Ang Damang sa Likod-balay
ni Linda C. Arnaez-Lee
(Sulud si Biboy nga nagalungu-lungu. Ginalantaw kon may tawo sa palibot. Pagkamaan nga wara ti tawo, dayon na kuot kang anang bulsa.)
“Ako si Biboy, ang hari sa paupas damang! Kada sirum, rugya ako sa likod-balay para magpakaun kang akun sinakpan nga si Marka Diablo. Hahaha! Wara pa ti may naka pyirde kanakun! Kita nyo kon ano dya? Kaha!! Kaha kang posporo! Hahaha! Rugya nagahukmong ang sinakpan ko. Abi Marka Diablo pagbugtaw! (Dayon huyop-huyop kang posporo) Oras run para magyapon! Sige! Lagsa si bulian! Hahaha! Dan, dan! Amo kara! Sige pa! Hahaha! Barambudi kang lawa mo! Sige pa! Putsa hasta indi kahulag! Tapos buyuti sa buli! Hahaha! Sige magpakabusog kaw hay sa rum-an maderbi kita rugto sa likod kang eskwelahan. Kinahanglan pyirdihun mo gid ang damang ni Bentot! Hahaha! Sige pa!
“Araguy, Nang! Ginapakdol mo ruman ako sa ulo?! Wanhaw!” (Gulpi na ginkalot ang ana batiis.) “Ay! Wanhaw!? (Ginkalot na man ang ana batiis, ginsunod ang aksyon ni Biboy)
“Ay, panulay nga Biboy. Indi ako paghangyusa! Man-an mo run gid nga ginadaran ako. Kag kapira kaw bay hambalan nga indi mag-agto sa likod-balay kon sirum run hay duro lamok? Rugya kaw liwan? Ay abaw … kanami kanimo guripatun!”
“Araguy! Araguy, Nang! Indi pagguripata talinga ko! Daw malabadyang run ria kalapad sa sagi mo kang guripat!”
“Buligi ko to ka himus, ay! Damang tana imo …. Kar-on, damang ang ipayapon ko kanimo.”
Si Manang ria, ang gurang ko nga daranun. Kanami lang sunlugon hay kon mahangyus gani ginasunod na ang tanan mo nga hulag. Hihihi!
“ Sus! Si manang bala haw …. Abi mo, Nang, gadugang gali ang gwapa mo kon nagaugtas ikaw. Ay! Panulay nga lamok! ” (Kag gintampa na ang ana pungyahun pira ka beses nga daw ginkagat ka lamok)
“Lamok!? Ay, panulay! (Kag gintapa-tapa na man ang ana pungyahun ka tampa) “Ginahambalan ta kabay ikaw nga indi mo ako pagpahangyusan? Hala, dasiga basi maabutan pa kita rugya ni Lolo! Kar-on baston gid ang maghusgar kanatun nga darwa.
“Lolo!!”
“Hoy mga toto! Abi nyo mapaagyan ninyo ako? Bisan ga dukoy-dukoy lang dya si Lolo nyo, masanag pa ang panurukan. Makatuhog pa gani ako kang dagum ni Lola ninyo. Kapira ta bay kamo hambalan nga indi gid kamo mag-agto sa likod-balay kon sirum run hay tagralagaw kang mga kama-kama?! Kag … Biboy? Bibang? Sa diin run kamo? Ginpalagyuhan nyo ruman ako? Paano to sanda nakalampuwas sa akun panurukan?”
Amo dya pirme ang makita sa likod-balay sa tagsa nga madakpan ako rugto nga nagapaupas ukon nagapangita kang damang. Magluwas sa magurang ko nga daranun dyan pa si Lolo nga ulianun kag bungul nga nagapugung kanakun. Pero indi pwede nga mapunggan ako. Sa rum-an run ang derbi kag kinahanglan mahanas kag mabaskug si Marka Diablo. Kag … danay kaw, daw sa ginaramigan ako haw. Ano man, ginatrangkaso ako? Daw wara man ako mataritihan kaina ….
“ Hoy, Biboy! Naano kaw? Ano sagi mo ka sikmuru dyan?”
“Ginaramigan ako Nang kag nagakutoy busong ko.”
“Hala! Kag may hilanat kaw pa! Basi kinagat kaw kang damang kag na inpeksyon kaw?”
