Adlaw ka mga Bayi
ni Arlene D. Nietes-Satapornvanit
Kada tuig, sa Marso 8, ginasilibrar ang Adlaw ka mga Babayi sa bilog nga kalibutan, ka mga tawo kag organisasyon nga nagahulag agud matugruan kang nagakadapat nga pagkilala kag importansya sa mga bayi sa bilog nga kalibutan. Kadya nga tuig, ang tema ka silibrasyon sa inglis amo ang “Make It Happen.” Kon sa Kinaray-a, kon sayudon nga tinguhaun gid nga mahimo kon ano ang gusto natun matabo.
Sa Pilipinas, bilog nga bulan ka Marso ang pagsilibrar ka importansya ka mga bayi. Ginapangunahan dya ka Philippine Commission on Women (PCW) kag duro nga mga myimbro kag mga organisasyon ang nagabuylog agud mangin importanti kag masinadyahun ang paghiwat ka Adlaw ka mga Bayi. Sa 2014 nga pagranggo ka Global Gender Gap Index (GGI), ika-9 ang Pilipinas sa 142 ka mga nasyon sa bilog nga kalibutan. Nakabuul ka iskor nga 0.7814/1 ang Pilipinas. Ang nagapanguna sa bilog nga kalibutan amo ang Iceland nga may iskor nga 0.8594/1, kag ang pinakakuligut amo ang nasyon ka Yemen (0.5145/1). Ang ginabasihan ka ranggo ka GGI nga dya amo ang sitwasyon kag posisyon ka mga bayi kag laki sa kada lugar kag kon daw ano karayu ukon karapit sanda sa sara kag sara, basi sa ikonomiya, pulitika, idukasyon kag panglawasun. Makita natun nga may kulang man gihapon ang indiks nga dya ugaring mayad run dya nga una nga tikang agud makapukaw sa mga nasyon kag ilabi run gid sa mga lider sa sitwasyon parti sa bayi kag laki, kapin pa kon bukut ti pariho ang pagtratar sa isara.
Sa Adlaw ka mga Bayi, ginatugruan ka importansya ang nahimo ka mga bayi para sa pagtukod ka mga nasyon, komunidad kag panimalay. Makita man ka tanan kon daw ano katandus ang mga bayi. Indi lang mga laki ang nagapundar kag nagaobra agud mangin mayad ang atun pangabuhi. Sa atun mga balay pa lamang makita run natun nga ang atun mga nanay ang una nga nagaobra. Kalabanan sa mga obra sa balay kag sa pagpabahul ka mga bata ginaobra dya ka mga nanay, ukon mga timbang kag yaya, mga lola kag tiya. Luwas pa ka dya, ang mga nanay nagaobra man sa sagwa agud mangita kang pangabuy-an, kag magdugang sa pangita kang mga tatay. Kon sa pagpangita kang kwarta nagabuligay ang mag-asawa, dapat sa obra sa balay magbinuligay man. Sa kadya nga mga tinion, bukut run ti bag-o nga ginawi kon makita natun kis-a nga bisan ang mga bana ukon mga tatay nagaobra man sa balay, nagabantay ka anda mga bata, kag nagapanindahan. Sa amo dya nga paagi, matugruan man ka oras ang anda mga asawa nga mag-obra, magpahuway ukon maghimo ka mga butang nga makabulig sa anda nga lawas.
Ang sangka kritikal nga hitabo parti sa mga bayi rugya sa kalibutan amo ang pag-abuso kananda paagi sa pagsakit, sa pisikal man, sa baratyagun ukon sa paminsarun. Masakit kag masubu dya nga hitabo nga ang atun isigkatawo (laki ukon bayi) mismo makabatas manakit ka iban. Duro nga mga hitabo nga wara lang ginasugid tungud sa huya ukon hadluk. Ugaring indi kita dapat magkahadluk. Dapat tudluan natun ang mga tawo, halin sa bata gamay asta sa mga mal-am, nga malain ang mag-abuso kag manakit.
Ginbalita nga kalabanan ka mga nagaabuso kag mga nagapanakit nagakatabo sa sulud ka mga panimalay mismo. Mga bana nga ginasakit ukon ginaabuso ang andang mga asawa, mga ginikanan nga ginasakit ukon ginaabuso ang andang mga bata, mga laki sa panimalay nga ginaabuso ang anda mga bayi sa anda balay, ilabi run gid ang anda mga bata, apo, hinablus, pakaisa, bugto, bisan mga timbang. May mga abuso man nga nagakatabo sa atun gina-obrahan – sa opisina, sa planta, sa paktorya, sa uma, sa iskwilahan, sa tindahan, kag kon sa diin run lang. Amo dya ang sakit sa atun sosyodad. Daw kanser nga nagalapnag kon indi mauntat. Makaguba ka bwasdamlag ka tanan kon indi matapna ang sakit nga dya. Gani dapat lang nga ginatugruan dya ka atinsyon, indi lang kon Marso 8, kondi sa adlaw-adlaw, agud matudluan ang tanan nga sala ang mag-abusar ka atun isigkatawo.
Duro pa nga mga isyu sa kalibutan parti sa bayi. Kis-a dipindi sa kultura, pagtuo kag ginawi kang kada nasyon. Ugaring indi dya dapat gamitun nga rason agud mapadayon ang paglapak kag pagtudus kang kahilwayan ka mga bayi nga malab-ot ang anda nga mga handum sa kabuhi. Indi dya dapat gamitun nga rason agud mapadayon ang pag-abuso ka mga bayi. Duro nga mga nasyon wara nagaasinso tungud wara ginatugruan kang kahigayunan ang andang mga bayi nga magtuon kag mag-obra. Wara nanda ginatugruan ang mga bayi kang kahigayunan nga makilala ang anda nga masarangan. Nabalita man nga ang mga lugar nga nagatugro importansya kag kahigayunan sa mga bayi, mas nagauswag kag mas baskug ang anda nga ikonomiya, kag nagabunga dya sa manami nga kalidad ka pangabuhi.
Kabay nga ang pagsilibrar ka Adlaw ka mga Bayi makabulig sa tanan nga mga hublag agud matugruan ka rispito kag pagkilala ka importansya ka mga bayi sa atun kalibutan.
- Katapusan -