O, Ginoo, Dyos nga Labing Gamhanan,
Tagtuga kang langit kag lupa,
kang kahawaan kag mga kadagatan,
Tamda kang maluloy-on, kami nga Imo mga anak
sa mga kapupod-an kang Pilipinas nga amon ginaulian,
nga kadya ginatublag kang mainit nga sitwasyon sa Kasalpan nga Dagat kang Pilipinas.

Nagapangamuyo kami kanimo para sa paghidait sa ria nga bahin kang kapuroan kag kadagatan.
Nagapangamuyo kami nga ang mga pamangkutanun nahanungud kadya malubad paagi sa katarungan kag pagtahod sa kinamatarung kang katawhan.
Nagapangamuyo kami nga wara ti kahalitan nga matabo sa mga tinuga kag sa andang urolian sa kadagatan.
Nagapangamuyo kami nga ang amun mga isigka-Pilipino nga nagaapin kang amun mga kapuroan kag kadagatan mapahirayu sa mga mga kalalat-an nga duna kag kahimoan kang tawo.
Mahigugmaun nga Dyos, makataranhaga ikaw nga Tagtuga, maalwan nga Tagbugay kang mayad nga mga butang,
Ipadara ang Imo Espiritu Santo kang kaaram kag paghangup sa amun mga lideres agud anda masumbad ang dya nga kagamo nga may kaisug kag sa espiritu kang mayad nga pagsugidanunay.
Buligi kami nga magpabilin nga mainunungon sa imo Pulong kag matinumanun sa gihapon sa imo Kabubut-un.
Ginapangayo namun dya kanimo paagi kay Kristo nga amun Ginoo.
Amen.

Ginbadbad sa Kinaray-a ni Danny S. Tabuyan halin sa Oratio Imperata for Peace ka CBCP.

Masami nagapaminsar kita kon bala ang “independence” nagakahulogan nga kahilwayan. Sa pagsaulog natun kang “Philippine Independence Day,” ginatawag natun dya nga “Araw ng Kalayaan” sa Tagalog. Piro sipadsipadun natun kang mayad ang mga kahulogan ka dya.

Suno sa Google, ang “freedom” ukon kahilwayan “sangka gahum ukon kinamatarung sa paghimo, paghambal, ukon pagpaminsar suno sa luyag nga wara ti kasablagan ukon wara ti nagapugung. Wara nagapaidalum sa dumaray-o nga paggahum, ukon mapigusun nga pagdumarahan. Ang kahimtangan nga wara ginapriso ukon ginauripun.”

Ang Merriam Webster nagakuon: “1. Ang kalidad kag istado kang pagkahilway kaangay kang: a.)Wara ti nagapamirit ukon napamugung sa pagpili ukon sa ginahimo; b.) Kaluwasan sa pagkauripun ukon pagpamugung ukon kaluwasan sa gahum kang iba; c.) Ang sahi ukon istado nga ginapaiway ukon ginabuy-an sa mga bagay nga mabudlay.”

Ang “independence” ukon pagkaugalingun, suno sa Wikipedia, “sangka kondisyon kang sangka nasyon, pungsod ukon istado, sa diin ang anang mga pumoluyo kag katawhan, ukon ang kabahin ka dya may ana kaugalingun nga pagdumarahan kag kalabanan nagagahum sa ana kaugalingun nga teritoryo. Ang baliskad na kadya ang nagasarig kag nagasandig nga teritoryo (dependent territory). Ang pagkaugalingun wara gid man nagakahulogan nga kahilwayan.”

Piro ang Merriam Webster nagakuon nga ang Independence nagakahulogan “kahilwayan sa kontrol kag suporta nga nagahalin sa gwa. Ang sitwasyon nga wara nagasarig ukon nagasandig; ang tion nga ang sangka pungsod ukon rehiyon nagaagum kang kahiwayan politikal nga wara ti nagapugung halin sa gwa.

