Kadina nga Sulat
ni Danny S. Tabuyan
Masami nagapadara kita ka mga sulat, tiks kag e-mail kon may mga minsahi kita nga luyag ipaabot sa atun mga pinalangga, himata kag mga kakilala, ilabi run gid nahanungud sa nigosyo ukon pagpangita ka pangabuhian.
Sa mga daragkul ukon gagmay nga mga okasyon sa kabuhi ukon mga panahon ka paskwa ka pagkatawo kag pagkabanhaw, adlaw ka mga tagipusoon, sa kaadlawan, kasal, bunyag, pagpanginbulahan sa mga kadarag-an kag mga malipayun nga mga hitabo sa atun kabuhi, bisan sa mga tion kang kasakit kag kasubu kaangay kang pagmasakit kag kon may namatyan, nagapadara kita ka mga minsahi.
Ang pinakakatuyuan ka atun mga minsahi sa amo nga okasyon, amo ang pagpamaan nga rugyan kita nagaimaw kananda, nagapakig-ambit sa andang mga kadarag-an kag kasadyahan, nagaimaw sa andang kasubu kag kasakit. Ang pagtugro kananda kang mayad nga baratyagun kag inspirasyon amo ang rason kang pagpadara natun ka minsahi.
Sa duro nga bisis nakabaton kita kang nagakalainlain nga mga minsahi nga nagatugro kanatun ka rason sa paglaum, kag pagkalipay, kang kaisug kag kabakud, kang kakunyag kag pagpadayon.
Piro may dyan man nga daw ginapasaka kaw lang sa kapayas kag tapsun ang puno. Tugruan kaw ka mayad nga baratyagun kag hinali lang kutlun kag buslan ka pamahug nga nagatugro kang kahadluk kag kahangawa. Kalabanan nagagamit ka ngaran ka bantog nga mga tawo agud nga mas madali sanda mapatihan. Dya makita natun sa mga kadina nga sulat (chain letter).
Suno sa Wikipedia: “Ang kalabanan nga kadina nga sulat ginakatapuan ka mga minsahi nga nagatuyo sa paghaylo kang ginapadar-an nga maghimo ka duro nga kopya ka mga sulat kag ipadara dya sa mas raku pa gid nga makabaton. Sa riyalidad, ang kadina isara gid ka piramidi (pyramid) kang madasig nga paglapanag ka minsahi kag nagakatunaw lang man ka ana. Ang kalabanan nga pamaagi nga ginagamit sa dyang kadina ka mga sulat nagaabay ka mga istorya nga nagamanipular ka baratyagun, ang gulpi nga pagmanggaranun paagi sa mga padano nga piramidi kag ang paggamit ka mga disparatis agud sa pagpahadluk sa mga nagabaton, nga kon bugtoon nanda ang kadina kag indi pagtumanun ang ginasugo ka sulat, anda agumun ang kadimalasan, ang pag-antos sa lawas ukon ang kamatayun. Ang mga kadina nga sulat nag-umpisa matuod nga sulat nga ginabaton sa mga koriyo. Kadya, ang kadina nga sulat, kalabanan bukun run ti aktwal nga mga sulat. Ginapadara run ang mga dya paagi sa mga minsahi ka e-mail, mga ginapadukut sa mga social network sites, kag sa mga minsahi sa tiks.”
Ang isara sa mga halimbawa kadya ang nabaton ko kang una nga mga inadlaw ka dya nga tuig 2015 nga nagahambal:
“Pasa mo ha … tugruan ikaw kang Dios 900 ka milyon nga mga anghil agud mag-atipan kanimo. Makabaton ikaw kang manami nga balita sa sulud kang napulo ka minutos. Gintirawan ko tuod bala. Kuon kang pari sa simbahan ni San Jose, swirti kuno ang makabasa kadya, amo ra nga ginapasahan ko man ikaw. Kon tumanun mo dya, masolbar ang imong problima kag sarum-an dayon dyan ang mayad nga balita. Piro kon indi mo dya pag-ipasa, raku nga mga problima ang magaabot kanimo. Palihog, isakripisyo gid, indi mo pagparaun dya hasta nga mapasa mo sa 25 ka mga pinalangga mo sa kabuhi, mga abyan kag mga kilala.”
Daw ano kanami ka pamatyagan nga sa bag-ong tuig makabaton ta ka mga mayad nga bagay kag manami nga balita, ka mayad nga panimuot, ka masadya nga panamyaw, ka paglaum nga masolbar ang mga problima sa kabuhi kag manami nga mga hambalunun ka mga paghandum nga mayad ang atun madangtan.
