Ang Pangayo
ni Danny S. Tabuyan
Mistisuhon si Manolito, malabug ti panglawasun kag ngurusgan. Bisan bata lang kang mangunguma kag tana mismo nagbahul sa pagpanguma, hayag sa anang bayhun kag panglihuk ang rasa nga katsilan-un.
Ang anang lola kadya bata kang gwardya sibil sa binukot nga daraga sa iraya. Ugaring kang binaligya kang mga Katsila ang Pilipinas sa mga Kano, ang suldado nga nobyo naabay sa mga pinauli sa Espanya. Piro may binilin dya nga malapad nga puna kang lupa nga parangumhan kag banglid nga buta kang mga niyog kag kawayan, bilang sabat sa pinangayo ka ginikanan kang binukot. Gani dara gihapon ni Manolito ang apilyido kang anang lolo nga Espanyol.
Sa pihak nga may ikasarang sa pangabuhi, makita kanana ang pagkabuut, pagkatandus kag pagkamatinahudon, kag sa anang idad nga napulo kag walo ka tuig, duro nga mga daraga ang may ginahuput nga pagkaluyag kanana. Piro isara lang ang nagpapitik kang anang dughan.
Si Violeta, sangka maambung kag maugdang nga daraga, nga ang anang pamilya tama gid ka rilihiyosa. Napulo kag anum pa lang ang anang panuigun, piro ang anang kaanyag mapaangid kang mga pamatan-un sa sangka bantog nga artista sa andang panahon nga si Tita Duran. Sa anang matam-is nga yuhum kag huloy nga mga mata kag balud nga mga miruk, dugangan pa kang anang malabug kag kurung nga buhuk kag manipis nga hawak tagataga, ay, sus! Wara gid ti kinalis kay Tita Duran.
Luyag ni Manolito nga pangaluyagan si Violeta, ugaring suno sa hinuringhuring sobra kaimon kang anang tatay. Bisan sa pagsimba, abaw, gwardyado pa kang darwa ka laon nga mga tiya nga rayu pa daw manungay run ang andang mga kiray. Nagalibug gid tana kon ano ang pagparapit na sa daraga. Ano pa, ginapabati-batian tana pirmi kang anang mga amigo: “Ang mata nagalanat piro ang lawas indi ka dangat.”
Kang daw indi na run gid mabatas, nagparapit tana sa anang ginikanan kag nagbungat kang anang baratyagun kag tuyo nga mangasawa.
Bisan nga wara pa sanda magnobyahanay kang lin-ay, ang mga ginikanan ni Manolito nag-agto sa balay nanday Violeta agud magpabagti. Tungud hay tarahudon man ang pamilya kang laki, ginbaton sanda kang tigbabayi kag ginhisugtan nga magbalik sanda agud nga kagunon. Bisan nga wara na maatubang ang daraga, daw malipung sa kalipay ang soltiro.
Sa tion kang pagkagon, ang tigbabayi may ginapangayo sa tiglalaki. Ang nanay nangayo nga patindugan kang balay ang paraabuton nga mag-asawa. Gin-umpisahan dayon pagkaaga ang pagpatindug kang balay. Ang balay himo lang sa kawayan kag kugon, piro may tatlo dya ka kwarto, may kusina, salas kag may balkon pa.
Nahuman ang balay kag ginakunyag run si Manolito nga magpamalahi. Kang mag-atubangay run ang tiglalaki kag tigbabayi, naghambal ang daraga nga kon mahimo, ipaiway anay ang kasal hay luyag na nga makatapos kang pagkamaistra.
Wara ti mahimo si Manolito kondi ang magpasugot kag maghulat. Nag-ugdaw ang anang kakunyag, natak-an kang hulat, nagpa-Mindanaw kag nagpangasawa kang iba.
Nangin maistra si Violeta, nakakita kang mala-Pancho Magalona.
Ang balay naggabok kag amat-amat nga narusdag.
- Katapusan -