Ang Panghangkat kay Juan Mananggite
ni Anna Cecilia R. Pefianco
Amo dya ang ikarwa nga gutlu kang sugidanun ni Juan Mananggite nga akun ginapadayon suno sa akun nabatian kay Lolo Osing, ang atun manogsugidanun nga taga-Sidu. Sa akun pagbalik sa istorya ni Juan, natukiban ko nga bukut man gali mahulas ang pangabuhi ni Juan Mananggite kag ni Maria antis nangin hari si Juan.
Sangka bahul nga panghangkat ang pagtiraw sa pagkamanogbulong ni Juan, bantog nga nagpaayad sa hari kang Burulakaw. Pagpangasawa ni Juan kay Maria, wara gid ginpahuwayan si Juan kang mga tawo nga nagapabulong kana. Ang mga masakit nga ginadangup kay Juan sa una pa lang mga hulas lang paayadun.
“Juan, ikaw lang gid ang makapaayad sa bata ko. Pira run ka adlaw nga ginaubo tana, wara man gihapon nag-ayad. Nadara run namun sa baybay kada adlaw, ginpainum kang kaluoy kag lampunaya, amo man gihapon.”
Tungud nga simple lang man nga masakit, ginapanumdum lang ni Juan ang mga ginatambal ni Lola na. Naglibot-libot si Juan sa mga kasiukan kag kuno abi nagapanghurubatun, nagpuksi kang mga dahon kang buyo. Naglibot ka pira ka beses sa siuk, nag-agto sa dapog kag ginggaang ang mga dahon kang buyo, ginkumus na ang mga dahon kag ginbanyusan ang dughan kang bata kag gintambal ang mga dahon kang buyo.
“Padayona ang pagpainum ka duro nga dahon-dahon-lampunaya ukon kaluoy. Kag kun gabii, hampuli ka buyo nga ginggaang sa kalayo. Maayad ra pagkatapos ka tatlo ka adlaw.”
Duro nga mga sakit ang gindangup kay Juan: arikis kag mga katul-katul sa lawas, pugsa nga kulub, lingin-ulo, suka-panglibang, lugay ….
“Juan, raku ang lugay ka bata ko, may naggwa run piro bahul man gihapon ang anang busong. Wara pa naubos gwa ang anang lugay. Anhun namun dya?”
“Amo man lang ra gali. Dar-a dya ang imong bata.”
Namuksi si Juan kang mga dahon ka atis, ginggaang sa kalayo, ginkumus na kag ginhaplos sa dahi, likod kang talinga, dughan kag busong. Ginhimo na dya sa gabii antis magturog ang bata. Ginliwat mga pira ka adlaw kag naubos gwa ang lugay sa busong kang bata. Duro nga mga tawo ang nagadayaw sa abilidad ni Juan sa pagpamulong.
Piro sa kadurohon kang mga inagyan ni Juan, may sangka hitabo nga naghaylo sa hari nga itugro ang korona kay Juan. Sangka adlaw, nagpulong ang mga tawo nga sakup kang ginharian. Luyag nanda idangup ang bahul nga libug kang ginharian. Duro ang mga kamal-aman kag mga kabataan ang nagamasakit, luya ang lawas kag mga katul-anan, indi makapanaw, wara’t gana magkaun, gasakit ang ulo.
Ang hari gid ang nagpangayo bulig kay Juan, “Juan, ano lamang dya ang himuon ta sa mga katawhan ta nga ginamasakit?”
“Mahal nga Hari, tugrui lang ako kang tion nga magpamalandong kag mamati kon ano ang atun dapat himuon sa epidemya sa ginharian. Ipamaan ko kanimo kar-on sa sirum ang akun sabat.”
Sunod nga adlaw, nagmando si Juan sa mga tinaho kang hari. “Pangita kamo kang darwa ka pinakabahul nga kawa sa ginharian.” Ginpaguwa ang darwa ka pinakabahul nga kawa. “Pun-a ka tubig ang kada kawa, daigi ang kalayo para mag-indakal gid ang tubig.”
Nagkaran-karan ang mga suldado sa pagsag-ub ka tubig kag ginpabukalan dya. Kang nagaaso run ang tubig sa mga kawa, “Tawga ang tanan nga may mga masakit, sangka linya sa mga bayi, sangka linya sa mga laki,” singgit ni Juan.
Nagpila ang mga masakitun bisan indi nanda mahangpan ang mga hitabo.
Ginpamangkot ni Juan ang una nga masakitun nga nagpila, “Tiyo Carding, wara kaw gana magkaun? Sakit imong ulo? Luya ang lawas?” Nagaaso run ang tubig para kanimo.
Ginturuk ni Tiyo Carding ang nagaindakal nga kawa kag dayon nga magsabat, “Indi, Juan, gutum gid gani ako kadya. Mauli run ako kag maigma.” Dayon dagun-dagun ni Tiyo Carding pauli.
“Ikaw Manding Karya, imaw mo pa ang apo mo nga si Malyang? Gaparangluya? Indi makakaun? Daw indi kapanaw?”
“Huud, Juan, ginatrangkaso man tana kag luya gid ang lawas.”
“Sa kawa dayon kon amo ria.”
“Ay, indi gali, nagsala ako. Pagsik kami ni Malyang. Malyang, dalagan run hay maraha kita ka pagkaun ta.”
Dasig-dasig ang dalagan ni Malyang kang natalupangdan na nga sa kawa gid ang diretso kang mga masakitun kag nagaluya ang lawas.
“Sin-o pa ang nagamasakit? Makalukso run kamo sa kawa .…”
“Juan, makadalagan run kami. Pagsik run ang amun mga lawas.” Gulpi lang nadura ang mga tawo sa pila.
Nalipatan kang mga tawo sa Burulakaw ang andang masakit tungud kay Juan. Halin kato bantog sa bilog nga ginharian nga bisan ano lang nga masakit mapaayad ni Juan nga kato mananggite kag nangin hari kang Burulakaw tungud sa anang pagkatanda magpaayad kang mga masakit.
- Katapusan -
* LItrato: Himo ni David Lloyd Glover halin sa http://fineartamerica.com/featured/an-evening-rose-garden-david-lloyd-glover.html.