Sa pagturuk kag pagbusiksik natun kang kahulogan kang pagkaugalingun, nagadara dya kanatun sa pagpamangkot kang atun kaugalingun kon bala, makita kanatun ukon mabatyagan natun ang matuod nga pagkaugalingun kag pagkahilway bilang sangka pungsod kag sangka katawhan.

Ginasaulog natun ang Independence Day kang Pungsod Pilipinas kada Hunyo 12, ang pagsukat kang pagdeklarar ni Emilio Aguinaldo kang pagbulag sa Espanya kang 1898. Ugaring, ang dya nga deklarasyon wara ginkilala kang Istados Unidos kang Amerika, nga sa tapos nga ana nasupil sambulan antis karia ang mga Katsila sa inaway sa Manila Bay, ana gin-angkun ang Kapuroan kang Pilipinas paagi sa Treaty of Paris nga amo man ang nagtapos kang inaway sa tunga kang Espanya kag Amerika. Sa Kasugtanan sa Paris, ginbakal kang Amerika ang Pilipinas sa Espanya sa bili nga baynte milyones dolyares ($20 millon).

Piro umpisa kang 1946 kutub kang 1961, ginsaulog dya sa Hulyo 4, tungud kang 1946 sa amo to nga adlaw nagpirmahanay ang mga tiglawas kang Istados Unidos kang Amerika kag kang Republika kang Pilipinas kang Kasugtanan kang Pangkabilogan nga Kaangtanan (Treaty of General Relations) sa tunga kang darwa ka mga Pagdumarahan. Ang amo nga kasugtanan nagtugro kang pagkilala sa kahilwayan kag pagkaugalingun kang Republika kang Pilipinas umpisa kang Hulyo 4, 1946, kag ginbuy-an kang Amerika ang Pilipinas.

Suno sa maragtas, “ang Amerika nagpabilin kang raku nga mga base militar, abay ang mga daragkul nga mga base kag ang independensya gindihon kag ginpasanto suno sa kasugoan nga ginpasa kang Kongreso kang Istados Unidos.” May raku nga mga kondisyon nga nagahuyog kang bahul sa interes kang Amerika. Halimbawa, ginaobligar nga ipasulud sa kasugoan kang Pilipinas, nga ang mga pumoluyo kag mga korporasyon kang Amerika makasulud kag makabuul ka mga mineral kag katalunan kang Pilipinas kag sa iba pa ka dya nga mga dunang manggad nga may arangay nga kinamaturung sa mga tumanduk.

Sa mga pagdiskurso sa Senate Committee on Finance, gimpamatukan dya ni Assistant Secretary of State for Economic Affairs William L. Clayton kag ana nga ginsaysay nga ang kasugoan wara nagakasanto sa ginsaad nga pagtugro kang matuod nga kahilwayan sa Pilipinas.

Ang gobyirno kang Pilipinas wara ti mahimo kondi nga batunon ang dya nga kasugtanan para sa kahilwayan, hay ang kongreso ka Amerika nagpamahug nga hawidan nanda ang pondo para sa pagpakay-ad kang mga karanggaan tuga kang Ikarwa nga Inaway Pangkalibutan, kon indi pag-aprobahan ang Bell Trade Act. Tungud kadya napiritan ang Kongreso kang Pilipinas sa pagpirma katong Hulyo 2, 1946.

Kang 1964, ginbaylohan ni Presidente Diosdado Macapagal ang pitsa kang Independence Day sa Hunyo 12 paagi sa R.A. No. 4166 kag ginhimo ang Huylo 4 nga Philippine Republic Day, nga kang urihi sa panahon ni Presidente Ferdinand Marcos, ginhimo nga Philippine-American Friendship Day.

