Si Juan Mananggite
ni Anna Cecilia R. Pefianco
Kang iki pa ako, ang nagapaturog kanakun amo ang ambahanun ni Lola, Ili-ili kag Dandansoy. Mas manami pa gid ang pagturog ko kon istoryahan na ako kang mga sugidanun kang tyempo gyera ukon mga mabugu nga istorya patas kang “Ang Amo kag ang Bao.”
Bahul gid ang akun kasadya kang may gin-agtunan ako nga patay sa Sidu. Imbis nga magdaraw lang, nangin kahigayunan para makapamati kang mga sugidanun, ang sangka manggad nga masami nasapawan run kang TV kag kompyuter. Daw baul ang akun nabuksan. Naman-an ko nga si Lolo Osing ginatipunan kang mga bata kon gabii kag sanda nagaistoryahanay hasta sa kaagahun. Si Lolo, bisan namatyan run, nakapaambit pa kang anang mga sugidanun. Amo dya ang sangka sugidanun parti kay Juan Mananggite.
Kadto nga panahon sa ginharian kang Burulakaw, may gamhanan nga hari nga nagamasakit. Binulan run ang anang sakit nga indi na mahangpan. Nagabahul ang anang busong. Kada adlaw ginapalibot na ang bandilyo sa bilog nga ginharian para manawagan sa tanan nga mga ginsakpan.
“Kon sin-o ang makapaayad sa hari, magabaton kang padya, santunga kang ginharian kang Burulakaw.”
Adlaw-adlaw, semana-semana, pira ka bulan run ang nagligad, amo man gihapon ang ginalibot kang bandilyo. Natak-an run si Juan magpamati kang bandilyo. Bisan sa babaw tana kang niyog, sa pihak nga banglid nagapamaghut, bisan manago tana sa tabungos, maturog sa kuweba rapit sa suba, ang mga tinaga kang bandilyo daw ginasangsang sa anang mga talinga adlaw-adlaw.
“Luyag mo gali, ha, nga mag-ayad ang buntod mo nga busong? Pangitaan ta kang paagi nga madura ria hasta san-o.”
Ginduaw ni Juan Mananggite si Kaloy Mangingisda, ang pinakatanda nga mangingisda sa ginharian. Bisan ano lang ang luyag mo nga isda pangitaun na. Nagasakay tana sa baruto kag mag-agto sa lamawan, suksok na ang anang samong, dara ang anang pana, kag nagasalum. Pira ka dupa ang masalum ni Kaloy kag daw may himbis man tana kon makatusmaw run sa dagat.
“Abyan, pangitai ako kang sanggatos ka mga butiti. Kinahanglan ko ang sangka palanggana nga bihud kang butiti.”
Bilang abyan ni Juan, si Kaloy nagpasimpalad sa kadagatan kag nagpangita kang sanggatos nga butiti.
“Abyan, natuman ang imong ginapangayo. Rigya run ang imong palanggana nga buta kang bihud.”
Nagdagun-dagun si Juan nga ginasusuon ang sangka palanggana nga butiti.
“Mahal nga hari, dya run ang makapaayad kanimo, sangka tasa kada tapos kaun, madura gid ang imong masakit.”
Kon ano ang kadasig mag-abot ni Juan sa palasyo kang hari, amo man ang anang kadasig maghalin. Nag-agto sa talon si Juan kag rigto manago sa ibabaw kang kahoy kang laua-an.
“Sigurado gid nga maludu ang hari. Matawhay run ang amun pangabuhi. Wara run it magahud.”
Paglumbos ni Juan, nagturos lagi ang hari kang bihud. Pagkatapos kang sangka adlaw, nagbilwa ang busong kang hari kag amat-amat tana nga nag-ayad.
Bahul ang pasalamat kang hari kay Juan.
“Pangita-a nyo si Juan hay may utang nga kabaraslan ako kana. Kon makita nyo gani si Juan, magpalupok kamo para ipamaan nga nakita nyo run tana.” Ginmanduan kang hari ang sangka batalyon na nga mga suldado.
Sa tuyong-tuyong kang kahoy nga laua-an nagapanago si Juan.
“Ay, napatay run basi ang hari sa bihud kang butiti. Patay man ako kon madakpan nanda.”
“Dya run si Juan!” singgit kang suldado kag magpalupok. Nagkudug si Juan sa kakulba. Daw nagsaka ang itlog na sa anang dahi.
“Ibutang si Juan sa siya-siya. Indi pagpadapata ang anang mga kahig sa lupa. Dar-un ta sa palasyo.”
Gintuwangan kang darwa kang suldado si Juan. Ginpapungko sa andang mga butkun.
Pwerte ang kakulba ni Juan sa kamatayun nga anang ginapaabot. Ugaring kang nakita na ang hari nga nagapamaypay kana, naumpawan tana. Naghinugyaw ang mga tawo sa kasadya nga nakita si Juan hay tana ang nagsalbar sa hari.
“Juan, ginatugro ko kanimo ang tunga kang akun ginharian bilang padya sa pagpaayad mo kanakun.”
“Mahal nga hari, wara ako nagahandum kang imong ginharian. Ang akun ginapangayo ang imong sangka bata nga akun pangasaw-un.”
Ginpatawag kang mahal nga hari ang tatlo na ka mga maambung nga bata.
“Isabel, luyag mo bala nga mangin bana si Juan?”
“Mahal ko nga hari, Tay, bisan ilampus mo pa sa likod ko si Juan, indi takun kana. Mananggite lang tana.”
“Ikaw, Catalina, luyag mo bala nga mangin bana si Juan?”
“Mahal ko nga hari, Tay, bisan utdon mo pa ang akun liug, indi takun kana. Mananggite lang tana.”
“Ikaw, Maria, luyag mo bala nga mangin bana si Juan?”
“Mahal ko nga hari, Tay, si Juan ang nagpaayad kanimo, kon amo ra ang imong luyag, amo ra ang matuman.”
Si Maria, ang agot nga bata kang hari, ang nangin asawa ni Juan. Malipayun sanda nga nangabuhi sa ginharian.
Raku pa ang mga pagtiraw nga gin-agyan ni Juan antis tana nangin hari kang Burulakaw.
Wara pa natapos ang sugidanun ni Juan Mananggite. Ay, mabalik gid takun sa Sidu hay raku pa nga mga sugidanun ang nagahulat.
* Litrato: Himo ni Vickie Wooten halin sa http://fineartamerica.com/featured/enchanted-kingdom-vickie-wooten.html.