Ang Abat
ni Ritchie D. Pagunsan
Nagakirimudon nga nanaog sa traysikul si Mating sa kilid kang karsada marapit sa iskwilahan kang Atabay. Wara gid tana maglaum nga mauran ka dya nga adlaw gani wara tana magdara ka payong. Daw pisu nga nagasiyak dya nga nagatihin-tihin parapit sa sarado nga tyanggi. Rugya tana mabantay kang dyip pauli sa Ilabas nga sakup kang Sibalom tungud marayu kon mag-agto pa tana sa paradahan sa Dalipe. Ano abi hay wara ti swirti nga nabriya ang sarakyan kang hinablus na nga amo raad ang maabat kana kadya nga adlaw.
Nabuyo si Mating nga mag-agto sa San Jose kada tig-irigma agud magmadyong umpisa kang magbaga sanda ka anang magurang nga laon parti sa lupa. Darwa run ka simana ang nagligad, piro nagasakit gihapon ang buut na nga ginbaligya kang magurang na ang wara pa mahururay nga lupa kang andang pamilya nga wara maglisinsya kana. Ikian lang tana malipung sa andang pagbaisay, gani ginpakamayad na nga magpaliwa-liwa sa banwa agud malipatan ang anang kaugut. Indi man makabig nga tahor si Mating bisan paramadyong. Amo lang dya ang anang dibirsyon umpisa nga magritira sa pagkamaistra.
“Nagasunlog man ang tyimpo nga dya,” hambal ni Mating sa kaugalingun nga nagatangra sa langit nga natabunan kang madamul nga gal-um.
Samtang nagahulat, nasiplatan ni Mating ang darwa ka tawo nga nagapasirong man sa tindahan sa pihak kang dalan. Magnanay guro dya, ang nagsulud sa pinsar na. Midyo madulum run bisan wara pa magbagting ang alas-sais tungud nagaguum ang kalangitan. Bataun pa ang bayi, siguro mga baynti singko anyos ang idad, piro masubu ang itsura kag marayu ang ginapaminsar. Sa anang tupad mahipus nga nagatindug ang bata nga bayi nga mga apat ka tuig ang pang-idadun. Napungos ang buhok na ka dya kag may laso-laso sa dughan kang anang bayo.
“Basi mas bahul pa pyirdi na ka dya kanakun sa madyong bay,” ang nagsulud sa pinsar ni Mating samtang ginasulung ang bayi nga nagapaluya kag daw nagalapos sa kahawaan ang panuruk.
Wara magbuhay, batiun ang paghagunos kang ginapaabot nga sarakyan. Nagpundo dya sa atubang ni Mating. Madasig man nga nagdalagan ang darwa halin sa tabok kang karsada agud magsakay sa dyip.
Halog ang sarakyan. Magluwas sa darwa nga bag-o lang saka kag sa sangka laki sa andang tupad nga nagapungko sa likod kang drayber, wara run ti iba pa nga pasahiro. Wara man ti konduktor. Malinung nga nagapungko si Mating samtang ginapaminsar ang darapliun kar-on sa iyapon.
“Abaw, Ontoy, hinay-hinaya man ang padalagan,” ang singgit ni Mating kang hinali nagburhot ang sarakyan. “Matagban ta man ka ispiritu kanimo.”
“Gauran bay, Nay,” sabat kang drayber nga midyo nakainum run. “Budlay dya kar-on kon mabahaan ta sa dalan.”
Gintayaan ni Mating kang matarum nga turuk ang drayber kag dayon na pangyabut sa karaptan. Ginakulbaan dya nga basi mabunggo ang ulo na ukon mag-apok sa gwa kang bintana ang anang lawas kon hinali magpundo ang sarakyan. Amo gid dya ang ginaindian na kon mag-agto sa banwa kag madulman sa pag-uli hay kalabanan sa mga drayber lingin run pag-abot kang sirum. Haras-haras kon padar-un kang sarakyan, amo nga duro ang nagakadisgrasya sa dalanun.
Ang ginapangamuyo lang ni Mating nga indi malipatan kang drayber manirbato kon magpasulud run sa barangay kang Supa. Mariit dya nga lugar. Duro nga mga sarakyan ang nadisgrasya rugya, kabangdanan kang hilaw nga kamatayun kang raku nga mga pasahiro. Isara run ka dya ang hinablus na sa pakaisa nga nagtaliwan ka sarang-tuig. Gani marayu pa lang, indi run maisip ang panguros ni Mating. Bisan pirmi na dya maagyan paagto kag pauli halin sa San Jose, ginakibang gihapon tana kada maglubas sa atubang kang bahul nga lunok nga nagatindug sa sapa sa kilid kang dalan kang Supa.
Piro imbis nga maghinay-hinay kag manirbato kang nagaparapit run ang sarakyan sa puno kang lunok, ginpadasigan pa gid kang drayber ang dalagan. Daw nagapanuloy nga yawa, ang nagsulud sa pinsar ni Mating. Gani garut ang panguros na, kag kang indi na run maagwantahan ang kakulba, ginsinggitan na ang drayber nga manabitabi.
