Hadluk
ni Arlene D. Nietes-Satapornvanit
Ano gid ang ginakahadlukan mo sa imo nga kabuhi? Tanan bala nga mga tawo may ginakahadlukan? Ukon may dyan nga mga maisug gid nga bisan ano matabo sa kabuhi kag sa kalibutan, wara gid tanda nahadlukan? Kang gamay pa ako duro man ang akun ginakahadlukan. Talawit man gani ako kang una bisan sa mga wara ti pulos nga mga bagay. Ayhan ang kahadluk nga nabatyagan ko tungud man sa mga pamahug kag mga pahadluk-hadluk kang atun mga kamal-aman. Duro nga mga butang ang nagatugro kanatun kang kahadluk. Isara run dyan karia ang mga ginaistorya kanatun kada tyempo kang tagkaralag ukon Pista Minatay.
Halin sa istorya kang mga kamal-aman natun kag mga imaw sa balay, hasta sa mga peryodiko, komiks, kag libro nga atun nabasahan, sa mga istorya sa radyo nga atun ginapamatian, kag sa mga sine nga ginalantaw natun sa sinehan kag sa telebisyon, duro nga kaharadluk nga mga istorya parti sa mga patay kag mga kalag nga nagabalik sa kalibutan, nagabisita sa mga pinalangga ukon sa mga kontra, sa duro lang nga mga rason.
Naga man nga sa kaduruhon kang mga tinuig nga nagakurudug man kami kada Pista Minatay tungud sa kahadluk sa mga kalag, ukon kada uwang kang ayam kang ik-ik kang mga pispis, hasta kadya, wara pa gid man kami ti may nakita nga kalag. Porbida porsanto. Kang una, kada Pista Minatay wara ti may magturog nga tana lang isara sa kama ukon sa kwarto. Bisan sa salug run lang kami magdukdukanay, basta mag-irimaway lang kami turog tungud sa kahadluk. Ang imahinasyon tama gid kabaskug kag kung anu-ano run lang ang atun napinsaran.
May mga tinion rugto sa balay sa San Jose nga nagaturog run kami kag gulpi lang may mabatian ukon mabatyagan. Mabugtaw kang mga tungang gab-i. Mga kapira man ka besis nga nagbugtaw ako tungud may nabatian ako nga kulas-kulas. Ano ayhan to? Nagapangramig ang akun lawas kag nagakuba-kuba ang akun dughan. Nahadlukan ako magmukra kang akun mata. Nagapamati lang ako kong ano ang mga huni nga akun mabatian. Madulum kag kalinung. Batian ko ang huraguk kang akun mga bugto sa akun ingud.
Burubhay may nabatian ako nga daw nagtindug ang akun bulbol. Ting-ting-tong! Ting-ting-tong! Tatlo ka nota kang gitara. Do-re-mi. Sin-o bay ang mag-tukar kang gitara nga nagakabit sa dingding sa sala? Nagpamati ako basi magliwat. Wara run nagliwat. Kung anu-ano run ang nagsulud sa akun pinsar. Kay sin-o kalag ayhan to ang nagtukar kang nota sa gitara? Kulbaan man ako magpinsar nga may kalag nga nagalibot sa amon nga balay. Daw hindi run ako katurog ugaring ginpirit ko gid ang lawas ko magturug hay nahadluk ako basi may mabatian pa gid. Pagkaaga ginturuk ko ang gitara sa dingding. Rugyan pa man kag daw wara man natandug. Ginsugid ko sa akun mga ginikanan kag mga bugto. Wara kuno sanda kabati. Basi kuno balabaw to nga nag-agi sa gitara. Ukon basi kalag man. Dugang hadluk ko.
Pagkasunod nga gabii, kang nagapreparar ako magbatang, nadumduman ko liwat ang gitara. Basi bala mabatian ko liwat kon magbugtaw ako sa tunga kang gabii. Daw nahadlukan man ako magpaminsar. Kuon ko sa lawas ko nga indi lang ako daad magbugtaw sa tungang-gab-i agud nga indi ko mabatian kon magtukar liwat. Ugaring nagbugtaw liwat ako. Kag naghulat kung mabatian ko liwat. Wara run. Pero may nabatian ako nga mga kulas-kulas sa kisame. Mga balabaw nag nagalagsanay sa sulud kang kisame. Gani basi mga balabaw gid man ang nag-agi sa gitara amo to nga naghuni ang mga kwerdas. Amo lang ra ang ginkuon ko sa lawas ko agud nga madura ang akun kahadluk.
Kon kis-a sa gabii, may mabatian man kami nga nagalapak-lapak sa sagwa. Tawo nga nagapanaw-panaw. Kang may damisag kami sa likod, saku man dalagan kag ul-ol kang mga ayam nga nagagwardya sa balay. Dya tana nga hadluk daw matuod tungud tuod nga tawo ang masugata nimo sa sagwa. Nabatian pa gani namun ang huni kang kadena kag kandado nga nagasarado kang gawang kang damisag. Kang kisra man paglantaw namun sa bintana sa kusina, may makita man kami nga tawo nga nagapungko sa sagwa nga nagasigarilyo. Ano ayhan ang ginahimo? Makaharadluk ang amo kadya tungud nga tuod-tuod gid nga tawo. Gani nagakuun ang iban nga wara sanda nahadluk sa kalag kondi sa tuod-tuod nga tawo nga makahimo kag malain sa ana isigkatawo.
Daw kanabaw lang nga kahadluk ang akun gin-istorya. Kang gamay pa ako kato. Hadluk sa mga bagay tungud sa imahinasyon nga ayhan matuod ukon iindi. Kalabanan nga kahadluk nagahalin lang man sa atun paminsarun tungud man sa kung anu-ano ang ginapasulud natun.
Nag-abot ang tinion sa akun kabuhi nga kalabanan kang akun ginakahadlukan nadura man lang. Kang nakaintindi run ako kang mga bagay-bagay sa kalibutan kag sa kabuhi, ang mga labay-labay nga mga butang nga ginakahadlukan ko kang gamay pa ako, indi run makapahug kanakun. Ayhan naging maisug run ako tungud may mas bahul kag mas importante nga mga bagay sa kabuhi nga dapat atubangun nga kinahanglan kang kabaskug.
- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun -