Mga Itip kag Kinagot ka Pista: Sangka Rebyu
ni Stephen Louie R. Checa
Una nga Bahin
Asta kadya wara gihapon takun matunawi kag asta kadya nagapanginam-kinam takun gihapon. Pwerti abi kanamit ang mga istorya nga nasapwan ko sa lamisa kang Dungug Kinaray-a (DK) sa andang Pista kang Bugu nga mga Istorya. Makadirimat ang tagsa ka putahi nga anda ginhanda. Labaw pa sa ispageti, salad, dinuguan, prayd tsiken kag linaga nga baboy nga may kadyus kag langka. Kon wara gid timo ka timo sa pira ka adlaw nga punsyon, istoryahan ko run lang timo ka pira ka kinagot. Basi bay makatig-ab kaw man.
Tag-irigma gid kato. Pagsamput ko pa lang sa gawang, una ko gid nadapgan ang kahamot kang istorya ni Mark Anthony Q. Orquejo nga “Ang Pundasyon ni Mahong.” Manamit gid nga pampagana para sa mga kabataan ukon pamatan-un. Bangud sa ginhimo ni Mahong, nagapati gid ako nga ang kaimulon bukun lambat agud madab-ot ta ang atun mga handum.
Bangud nga rayu ang akun ginpanaw paagto sa balay ka DK, gin-uhaw gid ako. Ti, tayming man nakita ko ang “Baso” ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica. Dayon ko wani kang sulud ka pitsel. Ay, abaw, indi ko maintyindihan ang akun nabatyagan kon andut nagparangligbus ang akun bulbol. Sa karamig ayhan kang akun nainum ukon sa kaharadlukan na nga pagsaysay?
Namit man ang sabor kang ginraha nga istorya ni Geremia-Lachica nga “Pasaka-panaog” nga ang mga panakut halin pa sa Lancaster. Nagayuhum ako maminsar nga indi gali kita dapat magkabalaka kon ginabayaan kita ukon nagakadura ang atun mga pinalangga. Duro pa man pwede ibulus kag nagakaangay nga palanggaun. Kag ang kalibutan bukun ti lapad kag wara ti buhay nga tyimpo sa mga baratyagun nga wara nagatahaw. Kag makapamana gani liwan ang balo, ang laon pa ayhan?
Ginlingaw man ni Geremia-Lachica ang akun dila kag paminsarun sa anang istorya nga “Salaksakan.” Suno sa mga mal-am kauna sa baryo namun, indi kuno dapat dakpun ukon sakitun ang pispis nga salaksakan hay hinuptanan dya kang mga maaram kag mga lain it ginhawa. Ambay kon sa dyang istorya ni Geremia-Lachica, nangara ang mal-am sa pagdakup da ka pispis hay hinuptanan na dya ukon sa kagahud lang kang wara’t pasunaid nga mga imaw na sa balay? Hmmm, lain man akun, sa amun baryo, sa pihak kang mga sugid-sugid parti sa hinuptanan, indi ria ka salbar ang salaksakan sa mga paralingin nga wara it sumsuman.
Daw nagdugang run gid tana tapat ang gutum ko pagkita ko kang istorya ni Ritchie D. Pagunsan nga “Haron.” Magluwas nga nadumduman ko ang akun tuyo nga pagpamista, nadumduman ko man nga kang gamay pa ko, kon suguon gani ako ni Nanay nga magbakal sa tyanggi pagwa sa karsada sa amun baryo kon gabii, gakuripad ako ka dalagan kon mag-agi ako sa kawayanan hay kuno may nagapakita nga pari nga utod ulo na. Naga man lang traynta anyos run idad ko, piro bisan madri nga wara ti bayo wara gid takun ti nakita. Basi mayha lang.
Lain man akun, sosyal ang balay kang DK. May "Ilibitor." Kag ginpasakay ako ni Pagunsan, indi lang ako sigurado kon tuod dya si Mr. Ivory piro pwede man dya nga mangin tana hay hamot dya nga tawo. Bisan sin-o nga Carmina kadya mapiritan nga magkipagdut-anay ka butkun kana. Piro maapgut gawa para sa mga Carmina ang istorya nga dya. Wara dya ti kinalain sa bulak sa tadlung ka bintana mo nga nagapalipay kanimo sa matag-adlaw mo nga pagtamwa, kag sangka aga nabugtawan mo nga ginpuksi run kang tag-iya.
Nagpundo ako gamay kang nakita ko kag nasapwan ang istorya ni Linda C. Arnaez-Lee nga “Tatay.” Namayha ako sa akun kaugalingun nga namista takun wara ko mahagad ang akun tatay. Pamatyag ko dalok-dalok takun klasi ka bata. Piro ginpinsar ko nga paputsan lang tana kag nagpadayon ako hamal. Abaw, midyo nasubuan ako magbasa kadya nga istorya hay naman-an ko kon ano ka subu kon marayu kaw sa mga tawo nga palangga mo kag ang mas subu pa kon urihi mo run maman-an kon sin-o tatay mo. Di bla? Samtang ginausang ko ang mga tinaga sa istorya nga dya, nagsulud man sa pinsar ko nga ang pagpamana ukon pagpangasawa kang lain nga lahi makapa-ugyon gid kang kalibutan. Nadumduman ko man ang mga abyan ko nga mga Koreana nga ginpakilala ni Arnaez-Lee kanakun kauna. Daw nasikagan ako gulpi sa kahidlaw kananda.
- Sundi ang kasugpon -