Ortograpiya Kinaray-a
Ginsolat nanday: Anna Cecilia R. Pefianco, Danny S. Tabuyan, Felicia M. Flores, Cornelio V. Ysulat, Jr., Ritchie D. Pagunsan
Kadamulun ka libro: 60 ka panid
Diboho sa tabon ka libro: antishock/Shutterstock.com
Ginbalhag sa: New York, USA
Halin sa pamono ka libro:
Ortograpiya para sa Mapag-un nga Kinaray-a
ni Ritchie D. Pagunsan
Prisidinti ka Dungug Kinaray-a Inc.
Kakunyag kag bogal ang akun nabatyagan kang mabasahan ko ang nahuman nga Ortograpiya Kinaray-a (“OK”) nga bonga kang pagpangabudlay ka atun mga kaimaw sa Dungug Kinaray-a (“DK”). Mga darwa run ka toig nga nagsokat kang ona nga gintokod ka DK ang Komisyon sa Polong Kinaray-a (“Komisyon”) nga nagatoyo nga masabat ang bohay run natun ginapamangkot kag, kon kis-a, ginasoayan: Paano solatun ang Kinaray-a?
Amo dya nga pamangkotanun ang nangin giya ka Komisyon sa pagbalay ka taramdan agud mangin hapus ang pagtoon ka pagsolat sa Kinaray-a, kapin run gid sa mga kabataan nga nagaompisa pa lang ka toon ka pagsolat. Mabudlay mangita ka mga matutum nga katapo nga makatogro ka nagakaigo nga panahon kag kaaram agud mahimo ang borohatun ka Komisyon. Piro tungud sa mabaskug nga pagpangona ni Anna Cecilia R. Pefianco, bilang pono ka Komisyon, kag sa pagboylog ka mga maaram kag batid sa Kinaray-a nga sanday Danny S. Tabuyan, Felicia M. Flores, kag Cornelio V. Ysulat, Jr. – madinarag-un nga nalab-ot ka Komisyon ang ana tinotoyo. Nangin mabinongahun pa gid ang mga hirikoton ka Komisyon sa mga paglaygay kag pagtoytoy ni Prof. Alice Marfil Karaan nga sangka manonodlo ka Linguistics sa Philippine Normal University, Manila. Luyag ko man togroan ka pagpasidungug si Celestino S. Dalumpines IV ka Department of Education kag katapo man ka DK, sa ana pakigbato nga mapabilin ang “u” bilang simbolo ka puput (schwa sound) sa Kinaray-a. Doro man nga salamat sa mga katapo ka DK nga wara ti ontat ang pagdoso nga mahuman ang dya nga OK.
Kabay nga mangin maposlanun ang paggamit kang OK para sa atun mga istodyanti, mga manonodlo, mga manogbasa, kag mga abyan nga bisan bukun ti Karay-a, nagahandum nga magtoon ka hambal kag solat sa Kinaray-a. Amo dya ang pinakaona nga idisyon kang OK kag nagalaum kita nga masondan dya kada toig agud makay-ad ang karay-adun kag matipon ang atun mga naton-an, nabasahan, kag naagyan sa pagtoon kag pagtodlo kang Kinaray-a. Angay ka atun palibot nga padayon ang pagbag-o, bokas ang atun panghunahuna nga ton-an kag batonon ang mga pagbag-o nga makapanami sa Kinaray-a.
Handum man natun ang mangin tingub kag nagahogpong ang Kinaray-a, indi lamang kang Kinaray-a ka Antique kondi amo man ang Kinaray-a ka nagakalainlain nga mga kabanwahanan sa Iloilo, Aklan, Capiz, Guimaras, Negros Occidental, Mindanao kag iban pa nga mga logar sa Pilipinas. Ginabaton natun ang tanan nga sahi kang Kinaray-a bilang mga sanga ka sangka gamot nga ginhalinan ka atun duna nga panghambal.
Sa ngaran ka DK kag mga katapo ka Komisyon, bogal ko nga ginatanyag ang bag-ong bahit nga OK bilang dogang nga amot para sa ikapag-un kang Kinaray-a.
Halin sa minsahi ka Pono ka Komisyon sa Polong Kinaray-a
Masolhay kag Mahulas nga Sorondan sa Kinaray-a
ni Anna Cecilia R. Pefianco
Pono ka Komisyon sa Polong Kinaray-a
Kon ang mga tawo makasolat kag makabasa sa sangka polong nga matawag nanda nga anda gid, dya mangin tonaan kang anda nga kalipay.