Duro pa gihapon hasta kadya ang indi sugot sa Hunyo 12 bilang Independence Day hay dapat kuno sa Hulyo 4. Piro kon balikan liwat natun ang mga nagkaratabo sa maragtas kag ipasanto natun sa mga kahulugan kang kahilwayan kag pagkaugalingun, daw wara man ti matuod nga kahilwayan kag pagkaugalingun para kanatun bilang pungsod kag katawhan. Una, ginbakal ang pungsod agud mangin uripun pa gid kang isara, kag kang magtugro man dya kang ginsaad na nga kahilwayan, ginlawig na man lang kag wara na man ginbuy-an.

Daw matarum dya pamatian kag daw budlay nga batunon piro kon turukun pa gid natun ang mga nagakaratabo kadya, makita natun ang sirak nga masilaw. Bahul ang impluwinsya kang mga pungsod nga nagsakup kanatun sa atun kabuhi bilang mga Pilipino. Ang atun paminsarun, baratyagun, kag pagginawi napat-inan gid kang ana kang mga Katsila kag Kano. Dugangan pa gid kang pagsulud kang sarisari nga mga kultura nga nagalusub sa atun pungsod, kaangay kang mga Hapon, Koreyano, Insik, Bombay, kag iba pa.

Piro kon turukun man natun kang mayad, ang amo dya nga mga riyalidad, amo man ang nagadihon kang atun manami nga rasa kag kultura bilang Pilipino, nga nagahimo kanatun nga angayan sa bansag nga Perlas kang Sidlangan. Kon sa bagay, kita nga mga Pilipino may mas bahul man gani nga impluwensya sa bilog nga kalibutan, hay bisan diin may Pinoy gid.

Ang dapat kadya nga tugroan kang atun pagtalupangud, amo nga kon paano kita mangin matuod nga hilway kag makatindug bilang sangka mabakud nga pungsod.

Sa kadurohon kang mga problima sa atun pungsod, ilabi run gid kang makangiril-ad nga paglapnag kang kagarok sa mga nagaalagad sa gobyerno, nga daw pamatyagan ka dyang mga tawo may kahilwayan sanda sa pagpanakaw sa kaban kang pungsod. Kag duro pa gid ang mga pariho kadya sa nagakalainlain nga mga pamaagi. Hay bisan gani sa mga tawo sa atun mga lokalidad, nagalapnag ang pagpang-uripun kang kagarok sa mga pagpamakal kag pagpamaligya kang boto sa panahon kang piniliay. Dya sangka bahul nga bagay nga nagapahayag nga wara ti matuod nga kahilwayan ang raku sa atun mga katawhan.

Siguro makuon sanda nga, “akun man tana ria diritso!” Huud ana gid man ra diritso. Piro ana man bala naman-an nga may bahul dya nga labut kag impluwinsya sa iba? Kag indi mayad nga impluwinsya nga nagadara kang sayud nga epikto sa kumonidad kag sosyedad.

May bantog nga hurubatun sa Ingles nga nagakuon, “Ang imong kahilwayan nagatapos kon sa diin nagaumpisa ang akun irong.” Ang dulonan kang atun kahilwayan hasta lang kon sa diin nagaumpisa ang kahilwayan kang atun isigkatawo. May kinamatarung kita sa atun kahilwayan, piro may katungdanan man kita sa pagrispito sa kinamatarung kag kahilwayan kang iba. Mangin matuod lamang kita nga hilway, kon may ikasarang kita sa pagtindug kag padampig kang kinamatarung kang kada isara.

Saulogon natun ang atun pungsodnon nga kahilwayan, indi lang sa pamagi kang politikal nga paglantaw kondi, sa atun panindugan bilang Pilipino, kag pagkarisponsabli sa kinamatarung kang atun isigkatawo.

Malipayun nga Adlaw kang Kahilwayan sa tanan!

