manila pay napiritan sanda nga mag-asawa nga mag-uli sa Valderrama kang napatay ang mga ginikanan ni Nadet. Wara abi it may maatipan ka lupa nga taramnan ka paray, gani nagdisisyon sanda nga tistingan ang pangabuhi sa uma. Pay bahul gid ang paghinulsul ni Glenn. Sa una nga tuig, nangin mayad pa ang anda pangabuhi tungud mayad ang patubas ka paray. Pay kang nag-umpisa nga magminasakit si Nene, naubos ang anda sinuptan. Bangud sa wara’t patay nga pagpalantaw sa doktor kag pagguwa-sulud sa hospital, napiritan sanda nga iprinda ang anda taramnan pati ang lupa nga ginatindugan ka anda balay. Asta nga nalubung sanda sa utang.
“Ti, maano kita? Kapira ta run ginsulud si Nene dya sa hospital, pay wara man ti makita nga balatian ang mga doktor!” gaugtas nga sabat ni Nadet sa bana.
“Sin-o sarigan mo? Mga surhano?” mas gaugut nga sabat ni Glenn. “Kon tuod ra mga ginapangwakal nyo nga tamawo, ti ‘naga wara pa nag-ayad si Nene? Hay indi man bi eksperto dya mga doktor sa Antique. Kon sa Manila lang ta, buhay run raad dya naman-an kag nabulong ang ginabatyag ni Nene.”
“Nag-ayad run kabay si Nene, garing wara mo gin-untatan pagsarahi ka daragkul nga mga kahoy kon diin gindagaan si Nene. Nasalapay mo liwat ang mga tamawo,” hinay nga pagpaintyindi ni Nadet sa bana.
Mahugut nga ginkaptan ni Glenn ang darwa ka abaga ni Nadet dungan pag-uyug ka dya. “Puro kaw tamawo! Amo ra nga wara gaayad bata ta hay ginasamuan mo kang lain-lain. Imbis mangamuyo ‘kaw sa Dios, sa surhana kaw gapati!”
Nasakitan si Nadet, indi lang sa mahugut nga pagkaput ka ana bana pay labi run gid sa pagpamasol ka dya sa ginapatihan nga ikamayad ka anda bata. Nagtururo ang mga luha ni Nadet sa nagasamo nga kasakit nga ana ginabatyag. Ginwaslik na ang mga alima ni Glenn kag mag-isol.
“Abi mo kanakun wara nagapangadi sa Dios haw? Tanan nga santos ginpangadian ko run! Wara it oras nga wara ko ginatawag ang Dios para buligan bata ta!”
Masinggit kag masabat pa daad si Glenn pay may nars nga naglubas. Nagkalma ang mag-asawa kang makadali kag nagpatunga ang kahipus.
“Malubung lang kita sa utang dya sa hospital. Wara run kita it inogprinda. Wara run kita it mahuraman hay man-an ka tanan nga lubung run ta sa utang. Gapakitluoy ako, dar-un ta run pauli si Nene!” paathag na sa bana.
Wara dayon nagsabat si Glenn. Hipus tana nga nagpungko sa mga purungkuan sa kilid kan aragyan kag magtangra kay Nadet.
“Dar-un uli? Kag ano, agwantahun ta turuk si Nene nga gaantos?”
“Indi sa amo ra. Hambal ni Nay Midyos kinahanglan natun magpadaga ka itum nga baboy para mabawi ang dungan ni Nene kag di run magbalus ang mga tamawo nga nasalapay mo.”
“Dipuga nga mal-am ra. Andut ako takun ginabasul na? Din ra mga tamawo nga ginapangwakal na halin kauna?”
“Ang baba mo! Sakto run! Bisan amo run lang gid dya, pinakaurihi ko nga ginaayo kanimo! Maluoy kaw man sa bata ta. Mauli run ta!” hambal ni Nadet samtang nagahiribiun.
“Mauli kita kag ano, mapadaga kaw ruman? Sa diin kaw mabuul ka inoggasto mo?”
Naghipus kag wara nagsabat si Nadet. Nagdalum ang ana paminsarun.
Burubhay, may nagparapit kananda nga nars kag naghambal nga nagbugtaw kag nagahibi ang anda bata. Dayon man nga nagdalagan balik ang mag-asawa sa bahul nga kwarto. Ginbukad ni Nadet ang ana gindara nga gamit kag ginpagguwa ang luy-a. Nakita dya ni Glenn kag bisan indi kumpormi, tinuruk na run lang it masakit ang pag-agud ni Nadet kang luy-a sa lawas kang anda bata. Dayon ginsibit ni Nadet ang luy-a sa bayo ni Nene. Amat-amat nga nagmag-an ang pamatyag kan anda bata kag liwat nga naturugan samtang tayuyon ang pagbantay ka mag-asawa.
Pagkadason nga adlaw, nagdisisyon si Nadet nga paguwaun sa hospital si Nene. Bisan ginaalang-alangan ang ana bana, nagpasugot run lang dya tungud wara run sanda it kwarta nga inogbayad sa hospital.
Pag-uli nanda sa Lapayon, naggrabi ang ginabatyag ni Nene. Nabudlayan si Nadet nga pakaunun ang anda bata hay pirmi lang dya nagabatyag ka sakit sa nagalainlain nga parti ka ana lawas. Wara nagatahaw ang nabatyagan ni Nene bisan ano pa nanda ka painum ka bulong.
Nagbalik kag nagpakitluoy si Nadet sa tag-iya ka babuyan nga utangun na lang anay ang baboy para madayon lagilagi ang pagpadaga para sa nagamasakit na nga bata. Pay wara tana ginpamatian ka nigosyanti.
