Ang Lima ka Baganihan
ni Charibel P. De Pedro
Hanna, amo ria ang ginpapangaran kanakun ni nanay. Ang amun balay dyan sa ibabaw nga bahin ka bukid ka Sibalom. Halin kang ginbata ako, wara ko gid makita ang akun tatay. Nagpalagyo tana kang ginabusong pa lang ako ni nanay hay siguro nahadluk sa ana mga risponsibilidad.
“Inday, si Tatay mo nagpanaw hay mangita tana obra,” pirmi nga kuon kanakun ni nanay.
“Nugay, Nay, ah, man-an ko man nga nalagyo tana.”
Ginpabahul ako ni nanay kaimaw ang kakahuyan. Ang una nga nakita ko amo ang mga birdi, marabong kag mataas nga mga kahoy, madinuagun kag nagasipal sa hangin nga mga bulak kag mga kasapatan. Tungud wara kami ti kwarta, wara ako nakaiskwila. Isara pa, marayu ang amun iskwilahan, kinahanglan mo pa magpanaw ka lima ka kilomitro.
Ang amun propyidad amo ang gamay nga lupa nga bukut pa kami sigurado kon amun gid man. May gamay kami nga taramnan ka paray. Sa likod ka balay, may gamay kami nga lupa nga ginatamnan ka mga laswa. May gamay man kami nga lugar para sa mga pato, manok kag baboy nga haros nadag-an tanan ni nanay sa pabunot-bunot sa banwa. Bukut bahul nga amun balay. Nagaistar kami sa magamay nga kamalig halin sa kawayan kag mga kahoy. Wara man kami ti mga pagkabutang sa sulud ka balay. Nagaraha kami usar ang dapog.
Ang amun maani nga mga produkto, ginadara ni nanay sa banwa para ibaligya. Aga pa tana nga mapanaw pa banwa kag gabii run makabalik. Ako lang sara ang nagabantay ka balay. Kon kaisa nagauli si nanay nga duro ang dara, kon kaisa wara man kon maiwat gid ang baklanay.
“Hanna! Hanna! Bugtaw anay kag managap kang kahoy nga inogpaamak,” sugo ni nanay.
Dalidali ako nga nagpanghilam-os kag nagpanaw sa kakahuyan. Nadura ang akun katuyo kang may nabatian ako nga sangka matunog nga huni. Kon indi ako magsala, huni gid to ka sarahi. Ginsagap ko ang ginahalinan ka huni kag nakita ko ang sangka grupo ka mga tawo nga nagapang-utod ka mga kahoy. Naman-an ko dya nga ginadilian piro wara ako ti kaisug para sawayun sanda. May kaugut ako nga nabatyagan. Nakita ko man ang mga kasapatan patas ka baboy-talunon, mga pispis, mga ayam, man-ug kag mga kuti nga nasulud sa hawla. Kang nakita ko nga naghalin sanda para mamahaw, nagdalidali ako nga gin-agtunan ang mga hawla. Ginbuksan ko dya kag ginbuy-an ang mga kasapatan nga anda nadakpan. Nagdalagan ako dayon kag ginhatud kay nanay ang mga kahoy para sa ana ginaraha.
“Nay, nakita ko ang mga tawo na gapang-utod tanda ka mga kahoy kag gapanakup ka mga amigo ko nga mga sapat,” sugid ko kay nanay.
“Huh! Bay-i lang hay isugid ko sanda sa DENR magpamunisipyo ako,” sabat ni nanay.
“Piro, Nay, ginbuy-an ko ang mga amigo ko nga mga sapat halin sa hawla.”
“Dyos Miyo! Indi mo run ra pagliwatun, Hanna, ha? Paano kon nadakpan kaw nanda?”
“Indi ria matabo, Nay! Ako ang riyna kang kakahuyan!”ang hambal ko kay nanay.
Ginbutang ni nanay ang manamit nga pinakbet sa lamisa. Nagsulud si nanay sa kwarto hay may ginbuul siguro.
“Nay, kaun ta run! Gutom run ako!”ang tawag ko.
Gulpi lang nga naggwa si nanay sa kwarto nga may rigalo sa ana alima.
“Malipayun nga kaadlawan, Hanna!” ang tamyaw ni nanay samtang ginaduhol ang rigalo kanakun. Ikalima ka tuig ko gali nga kaadlawan ka adlaw nga kato. Nalipat gid takun. Piro bisan duro ang ginapaminsar ni nanay wara gid tana nalipat ka akun nga kaadlawan. Kang sarang tuig, ang rigalo na kanakun sangka paris ka sandal. Tulad, wara ko pa mapakti kay naputos ka pula nga papil.
“Hay ispisyal mo tulad nga adlaw, bisan ginakulang kita sa kwarta, nagtigana gid ako nga makabakal ka rigalo para kanimo,”ang hambal ni nanay kanakun.
Ginbuksan ko ang rigalo kag nalipay gid ako kang nakita ko ang maduagun nga bistida nga may nakatahi nga mga disinyo ka tagipusuon.
“Salamat gid, Nay!” Ginkupkupan kag ginharkan ko si nanay sa tuman nga kalipay.
“Palangga ta gid ikaw, Hanna. Himuon ko ang tanan para kanimo. Ikaw ang akun nga manggad. Pasayluha ako kon indi ko matugro kanimo ang mga butang nga dapat ginatugro sa sangka bata,” nagahibi nga kuon ni nanay.
“Wala ti problima, Nay, nahangpan ko ang tanan,”ang sabat ko.