- Katapusan -

Listahan ka mga gingamit sa pagpanalawsaw:
1.     https://www.google.com.ph/webhp?sourceid=chrome-instant&rlz=1C1ASUM_enPH623PH623&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=Freedom
2.     http://www.merriam-webster.com/dictionary/freedom
3.     http://en.wikipedia.org/wiki/Independence
4.     http://www.merriam-webster.com/dictionary/independence
5.     http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Philippines_(1946%E2%80%9365)#Philippine_independence
6.     http://www.timeanddate.com/holidays/philippines/independence-day
7.      https://nasenagun.wordpress.com/2012/06/12/araw-ng-kalayaan-isang-maiksing-kasaysayan/
8.     http://www.gov.ph/araw-ng-republikang-filipino-1899/
9.     http://www.bibingka.com/phg/misc/july4.htm
10.  http://malacanang.gov.ph/7857-june-12-1898-and-the-commemoration-of-philippine-independence/
11.  http://en.wikipedia.org/wiki/Philippine_Declaration_of_Independence
12.  http://www.history.com/this-day-in-history/philippine-independence-declared
13.  http://en.wikipedia.org/wiki/Philippines
14.  http://opmanong.ssc.hawaii.edu/filipino/republic.html
15.  http://en.wikipedia.org/wiki/Republic_Day_%28Philippines%29
16.  http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Paris_%281898%29

O, Ginuo ka Paghidait, nagadangup kami kanimo sa amun kinahanglanun.
Tugaha kanamun ang pagtalupangud
kang tam-an ka bahul nga mga pwirsa kang kabaris kag kakugmat
nga nagapahadluk ka amun kalibutan kadya.

Ibugay kanamun ang pamatyagan ka pagdali
sa pagpukaw ka mga pwirsa kang kaayad, katarungan,
paghigugma kag paghidait sa amun mga katiringban.

Kon sa diin may kinagamo, kabay nga magdab-ot kamika amun mga alima
sa amun mga kabugtoan.
Kon sa diin may kabuganaan kag pagsurobra
kabay nga may simpli nga pagkabuhi kag paghiambitanay.

Kon diin may kapobrihun kag kapiutan
kabay nga may dungganun nga pagkabuhi
kag mapinadayunon nga paghimakas para sa matarung nga mga isruktura.

Kon sa diin may garban nga ambisyon, kabay nga may mapainubusun nga pag-alagad.
Kon sa diin may inhustisya, kabay nga may mapainubusun nga pagpahauli.
Kon sa diin nagakadura ang paglaum, kabay nga may paglaum sa Imo Mayad nga Balita.
Kon sa diin may pilas ka pagbinahin-bahinay, kabay nga may paghiusa kag pagbug-os.
Kon sa diin may kabutigan kag pagdaya, kabay nga ang Imo kamatuoran maghilway kanamun tanan.
Kon sa diin may nagapaminsar ka pagtimalus, kabay nga may pag-ayad kag pagpatawad.

Buligi kami nga mangin maukud sa Ebanghelyo ka paghidait
sa pihak ka amun kinatuhay sa mga tradisyon kang pagtoo
kag mga namat-an nga pagbinatasan.
Tudloi kami ka Imo espiritu kang pagkaluoy kag pagkamahinuklogon.
Hay rugyan lamang sa mahigugmaun nga paghuwad Kanimo, O, Ginuo ka Paghidait
nga amun masapwan ang makaarayad nga mga tuburan kang kabuhi
nga makadara ka bag-o nga pagbun-ag sa amun kalibutan.
Ang bag-o nga panuigun ka paghidait
kag bag-o nga pagsirinanto sa tunga namun tanan
sa tanan nga mga tuig ka mga katuigan.

Amen.

Pamaan: Ginbadbad sa Kinaray-a ni Danny S. Tabuyan halin sa Oratio Imperata for Peace ka CBCP nga pangadiun kada adlaw sa bulan ka Marso.