Ugaring urihi run ang tanan. Hinali daw ginduso ang bilog nga sarakyan paagto sa madalum nga sapa. Nagdulum ang palibot kag nawad-an kang animo si Mating.
Sa hospital run tana namadmadan kang masunod nga adlaw. Kang nagmukra tana, rugyan sa tupad na ang anang magurang nga laon. Lagilagi dya nga nag-agto sa hospital sa San Jose kang nabatian ang natabo sa ginasakyan kang libayun. Rugto nahangpan ni Mating nga bisan ano kasiri ang kaitum kang aligutgut nga ginabatyag na, sarang panasun dya kang pagpalangga kang pamilya nga sa gihapon amo ang darangpan sa tion kang kabudlay parihas ka dya. Nagtahaw ang kaugut sa dughan ni Mating, kag umpisa kato nagbalik ang mayad nga pagtamdanay nanda nga magbugto.
Sa kilid kang anang katri nagabatang kag nagaturuk kana ang bayi nga imaw na sa sarakyan kahapon. Nagyuhum dya kana kang mag-angut ang andang panuruk.
“Sakit lawas ko ba,” yamo ni Mating nga ginahimas ang likod kang madumduman ang inagyan na ka sarang-adlaw. “Kamusta imo pamatyag?” pamangkot na sa bayi sa pihak nga katri kang magtindug ang anang magurang agud bul-an tana kang pagkaun kag irimnun.
“Sa kaluoy kang Dyos, wara ako matam-i,” maluya nga sabat kang bayi nga nagpakilala sa ngaran nga Susan. “Mga bakiras lang.”
“Mayad gali. Diin run ang bata mo?” padayon nga pamangkot ni Mating.
Wara dayon makabungat si Susan. “Ano nga bata?” sabat na nga nagakurinut ang dahi.
“Ang imaw mo bala nga bata sa sarakyan kahapon,” sabat ni Mating. “Baw, naluoy gid ako kana hay pwirti gid ang pangyabut na sa tupad nyo nga laki.”
Rugto lang nasapwan ni Mating nga daraga pa kag wara ti bata si Susan. Rayu ang pinsar na kahapon tungud sa ginaatubang nga problima kang anang pamilya.
“Amo to guro ang ginakuon nanda nga nagapang-abat,” ang haum-haum ni Susan.
Natuipan ni Mating nga buhay run napatay ang bata nga nabungguan kang sarakyan kang naglaktud dya sa karsada. Duro ang nagasugid nga antis ang disgrasya, may bata nga bayi sanda nga nakita imaw sa sarakyan. Ginapatihan nga nagaistar dya sa puno kang lunok sa sapa kang Supa.
Nagpabilin nga paminsarun kay Mating ang nasaksihan ka sarang-adlaw. Indi tana makapati nga ginsipalan tana kang anang panuruk. Nabalitaan ni Mating nga buhi ang drayber kang ginsakyan nanda piro ang laki nga imaw nanda, wara mahingagaw hay rugto pa lang sa Supa, ginbawian run kang kabuhi. Nabari ang liug na kang mag-awas ang lawas sa sarakyan.
“Indi ayhan gin-abat to kang bata ang laki hay tana ang ginkapyutan na?” pamangkot ni Mating sa kaugalingun.
Nagligad ang pira ka bulan. Nagasakay si Mating pauli sa Ilabas sangka hapon halin sa San Jose. May nagpapara sa unhan gani nag-untat ang dyip. Sa marayu, nakita na ang nagahulat nga mal-am nga laki imaw ang anang apo.
Hinali gindakup kang kahadluk si Mating kang mamasnahan ang nagapasaka sa dyip. Indi tana magsala nga amo dya ang bata nga imaw nanda ni Susan kang madisgrasya ang anda ginasakyan. Amo gihapon ang itsura kang bata. Napungos ang buhok na ka dya kag may laso-laso sa dughan kang anang bayo. Lapsi ang pungyahun na nga daw malawid nga wara masirakan kang adlaw. Nahangyus si Mating kang makita ang kurit kang nagmara nga dugo nga nag-ilig halin sa anang ulo.
Daw gin-udum si Mating kang nag-atubang kana ang nagapasulud nga bata kag gulpi nagpungko sa tupad na, dayon dawhat kang anang butkun. Sa pagkaramig kang alima nga nagbuyut kana nga nagpanarupsup dya sa kadalum-daluman kang anang kusug kag nagsuyup sa bug-os nga pwirsa kang anang kalawasan. Amo dya ang urihi na nga nabatyagan, dayon nabatian na ang mabaskug nga pagtiyabaw kang mga pasahiro kang hinali daw ginduso ang sarakyan nga magliw-as sa karsada padulhog sa puno kang lunok sa sapa kang Supa.
Wara makapanguros si Mating antis magdulum ang anang palibot. Nag-abot run ang abat na.
- Katapusan -