“Wara mong! Ako ang hari kang damang ….“
“ Ano nga daman?” saligbat ni Lolo. “Nagadaman timo nga nagamukra man ang mata mo?”
“Maan kanimo, Lolo, may hilanat si Biboy kag gasakit busong na.”
“Ha? Basi gintuyawan ikaw kang kama-kama? Kag lantawa bala dyang nagapurula sa alipudwan mo? Sus, santisima! Ipatawag si Piryong! Ang pinakatanda nga manogbulong rugya sa atun baryo!”
(Kag ginpatawag nanda si Piryong.)
“Ha-haaaayyyyyy! (Malawid nga panguy-ab. Dayon kumod-kumod samtang ginahuyupan ang luy-a kag ipahid sa ulo ni Biboy)
“Ha-haaaayyyy! Ay abaw, ginsipalan si Biboy kang idalmunun sa inyo likod-balay.”
“ Ti, kuon ko gid mong! Siguro ginhilabtan mo gid to ang bungyod sa likod-balay.”
“Wara, Lo, ah. Nagpungko man lang ako to samtang gapaupas damang ....”
“Ay, ti, kon napungkuan mo bay bungut na? Hay wara kaw gid gapamati kang hambal kanimo. Ti, ano mayad kadya?”
“Daw indi dya madara sa luy-a lang. Kinahanglan dya gid nga obrahan. Kinahanglan ang manok nga bukay nga itum ang kahig kag ….”
“Mayad nga sirum kaninyo nga tanan!”
“Ay! Ano to ang nagauwang?” pamangkot ni Lolo.
“Ang manogwaragwag rugya sa atun baryo. Abi, mamati kita,” tapna ni Manang kay Lolo nga may idugang pa raad.
“Ginapanawagan sa tanan nga mag-andam gid sa sakit nga dengue!”
“Ano kuno? Dangue?” pamangkot ni Lolo.
“dengue kuno, Lo!”
“Ano? Frangue?”
“dengue! Lo! dengue!” Abaw, daw madura ang pagkadaranun ko kay Lolo.”
“Aw, dangue! Abi ko dengue!”
“Kon makagat kamo kang lamok nga may dara nga baktirya kang dengue, amo dya ang mga patimaan nga may dengue ikaw. Una, nagasakit busong mo kag nagataas-naog ang hilanat.”
“Boy, indi bala sakit busong mo? Basi nakagat kaw kang lamok sa likod-balay nga may dengue!”
“Huud, Nang, kag nagasaka-naog ang hilanat ko.”
“Hala! Basi may dengue kaw?
“Ano nga Dangue? Gintinuntuhan tana ra kang kama-kama. Uhud, may inagyan pa gani, gapurula!”
“Pangarwa, nagapurula ang lawas nga daw gin-alawan.”
“Pangatlo, kon grabe run gid, nagadugo ang irong.”
“Maan, wara man tana nagadugo ang irong mo, Biboy, indi bal … Biboy?! Nagadugo ang irong mo!”tiyabaw ni Lolo.
“Kon may amo ka dya nga sintoma, dar-a lagi sa pinakamarapit nga ospital.”
“Ay, ti, ano pa ang ginahulat ta? Hakwatun ta run si Biboy!” ang mandar ni Lolo dara ang kumpas kang alima.
Kag ginburuligan nanda ako ka hakwat.
“Ay, dali lang! Daw mahulog ako! Aaahhhh!”
“Boy! Biboy! Bugtaw! Abu … ano run tana nga turog ria? Gakarahulog timo sa katre!”
“Ha? Damgo lang gali to? Abi ko kon tuod run ba. (Kaptan ang irong kag gina usisa ang kalawasan). Diin si Manang, Nay?
“Rugto sa likod-balay!”
“Ha? Gaiwan to?”
“Gapanglimpyo. Uso kuno kadya ang dengue , amo nga gapanglimpyo to si manang mo.”
“Ang damang ko!” (Kapkap sa bulsa)
“Kag ginapanawagan nga indi sagi pamatay ang damang hay amo ra ang makabulig tapna kang lamok paagi sa anda lawa. Hala ibuy-i to ra ang damang mo kag buligan panglimpyo si Manang mo.”
“Huud, Nay.”
“Diin kaw liwat maagto Biboy?”
“Lolo?!”
- Katapusan -