Kang Domingo, Eniro 18, 2015, ikaapat nga adlaw kang pagduaw ka Santo Papa sa Pilipinas, ana ginpangunahan ang Santos nga Misa sa pagpasidungug sa Santo Niño sa Luneta nga gintambungan kang haros pito ka milyon ka mga tawo bisan pa nga sigi-sigi ang pag-uran.

Sa anang sirmon, nagkuon tana, “Nalipatan natun ang magpabilin sa mga marahalun gid nga butang. Nalipat kita magpabilin nga mga bata ka Dyos sa atun tagipusuon. Hay ang mga bata, kuon ka Ginoo kanatun, may anda kaugalingun nga kaaram, nga bukun ti kaaram kang kalibutan.”

Ana gintumud ang imahin kang bata nga si Jesus. “Ginsuksukan ka bayo ka hari, ginkoronahan kag nagabitbit ka sitro, globo kag krus, Tana nagapadayon sa pagpadumdum kanatun kang angut sa tunga ka Ginharian ka Dyos kag kang misteryo kag pagkabata nga ispirituhanun. Mahuyang ang to nga bata nga nagakinahanglan kang pag-apin, tana nga nagdara kang kaayad, kaluoy kag katarungan kang Dyos sa kalibutan.”

Dugang pa kang Santo Papa nga ang Pista ka Santos nga Bata, nagadara sa igtalupangud ka Simbahan kang importansya kang pag-apin sa panimalay, kaangay nga ang anang kalibutanun nga tatay nga si San Jose nga nag-apin man ka Sagrada Pamilya ka Nazaret. Kag suno man kanana, ang matahum nga pagpahayag ka dya nga rilasyon sa Bata nga Kristo gintirawan dyan sa pagdalagan ka mga pungsod agud magtabang sa mga Pilipino mga nasangtan ka bagyo Yolanda.

Ang Santo Papa nagakasubu gid tungud ang panimalay, “amo ang masami nga nagakinahanglan nga apinan batok sa ananay piro makataragam nga mga pag-ataki kag mga programa nga kontra sa tanan nga atun ginapangayabtan nga matuod kag sagrado, tanan nga labing matahum kag dungganun sa atun kultura.

“Kinahanglan natun nga turukun ang kada bata bilang sangka rigalo nga batunon, palanggaun kag apinan. Kag kinahanglan natun kabalak-an ang atun mga pamatan-un, indi sanda pagtugutan nga agawan ka paglaum kag silutan nga mag-antos sa karsadahun sa bilog nanda nga kabuhi.

“Kabay nga ang Santo Niño magpadayon sa pagbindisyon ka Pilipinas kag magsagod ka mga Kristyano ka dyang bantog nga pungsod sa andang panawagan nga mangin mga saksi kag mga misyoniro kang kalipay ka Ebanghilyo, sa Asya kag sa bilog nga kalibutan.”

Kang nagapauli tana sa Roma sakay sa eroplano, ginpamangkot tana ka sangka Pinay nga kaimaw sa mga mamantala, nga si Kara David, kon ano ang ana nga natun-an sa mga Pilipino.

“Ang mga hulag! Ang mga hulag ang nagtandug kanakun. Bukun lang dya ti mga pangpormal nga mga hulag, dya mga manami nga mga hulag, mabatyagan nga mga hulag, mga hulag ka tagipusuon,” ang sabat na.

Ginsaysay ka Santo Papa ang mga minsahi nga ana natun-an, ang mga ginhimo ka mga tatay kag mga nanay sa andang mga kabataan; ang pagdumdum ka andang kabataan kag pagdara kananda agud mabindisyonan ka Santo Papa sa anang paglubas, ang andang pagbayaw ka andang mga bata nga may pagpabugal, ang andang “hulag nga nagahalin sa tagipusuon.

“Piro ang kon paano nanda ginhimo dya amo ang nag-igo kanakun. Ang hulag kang pagkananay, kang pagkatatay, kang kakunyag, kang kalipay.