Wara nag-untat si Nadet sa pagbalikbalik sa babuyan kag magluhod sa atubangan ka tag-iya. Pay pati ang manogbantay kag manogdamog ka mga baboy, naghambal nga indi run mag-atubang kana ang tag-iya kon ayuon na ruman nga utangun ang bisaya nga baboy.
Sangka gabii, nagbugtaw si Nadet kag Glenn tungud sa pagtiyabaw ka anda bata.
“Papa, Paaa! Maaa! Indi run ko kaagwanta. Sakit, sakit katama!” singgitan ni Nene samtang gakabud sa ana tatay.
Paghiribiun kag mahugut nga kabud run lang ang nabalus ni Glenn sa kasakit ka ana bata. Samtang si Nadet, nagatururo ang mga luha kag ginahapulas ang likod ni Nene. Daw gusto ni Nadet nga magsinggit, magmaoy tungud wara tana it mahimo para mag-untat bisan makadali lang ang kasakit ka ana bata.
Nagtindug si Nadet. “Bantayi si Nene, may agtunan lang ko!” hambal na sa ana bana.
Nagturuk si Glenn kana nga may pagkatingala. “Baw, Nadet! Sa diin kaw ruman maagto? Amo run dya ginabatyag ka bata ta, mapanaw kaw pa?”
“Basta, bantayi si Nene. Sa rum-an dayunon ta run ang daga!”
“Naano kaw, Nadet? Amo ra sa gihapon ginapaminsar mo nga makasolbar sa ginabatyag ni Nene?”
“Amo lang gid dya naman-an ko!”
“Kag ano? Mabalik kaw to, amo dya oras kag liwat mapakitluoy sa tag-iya?”
Pay wara run ginsabat ni Nadet ang ana bana. Nag-agto tana sa anda kwarto kag ginbuul ang plaslayt kag magsuksok ka sambra.
“Sa diin ang kalat kang karbaw natun?” pamangkot na sa ana bana.
“Anuhon mo haw?”
“Basta, sa diin run to ang kalat?” nagaugtas nga sabat ni Nadet samtang nagadali sa pagpanghimus.
“To gasab-it sa guwa ka kusina. Diin kaw ruman maagto haw? Kay Mal-am Midyos ruman?” may pagyaguta kag pagkaugut nga pamangkot ni Glenn.
“Mas mayad run dya sangsa wara takun ti obrahun. Basta sa rum-an, aga pa, dayunon natun ang daga,” kalmado nga panghambal ni Nadet.
“Kon agtunan mo ruman ang mal-am, sa rum-an run lang ra! Bayaan mo ruman bata mo dya nga indi kaagwanta sa sakit!”
“Sakto run, Glenn! Wara run ta ti oras para magbais ruman! Basta bantayi lang si Nene hay sa kaagahun dya run kami!” Dayon guwa sa kwarto kag sa anda balay.
Dalidali nga nagpanaw si Nadet samtang ginalamon tana kang kadulum sa panurukan ka bana nga nagatamwa kana halin sa bintana.
Sa tunga kang kalinung ka gabii, hinali nga nagturawik kag nagkinulas ang mga baboy sa matungan marapit sa suba. Burubhay, nabugtawan ka tag-iya kag manogbantay ang pag-iriwik ka mga baboy.
“Takawan!” singgit ka manogbantay samtang nagapanulo sa kadulum marapit sa mga tangkal ka baboy.
Sa pira lang ka sigundos, naglinagabung ang darwa ka lupok ka pusil nga nagpahipus sa pagrinongkadol ka mga kasapatan kag nagpatal-as ka mga sirum-sirum kag iban pa nga mga insikto.
Sa madulum nga kaagahun, nasapwan si Nadet nga nagakaya sa ubus ka banglid sa kilid ka suba samtang nagarawit ang ana dugo sa mga haragi kag bato ka wara pa nahuman nga taytay.
Pira man ka adlaw nga nawaragwag sa radio kag lokal nga telebisyon ang natabo kay Nadet. Wara malab-utan ka sangka simana, ginlubung run si Nadet. Sa kaluoy kag kahuya ka mal-am nga tag-iya ka pinakabahul nga babuyan sa Lapayon, natigayon ang daga para kay Nene.
Imaw si Glenn kag anda mga kaparyintihan, nag-agto sanda sa mga ginpangsarahi nga kahoy sa uma marapit sa taramnan. Dara ang bahul nga itum nga baboy, nagdaga si Mal-am Midyos para sa mga tamawo. Gingutran nanda sa liug ang baboy, ginpahid ang dugo sa mga puno kang kahoy, kag ginpaturo sa lupa samtang ginaorasyunan ka surhana.
Nagligad ang pira ka bulan kag nag-abot ang ikapito nga kaadlawan ni Nene. Ang ginahandum nga bahul nga punsyon ka ana anhing nanay para sa ana ikapito nga kaadlawan natuman paagi sa pagburuligay kag pag-amutay ka mga pumuluyo sa anda baryo. Nag-amot pa gid ka sangka litson ang tag-iya ka babuyan.
Sa hapon ka ana kaadlawan, imaw ang ana tatay, nag-agto si Nene sa bag-ong human nga taytay nga may dara nga sangka rosas. Hinay tana nga nagpanaw sa kilid ka taytay kag dayon nga nag-untat pag-abot nanda sa natunga nga bahin. Naggawa si Nene sa suba samtang nagakaput sa salsalun nga barandilya ka taytay. Wara it kahadluk ukon pagkahawa nga nabatyagan si Nene bisan pa mataas ang taytay. Mas nagalabaw ang kasubu kag kahidlaw sa ana dughan kag paminsarun. Burubhay, ginbuy-an ni Nene ang rosas kag ginpabay-an nga mahulog sa suba kag anudun ka tubig.
- Katapusan -