Ugaring hay ginsugpunan pa ka mga pamahug. Ang iba pa kadya mas sayud hay nagakuon nga may naputo sa nigosyo, nagmasakit, naaksidinti kag napatay hay wara na ginsapak ukon ginpara na. Daw ano ang pagragas ka mga dahun ka paglaum kag kalipay kang nagabaton; daw ano nga mga katublagan ang nag-ukay ka anang paghidait kag kalinung sa paminsarun kag baratyagun. Siguro ang nagbaton makuon, “Raad wara ko lamang ginbuksan ukon ginbasa ang minsahi.” Mangusul tana nga ginbasa nana ang minsahi hay naguba ang anang adlaw.
Piro nahangpan man natun nga ang tuyo ka atun mga pinalangga kag mga abyan nga magpadara kanatun amo nga mahilway man sanda raad sa mga kadu nga sarang maagum nanda kon indi nanda pagpasa ang sulat. Ugaring daw sa wara ginapanumdum kang nagapasa nga mahimo man nga amo man dya ang mangin baratyagun kang ginapasahan na. Daw ano ka raku nga mga tawo ang malatnan kang madasig nga paglapnag kang kagaw kang kahadluk kag kahangawa tungud ka sayup nga mga pagpati nga nagatulod kang manogpasa sa pagpadayon kang kadina ka mga sulat.
Kon kis-a nagapaminsar man ako, kon bala ang mga nagapasa ka amo dya nga mga minsahi, makinaugalingun. Hay kon bukun sanda makinaugalingun, madumduman nanda nga ang andang nabatyagan kag nahangaw-an, maagum man ka andang ginapadar-an. Ukon basi abi, magtuod ang ginakuon ka sulat kag madimalas, madisgrasya, mamasakit ukon mapatay ang andang pinalangga ukon abyan nga magabaton kon indi sanda magtuman. Ano kabay ang andang ginapinsar kan, “Bisan maguba man ang kalibutan indi lang takun masangtan”?
Nagapati kita nga wara ti mayad nga nagahalin sa sayud kag wara man ti sayud nga nagahalin sa mayad. Kon may mayad kita nga panimuut indi kita makasarang maghimo ka sayud, kondi ang atun lang masarangan nga himuon amo ang mayad kag nagakadapat. Indi man natun luyag nga masangtan ang atun mga pinalangga ka kon ano man nga kabudlayan ukon mga pag-antos nga atun ginaaguman. Mas pasulabihun pa natun nga saluon ang tanan nga budlay kag sakit sangsa mabudlayan kag masakitan ang atun mga pinalangga kag mga abyan.
Ang Dyos mayad kag gintuga na ang tanan nga mayad. Wara ti sayud nga nagahalin kanana. Amo ra nga ang ginkuon ko sa nagpasa kanakun ka sulat:
“Nagapati man timo ka chain letter nga dya? Kon nagahalin dya sa Dyos wara run ti kinahanglan ka pagpamahug pa. Ang kahadluk nagahalin sa yawa. Sagad ang yawa maghimo ka mga bagay nga abi mo balaan, piro pamaagi na lang dya sa pagpatalang. Ang grasya kang Dyos, kinabubut-un kag maalwan na nga ginatugro kananatun bisan nga wara pa natun ginapangayo kag bisan wara natun ginapangabudlayan. Hay naman-an na ang atun kinahanglan labaw pa sangsa atun naman-an. Ang pagpati sa chain letter sangka sahi kang idolatry. Hay kon nagapati kita kadya, ginaduhaduhaan natun ang kaayad kang Dyos. Magsarig sa kaayad kag kaalwan kang Dyos kag sa anang padayon nga pagtatap.”
Ang kadina ka sulat sangka kabutigan, hay dya nagatuyo sa pagpatalang kag paghalit sa mga ginapadar-an. Masami nagadara man kang karanggaan sa mga tawo kag kon kis-a man sa mga dukominto ilabi run gid sa mga dukiminto sa kompyutir paagi sa pagkuon nga dapat paraun hay dya bayros. May dyan man karia nga pagpangtunto agud magpadara kang kwarta kag mga pirsonal nga mga impormasyon.
Ano ang dapat natun himuon agud indi kita mabiktima ka dya nga mga kabutigan?
1. Kon makabaton ikaw kag naman-an mo nga pangtunto, indi pagbuksi.
2. Kon mabasa mo, indi magpadaradara, ginainto kaw lang karia.
3. Indi gid magpati, bukun tuod ang ginakuon na karia.
4. Indi maghadluk, indi kaw mapatay ukon mahalitan kon indi mo pagsunod ang ginasugo karia. Wara ti sayud nga matabo kanimo ukon sa imo pamilya tungud ka dya.
5. Indi run pag-ipadara sa iba agud indi run magrapta pa.
6. Paraa, kumusa kag ipilak.
7. Kon kilala mo ang nagpadara hambala nga bukun ti mayad ang pagpadara ka wara ti pulos nga mga minsahi agud magpamahug lamang, kag bukun ti karadlawan ang anang ginahimo.
- Katapusan -