“Ang ikarwa nga hulag nga mas labi nga nakaigo kanakun,” padayon ka Santo Papa, “amo ang kakunyag nga wara ti pakunokuno, ang kalipay, ang kasadya, ang ikasarang sa pagsaulog. Bisan pa nga nagauran, ginsugidan ako kang isara ka mga manogdumara ka mga sirimonyas nga nakatuon gid tana tungud ang mga manogsirbi (sa Misa) wara nagadura ang andang mga yuhum. Amo ra ang kalipay, ang wara ti pakunokuno nga kalipay. Bukon ti ginpinta nga yuhum. Ang amo ra nga yuhum nagatuhaw lang, kag sa likod karia nga yuhum, rugyan ang normal nga kabuhi, rugyan ang mga kasakit, ang mga problima.”

Ana natun-an nga ang mga Pilipino amo “ang katawhan nga makamaan mag-antos, kag makasarang magbangon.”

Ang mga Pilipino nakunyag gid, nalipay, natandug ang baratyagun kag ang kabuhi tungud sa makagaranyat, puraw kag daw wara nagakapuas nga yuhum ka Santo Papa. Sa bahin man ka Santo Papa, indi lamang nga nagtugro kag nagtudlo tana ka duro nga harangdun nga mga butang, kondi nga ang kabakud kag kaisug ka mga Pinoy sa pag-atubang kag pagpakigbato sa mga pag-antos kag mga kasakit sa kabuhi nga ginapahayag ka bunayag nga yuhum, nagtudlo man kanana kang duro nga mga butang kag nagtugro kanana ka inspirasyon, nga bisan masaku ang mga hirimuon sa sulud ka lima ka adlaw nga pagbisita, daw wara nagahubas ang anang inirhiya, buta gihapon kang kakunyag kag kalipay para sa mga tawo.

- Katapusan -

Ginbasihan nga mga sinulatan:
Angeli Mae S. Cantillana / The Varsitarian: “Why do children have to suffer? Francis stumped, moved”
CNA/EWTN: “Full transcript of Pope Francis’ Press Conference aboard the papal flight”
Raymond A. Sebastián/CBCP News: “Pope to ‘selfie generation’: Think well, feel well, do well”
Raymond A. Sebastián/CBCP News: “Santo Niño reminds us of things that matter
Seàn-Patrick Lovett: “Pope tells youth in Manila: be surprised by God's love”
The Philippine Star: “Pope stumped: Why does God allow children to suffer?”
Vanessa Puno/CBCP News: “Pope in Tacloban: Jesus is always with us”

Ang sangka istudyanti ka abogasiya sa University of Santo Tomas nga i Leandro Santos II, nagsambit kang kon paiwan ang madasig nga pag-ugwad kang tiknolohiya nangin sablag sa mga pamatan-un. Nagpamangkot tana, “Paano kami makahigugma kang matuod sa tunga kadyang mga kasablagan?”

“Ang inyo impormasyon nagasulud sa inyo tagipusuon kag inyo dya ibutang sa buhat nga nagasirinanto ang inyo ginapinsar, ginabatyag kag ginahimo. Batyaga ang imo ginapinsar kag batyaga ang imo ginahimo. Himua ang imo ginapinsar kag ang imo ginabatyag nga nagasirinanto,” ang sabat ka Santo Papa.

Gindayaw ka Santo Papa si Rikki Macolor, sangka inhinyiro, tungud ka anang pagbulig sa mga nabiktima ka bagyo Yolanda paagi sa ana naimbinto nga sulo nga solar. Piro ana ginpangabay si Rikki kag ang tagsa ka pamatan-un nga Pilipino, nga magtuon kon paano ang magbaton nga may pagkamapainubusun kag maibanghilisar kang mga kubus.

