Pakigbato kay kamatayan
ni Linda C. Arnaez-Lee
Kinulbaan ako kaina kang nagaistoryahanay kami ni Dadang, ang akun magurang nga naadmit sa hospital bangud sa sakit nga "bato sa apdo" (gallstone). Sige ang amun istoryahanay kang maghambal tana nga daw malipung kuno. Pamangkuton ko pa raad kon ano ang pamatyag na kang makita ko nga nagaturong ang ana mata kag nagaguwa ang suka nga may dugo sa anang baba. Nataranta ako kang pira ka segundos pero nahimo ko nga kontrulon ang akun kaugalingun. Ginpahidan ko ang baba na samtang sige ang pukaw kana, pero sige gihapon ang turong ka mata na. Nagdalagan ako pagguwa kag gintawag ang nars. Mayad lang hay tupad kang kwarto ang istasyon kang mga nars. Pagbalik ko sa kwarto imaw kang nars, nagapungko run si Dadang sa katre kag hana nga magsuka liwat. Ginhingagaw ko ang basurahan sa kilid ayon kag ginsalod. Pagkatapos kang pira ka bulwa, naumpawan gid man ang akun magurang. Ginpabatang liwan namun tana kag nagpungko ako sa anang ingud.
Naturugan si Dang. Samtang nagapungko ako, ginpirung ko ang akun mga mata. Nagbalik sa akun panan-awan ang mga natabo baynte siyete ka bulan ang nagligad.
Rugya sa sulud kang akun taguangkan si Nene. Pito pa lang ka bulan. Daw ginabirha ang akun gusok sa kasakit. Daw ginakihap ang akun dughan sa kasakit. Pira run ka adlaw nga ginabtyag ko nga dya. Abi ko dara lang kang akun pagbusong. Pero indi run gid ako makaagwanta gani dali-dali ako nga gindara ni Bruce sa emergency room.
Dos siyentos baynte (220) ang akun blood pressure (BP) kag kinyentos diyes (510) ang akun kolesterol. Daw indi magpati ang mga intern nga mga doktor. Bag-o pa lang sanda nakasumalang kang amo ka dya kataas nga BP kag kolesterol. Si Nene nagaigud man pagguwa sa akun busong. Eclamsia ang akun balatian.
Pagkatapos kang daw wara ti katapusan nga pamangkot kang mga intern nga mga doktor (nairitar run ako), ginpapungko ako sa wheelchair kag gindara sa ICU. Ginpabatang kag gintakdan ka dextrose. Apat ka katre tanan sa sulod ka ICU. Ako sa pinakauna nga katre. Bakante ang pangarwa kag pang-apat. Mabatian ko ang pitik kang dughan ni Nene. Nagakontest dya sa tiktak kang relo sa dingding kag mas madasig sa pitik kang akun tagipusuon. Ginbutangan ako kang mask para kuno sa bata. Ginpakalma ang akun BP. Gintakdan ako ka mga aparatus nga indi ko run maintiendihan. May naga-monitor kang akun BP kag may naga monitor kang akun heart. May ginabutang sa akun busong. Sige ang hinuring huring kang mga nars kag doktor. Indi run klaro ang tanan kanakun. Basta ang naman-an ko, nga kon magguwa gid man si Nene, bisan ano oras batunon, pero indi pag-ahatun bangud delikado ang akun sitwasyon.
Wara run ginpapauli ukon ginpagguwa si Bruce. Bisan wara pa tana ka yapon, wara gintugtan nga magguwa. Mabatian ko ang paathag kang doktor nga sa kritikal kuno ako nga kondisyon. Indi ako magpasugot nga mapatay. Indi tulad. Nag-aha ako sa Diyos. Nagpangabay nga pakalawidun ang akun kabuhi para makita ko kag maatipanan si Nene.
Ginhambalan ako ka nars nga indi magkabalaka hay nagadugang dya pataas kang akun BP. Pero paano ang indi magkabalaka? Bisan amo ria ginakabalak-an ko.
Sa ikatlo nga adlaw, gindisideran nga pagaw-un run ang bata para mabulong kag mapanaba ang akun BP kag kolesterol. May kumplikasyon dya sa akun atay kag tagipusuon, ingkaso indi dya matapna sa gilayon. Gindapnan ka bulong ang akun dextrose para magkutuy ang akun busong. Siguro amo run dya ang hambal ni Nanay kauna nga makabayad lang ako kang akun utang nga kabaraslan kana kon mamata man ako kang lapsag pareho ni Nene.
“Nay, nagabayad run ako tulad kanimo!”
Nagabarikutot ako sa tuman nga kasakit kon magkutuy ang akun busong. Daw kanami run gid ibun-a. Magguwa run gid si Nene. Nagatiyabaw ang doktor nga indi ako mamwersa hay basi magtalsik si Nene. Sige ang akun “Haaa—haaa!” para magbuhin ang akun purus.
Ginsaylo ako sa lain nga katre. Gintulod ang katre paagto sa delivery room. Wara pa kadangat, nagpuswak run ang akun panubigan. Ginhakwat pa gid nanda ako kag ginpabatang sa ginabataan nga katre. Ginpasarika ang akun darwa ka kahig. Sangka bun-a lang nagguwa run si Nene. Mayad lang nasalo lagi ka nars. Natugub ang kwarto kang hibi ni Nene. Nagturo ang akun luha. Kapin pa kang gin-anunsyo kang nars nga prinsesa ang akun bata. Si Nene. Namahid kang balhas ang doktor kag nagginhawa kang madalum. Nakalampuwas kami nga darwa ni Nene sa peligro kang pat-ud nga kamatayun.
Dali-dali nanda nga ginbutang si Nene sa incubator. Sangka kilo lang tana pero mabaskug ang pitik kang ana tagipuson.
Samtang ginapaguwa ang inunlan, may nagabuul kang akun BP. Dos siyentos diyes (210) gihapon.
Ginbalik nanda ako sa akun katre. Ang tatlo ka katre nga akun ingud buta run ka pasyente. Kag indi ko mabatas magpamati kang anda mga ugayung kag tiyabaw. Pero ginpabakud ko ang akun buut hay basi magdugang taas ang akun BP.
Nangir-o ako sa nars. Nagasala sa kasakuon. Dawa na pa tana butangan ka stethoscope akun busong. “Wara run ti bata,” ang hambal ko. Nagasala-sala nga nangayo ka pasensya ang nars. Kato lang ako nakakadlaw. Nag-uyug-uyug ang akun luyat nga busong sa mahinay kag pugung ko nga pagkadlaw. Pero ang pakipagbato ko kay kamatayan nagapabilin hasta tulad sa akun paminsarun. Rugya ko nahangpan ang madalum nga baratyagun ni Nanay kag kang iban pa gid nga mga nanay. Saludo ako kaninyo tanan.
Nag-abot ang nars. Bul-an ka dugo si Dang. Rugya natapos ang akun paino-ino.