Sono kay Josue Koné kang Mali, “Kon wara ti kaaram sa pagbasa kag pagsolat, ang atun nga polong mapatay. Kon madora kang sangka tawo ang ana nga duna nga hambal, tana mangin oripun kang iba. Piro kadya, bisan mapatay ako, mapatay ako nga malipayun hay ang akun mga kabataan may polong nga magapadayon nga pagatawgun nanda nga anda gid.”
Si G. Virgilio S. Almario ka Komisyon sa Wikang Filipino (“KWF”) sa ana nga pagsogod sa Ortograpiyang Pambansa (“OP”), naghambal, “Ninanais palaganapin sa gabay na ito ang estandardisadong mga grafema o pasulat na mga simbolo at ang mga tuntunin sa paggamit at pagbigkas ng mga simbolong ito.”
Ang ortograpiya amo ang pamaagi kang pagbatobato okon pagsolat ka sangka polong, abay run rugya ang pagkunla ka mga kalimug kag palimug kag mga pananda.
Ang Dungug Kinaray-a (“DK”) Komisyon sa Polong Kinaray-a nagtingoha sa pagbalay ka dya nga ortogapiya bilang sabat sa panawagan ka Department of Education (DepEd Order No. 34 s. 2013) paagi sa KWF sa mga manonolat kag mga batid sa polong nga makigbahin sa pagtol-id ka ortograpiya ka mga polong Filipino.
Ang Ortograpiya Kinaray-a (“OK”) ginbasi sa OP kang KWF nga may bohin kag may dogang, sono sa paggamit nga ana gid kang Kiniray-a. Sa mga kaundan ka OP, ang mga chapters 1-7 kag 11 lang ang gin-abay hay ang mga chapters 8 (Pagpapalit ng D tungo sa R), 9 (Kailan “ng” at kailan “nang”), 10 (Pagbabalik sa mga Tuldik), indi man kinahanglan sa Kinaray-a. May sangka ponto parti sa mga dagmit (tuldik) nga ginpaathag sa chapter 1.2.
Ang dya nga hirikoton bonga sa pagturuk ka mga pamaagi agud ang Kinaray-a masolat, mabasa kag mahambal sa mga pinaagi nga nagasanto sa paminsarun, pamatyagan, kag tagiposoon kang mga Karay-a.
Amo dya ang ang mga katoyoan kang OK:
1. Matol-id ang mga pamaagi sa pagsolat sa Kinaray-a nga mangin sorondan.
2. Mangin masolhay kag mahulas ang pagtoon ka pagbasa kag pagsolat sa Kinaray-a.
Ang mga katapo ka DK Komisyon sa Polong Kinaray-a amo sanday Anna Cecilia Pefianco bilang pono kang Komisyon, kag sanday Rev. Fr. Danny S. Tabuyan, Felicia M. Flores, kag Rev. Fr. Cornelio V. Ysulat, Jr., sa idalum kang pagdomarahan ni Ritchie D. Pagunsan; Prof. Alice Marfil Karaan, ang language consultant kang Komisyon. Ang mga tawo nga nagbolig nga maompisahan ang Ortograpiya Kinaray-a amo sanday Amy Fe E. Pagunsan, Zipporah Alemania-Ortega, May Glenn H. Siacor, Dr. Jelyn O. Alentajan, kag Emmy L. Masola.
Nangin bahul nga bolig ang libro ni Alex C. Delos Santos nga Ugsad kang Kinaray-a (Hiraya Media Arts, 2007) bilang sangka taramdan ka mga sorondan sa polong Kinaray-a.
Raku pa nga pagtol-id ang maagyan ka Ortograpiya Kinaray-a. Bokas ang ginapasanyog nga ortograpiya nga madogangan okon mabohinan. Padayon kita sa pagtib-ong sa Ortograpiya Kinaray-a!
Diin pwidi makabakal:
Ang "Ortograpiya Kinaray-a" sarang run mabakal sa Amazon.com kag mabakal man sa CAP Building, San Jose, Antique sa Disyembre 21, 2016 imaw sa paglunsad ka iba pa nga mga libro ka DK. Prisyo sa paglunsad: P300.