Ang Padayon nga Pag-ugsad kang Kinaray-a
ni Alex C. Delos Santos
Kang ginasugudan pa lang namun ang lihuk sa pagpasanyog kang Kinaray-a kang mga tuig 1988, ginadamgo lang namun nga raad ginatudlo man ang Kinaray-a sa mga eskwelahan. May 25 ka tuig man ang nagligad kag nakaagum kang katumanan ang amun damgo. Sa tulad nakapanulud run ang pagtudlo kang Kinaray-a sa mga eskwelahan paagi sa mother-tongue based multi-lingual education ukon MTB-MLE.
Kang nagatuon pa lang ako kang akun master’s degree mga napulo ka tuig ang nagligad, isara sa una nga mga papel nga akun ginsumite sa kurso amo ang pagtudlo kang Kinaray-a bilang parti kang kurikulum. Duro ang akun nabasahan nga mga panalawsaw nga nagaduso nga mas epektibo ang pagtuon kon nasugudan ang pagpanudlo sa pulong nga namat-an. Ginagamit ang pagpanudlo sa pulong nga namat-an sa mga pungsod nga ginakabig nga pinakamauswagun, angay kang Korea, Finland, Tsina, Hapon, Aleman, kag Pranses.
Bisan rugya sa Pilipinas, napamatud-an run ang pagkamapuslanun kang pagpanudlo sa pulong nga namat-an halin pa kang mga tinuig kang 1930. Indi maapathag kon paano napunggan kang atun burukrasya ang pagpatuman kang mga rekomendasyon sa atun sistema pang-edukasyon. Ayhan ginhungud kang atun pamunuan nga lumsun anay kita sa kolonyal nga edukasyon – sistema nga naghatud sa kahimtangan kang atun pungsod sa tulad.
Pero may paglaum pa tungud sa ikarwa run nga tuig kang pagpanudlo sa pulong nga namat-an. Kang sarang tuig, nangin bahin ako sa pag-edit kang workbook sa Kinaray-a para sa una nga halintang sa Sibalom – sangka proyekto nga ginsuporta kang Ayala Foundation. Kadya nga tuig kang pagbutho opisyal nga ginsugodan ang paggamit kang Kinaray-a, suno sa pagpasugot kang Departmento kang Edukasyon. Isara ako sa nangin konsultant kang grupo kang mga manunudlo nga nagpresentar kang ortograpiya kang Kinaray-a sa pungsodnon nga komite.
Ang St. Anthony’s College, sa pagpanguna kang bag-o nga pinuno kang Research, Planning & Development Office nga si Edison Tondares, isara sa nangin kaimaw sa pagtib-ong kang panulatan sa Kinaray-a, nagapanguna sa pagbalay kang taramdan kang Kinaray-a. Isara sa bunga kang amun mga miting amo ang paghimo kang glosari angut sa gramatika kang Kinaray-a.
Amo diya ang pira ka mga tinaga nga amun nahisugtan nga gamitun:
Mga sahi kang pahayag (Types of sentences):
Pahayag – generally, declarative sentence
Pahayag nga pamangkot – interrogative sentence
Pahayag nga pasugo – imperative sentence
Pahayag nga pakunyag – exclamatory
Mga bahin kang pamulongan (Parts of speech):
Pangaran – Noun
Panal-i – Pronoun
Panghulag – Verb
Pangsari – Adjective
Panul-id – Adverb
Pangsugpon – Conjunction
Pangtuaw – Interjection
Panghamtang – Preposition
Paagi sa paghimo kang glosari, mangin mas madali ang pagsulat kang mga panuytoy sa gramatika para sa pagtuon kang Kinaray-a. Ang draft kang taramdan nga diya ginpresentar kang hubon manaliksik sa Kinaray-a Language Conference nga nagbukas kang 7th Karay-a Arts Festival kang 25 Oktubre 2013.
Nagsugod kita sa pagsulat kang mga binalaybay, sugidanun, drama, kanta sa Kinaray-a. Sa tulad atun run ginatul-id ang mga pamaagi sa pagsulat. Buut hambalun kadya nga atun run ginausoy ang dalan paagto sa matuod nga intelektwalisasyon kang atun pulong. Kruhay!
* Litrato: Halin sa http://redthanet.blogspot.com/2013/10/6-full-moon-wallpaper.html.