Nag-imaw kami kaun ni nanay kang ginraha na nga pinakbet. Pagkatapos ginhagad na ako nga mapanaw sa taramnan para buligan tana magtanum ka mga liso ka ripolyo. Nalipdan ka mga panganod ang adlaw, gani midyo basa ang lupa kato. Si nanay ang nagbuho ka lupa kag ako tana ang naghulog ka mga liso sa mga buho.
“Hanna, ako ang mangunguma, ikaw ang akon pitsay. Himuon ko ang tanan nga masarangan para magtubo kaw ka mayad,” kuon ni nanay kanakun samtang nagakutkot ka lupa.
Pagkatapos namun tanum ka pitsay, nag-agto kami sa ginatamnan ni nanay ka mga tarong. Nakita na ang mga hilamon nga nagatubo marapit sa mga tarong. Gintawag na ako.
“Hanna, bilang nanay mo, himuon ko ang tanan para protiktahan ikaw. Ako ang imo baganihan! Parihas ka dyang mga hilamon, indi ko gusto nga may malain nga matabo kanimo tungud ka iba nga mga tawo,” hambal ni nanay.
Bisan nagahingalup run ang adlaw, nagbisita pa si nanay sa ana nga mga tanum. Nagpanaw kami sa likod ka balay kon diin nagakabud ang mga amargoso. Digto kag gintudlo ni nanay ang sangka butang nga hasta tulad indi ko malipatan.
“Patas ka mga amargoso, ang kabuhi bukut tanan matam-is, may mapait man, piro sa kada mapait nga mga sitwasyon, may matun-an kita,” kuon ni nanay.
Natapos ang amun paglibot-libot kag pagtuon sa amun nga taramnan. Madasig nga nag-abot ang mapait nga sitwasyon. Kang nagbugtaw ako, matudo ang uran kag mapagrus ang hangin. Nabatian ko ang mga tiyabaw ka mga kasapatan sa kakahuyan.
Nakita ko na si nanay sa sagwa ka balay. Ginpangbuul na ang amun mga kasapatan para indi sanda mauranan. Pagkatapos, ginpamuksi na man ang mga laswa hay kanugon lang kuno kon madara ka hangin kag kang wara ti untat nga bubo ka uran.
“Nay, sulud run. Dilikado dyan sa sagwa,”ang tawag ko.
“Dyan kaw lang! Bul-un ko lang ang mga laswa hay maanod lang dya,” sabat ni nanay.
Ang mabaskug nga Bagyong Yolanda ang nagguba ka duro nga mga propyidad sa amun nga banwa kag pati man ang amun nga taramnan. Mayad lang hay dyan kami sa ibabaw ka bukid kag wara sa dalum. Gin-anod ka nagahagunos nga baha ang duro nga mga balay sa takas. Sa bulig ka mga kahoy, wara ang amun balay nadara ka hangin. Piro, nagutman kami ni nanay, wara kami ti may mahimo kondi ang maghulat ka bulig halin sa banwa.
Sa ikap-at nga adlaw, kang pagbugtaw ko, nakita ko si nanay nga nagapanimuron. Ginhikap ko tana kag mataas ang ana nga hilanat. Nagakudug dun tana. Wara ako idiya kon paano si nanay buligan. Indi ko si nanay madara sa sintro hay sigi pa ang waswas ka bagyo. Nagraha ako ka lugaw. Ginhungitan ko si nanay. Wara kami ti bulong sa balay. Bisan gusto ko pa nga dar-un si nanay sa banwa, imposibli manaog sa bukid.
Indi ko masarangan nga makita si nanay nga nagakudug sa hilanat. Gin-alalayan ko tana nga magbatang sa kariton nga ginagamit na kon magbaligya ka mga laswa sa banwa. Piro indi ako makasarang magbutung. Wara run ti purus si nanay kag indi na mamukra ang ana mga mata. Ginhigot ko ang amun tatlo ka mga ayam kag ang akun nga lawas sa kariton gamit ang higot nga abaka. Ginputos ko si nanay para indi tana mabasa ka uran. Kaimaw ka mga ayam, ginbutung namun ang kariton.
“Papa Jesus, buligi kami,”pangabay ko sa langit.
Sa hinali lang nagdalagan halin sa kakahuyan ang amigo ko nga baboy talunon. Ginhigot ko man tana sa kariton para makabulig kanamun butung. Naabutan kami ka sangka oras kag tunga. Indi namun masarangan nga butungun ang kariton. Nagahapo-hapo run ang mga imaw ko nga ayam kag baboy talunon.
“Marapit run lang kita, salamat gid sa inyo nga bulig,” ang hambal ko sa akun mga abyan.
Tungud sa kakapoy natumba ako sa lupa. Ang urihi ko nga nabatian amo ang matunog nga uwang ka tatlo ko ka ayam kag ang iwik ka amigo ko nga baboy talunon. Pagbugtaw ko, akun naman-an nga nakita gali kami ka Philippine Red Cross kang nabatian nanda ang tiyabaw ka mga imaw ko nga mga sapat.
Gindara nanda kami sa pinakamarapit nga sintro. Ginbulong nanda si nanay kag gintugruan man kami ka makaun kag mainum. Malipayun ako hay nahimo ko nga salbarun si nanay sa bulig ka akun mga amigo nga mga ayam kag baboy talunon. Nagrapta sa bilog nga banwa ang akun pinasahi nga istorya. Ginpasidunggan kami ka midalya tungud sa amun ginpakita nga kaisug sa tunga kang kataragman.
Imaw ang tatlo ka ayam kag ang baboy talunon, napyirdi namun si Yolanda.
- Katapusan -