Abaw
ni Consolita V. Rubino
Ang “Abaw” sangka tinaga nga sami gamitun nga ang ugat naghalin sa tinaga nga”baw.”
Mga tinaga nga sa punta ang “baw”:
ambaw: ang hambal nga dara aksyon sa pagbinggar nga ipahibiun ang sangka bata.
Halimbawa: “Ambaw, wara tana makakaun.” (ang aksyon nagabutang kang torudlo sa ibabaw kang anang pisngi sa idalum nayon kang anang mata kag butungun panaog ang mata, dayon hambal nga “Ambaw...”)
balabaw: ang sapat sa uma nga nagapangaun kang patubas. (rat)
karbaw: ang hayup nga nagapwersa timbang kang mga mangunguma. (water buffalo)
gabaw: ang dugang sa sangka hinambalan bilang pangako nga kasugtanan.
Halimbawa: Sa adlaw kang pagpamalayi, ang tatay kang daraga mahambal nga kon gusto gid ninyo nga ipangasaw-un ang daraga ko suno sa atun kasugtanan, kinahanglan nga may gabaw kamo kang sambilog nga karbaw kag pulo ka sako nga paray. Itugro ria ang gabaw antis mag-abot sa adlaw kang kasal nga ginkasugtan kang tanan.
ibabaw: ano man nga bagay nga may idalum, amo ria sa ibabaw. (above, top)
tigbaw: sangka sahi kang kawayan nga gagmay kag wara nagataas.
Mga tinaga nga naga-umpisa sa “baw”:
bawa: mabati-an lamang ang huni nga daw manok pero indi makita kon ano anang itsura.
baw-a: sangka harambalun nga sami imitlangun kon nangusyan.
baw-ing: lugar nga wara ti duro nga nagaagi kag duro ti liko-liko nga dalan ukon lugar nga sudlunun.
baw-as: ang mag-asawa nga indi mahimuan ka bata. (sterile)
bawi: ginbuul pabalik ang gintugro. (get back)
“Abaw” tinaga nga ginamitlang sa pagpatimaan kang baratyagun nga may pagpautwas parehas kang:
Nalipay – “Abaw, ah! Kaambung gid kang nakoronahan tana.”
Nagadayaw – “Abaw! Katandus gid gali ba nga bata.”
Nasurprisa – “Abaw! Tuod kaw, para kanakun ria?”
Nagakaugut – “Baw! Atribida. Andut sa ano nga indi ikaw makahulat?’
Nagabasol – “Baw! Ti, atribida kaw mong. Kon wara mo ria tanduga, wara kaw gid ti problema.”
Ang “Abaw” ginadugangan ria ka tinaga nga “Ay” para mapautwas ang nagakasingkal nga kaugut.
Halimbawa: “Ay, abaw! Ikaw gid gali ang nagmitir? Dyaay ang imo.” “Ay, abaw ka salbahi!”
Mag-amo run gani kaira ang tinor kang ginapanghambal, nagasaka run sa ulo ang kaugut. Amo karia nga nagapangara, nagatibudbod ang baba, nagaburarat-un, nagakimod, kag nagaumpisa run ka dumut kag malisud run paulian ang baratyagun. Magluwas lang abi kon ang natungdan magpangayo kang pasaylo sa kasaypanan, ria nga kaugut kag kasingkal mapugdaw nga daw kalayo nga binubuan kang tubig. Ang nagaalipungot sa kaugut nasubwan kag nagbahaw.
Kon ang sangka tawo indi makabaton kang pasaylo, pasensya, kag pagpatawad kang anang isigkatawo, may bahul gid nga problema sa baratyagun tungud hay wara ti lugar sa kasingkasing ang pagpailub, pagpasenya, pagpatawad, kag pagpalampas sa nagligad. Kon si Kaugut nauna makasaka sa huna-huna, malisud magpanaog kadya hay nakapungko sa truno kang ginatawag nga si Bugal kag magakuon, “Sin-o gid sanda karia haw?”
Sa tion nga si Kasingkasing nagkuon kay Huna-huna nga nag-abot si Pailub, Pasensya, kag si Patawad, ti, ano papanaugon mo si Kaugut hay pasudlun ta rudyan ang tatlo nga maghari sa truno? Sa tion nga si Huna-huna magpapanaog kay Kaugut, kag papungkuon kanday Pailub, Pasensya, kag Patawad sa ginharian kang huna-huna, lauman gid nga ang kalinung sa huna-huna kag ang kasingkasing may kalipay.
Baw-a kanami lang batyagun nga ang baratyagun kayuyon ang kasulhay sa panghuna-huna. Amo karia ang ginatawag nga “Madalum ang kalinung sa anang kaugalingun.”
Abaw kanami lang gid maaguman ang kalinung sa pangabuhi. Sa ano nga rason? Ang pagkamaintiendihun, pagkamahinangpanun, pagkamapinatawarun, kag pagkamahigugmaun sa isigkatawo, amo karia ang surukban kang tawo nga matarung. Amo karia ang hurubatun kang mga kamal-aman kauna nga tiyempo, “Abaw, labugun ang koriya mo.”
Sa atun pa, palawidun ang pagpasensya sa tanan nga bagay. Hay kon malawid ti pasensya ang sangka tawo, wara gid ti ginakaugtan. Pagatawgun tana nga “Baw ra nga tawo mahinangpanun, mapailubun, kag mahigugmaun.”
* Litrato 2: Adunaart halin sa http://adunaart.deviantart.com/.