“Makamaan kamo magtugro, piro wara pa kamo makatuon kon paiwan ang pagbaton. May kulang pa kaninyo, ang mangin pobri. Amo pa dya ang kulang kaninyo. Magtuon kamo nga magpakilimos,” ang hambal ka Santo Papa. “Ang matuod nga paghigugma amo ang maghigugma kag ang magtugot nga higugmaun. Amo ria nga tama ka budlay ang maglambot sa himpit nga gugma ka Dyos. Ang gugma nagasorprisa, hay dya nagabukas kang pagbayluhanay kang maghigugma kag ang higugmaun. Ang Dyos nagahulat kanatun agud sorprisahun kita.”

Gintakup ka Santo Papa ang anang minsahi sa mga pamatan-un sa pagkuon, “Ang inyo riyalidad mas important sangsa mga papil nga dya! Mas matuod kamo sangsa mga idiya!”

Para sa mga taga-Tacloban sa Leyte, ang pagduaw ka Santo Papa sangka bahul nga grasya nga nagapaumpaw ka andang kasakit kag kasubu tungud ka mga trahidya nga nag-agi kananda dara ka mga duna nga kalamidad. Ang pagkadura kang mga katapo ka andang pamilya, mga balay, mga pagkabutang kag mga pangabuhian, mga rason nga makapadura ka andang kalipay kag paglaum. Piro sa pihak kadya nga tanan may kaisug sa pagtinguha agud makabangon. Piro ang bisan ano nga bagay nga nagaumpisa sa wara, nagaumpisa sa puno, ang pamatyagan daw nagaigod ang pag-uswag. Daw kabug-at gid ka tanan kag kaapgut nga batunon ang mga hitabo. Asta kadya, matapos ang sobra santuig run nga pagdalasa ka bagyo Yolanda, ang mga biktima wara pa angud makabangon. Piro ang pagduaw ka Santo Papa nakatugro kang kabaskug kananda nga daw bitamina nga ginatughong sa lawas ka tawo nga nagaduplay, daw dikstros nga ginatayhon sa nagamasakit.

Ang mga tinaga ka Santo Papa nagpanarupsup sa mga nagaparamati.

“Duro gid kaninyo ang naduraan ka tanan. Indi ako kamaan kon ano ang makuon kaninyo. Piro sigurado gid nga naman-an na (Jesus) kon ano ang ikuon kaninyo! Karaku kaninyo ang naduraan kang mga katapo ka inyo mga panimalay. Ang maghipus gid lang ang akon mahimo; imawan ko kamo kang mahipus sa akun tagipusoon ....”

Bugu gid lang ang tyimpo kang pagpabilin ka Santo Papa nga imaw sa mga taga-Tacloban, tungud kang bukun ti mayad nga panahon. Piro tungud kang anang pagsuray kang mabasakug (signal number two) nga bagyo Amang, agud lamang makaimaw kananda kag kang anang pagpauran imaw kanada, sangka bahul gid nga bagay para sa mga tawo.:

“Nabatyagan ko nga kinahanglan ko mag-agto rugya. Rugya run ako agud mag-imaw kaninyo,” ang kuon na. Ginpadalum pa gid ang paglugpay sa mga tawo kang naghambal ang Santo Papa kananda. “Tana (si Jesus) amo ang Ginuo, makasarang maghibi imaw kanatun. Tana Ginuo nga makasarang magpanaw imaw kanatun.”

Kag suno pa gid sa Santo Papa, si Jesus nagauna pirmi sa kada isara kanatun. Ana naagyan ang tanan nga mga inagman, una sangsa kanatun. “Si Jesus ginlansang sa krus kag halin rugyan wara nana kita ginapabay-an. Ana naagman ang tanan nga mga kalalat-an nga atun naaguman.”

Ana pa gid nga ginsaysay nga si Jesus nangin isara sa kada isara kag nagasiguro sa kada tawo kang anang pag-imaw. “Si Jesus dyan sa krus kag gani makasarang maghangup kang kahuyang ka mga tawo. Si Jesus bilang mataas nga pari makasarang magpakig-ambit sa atun mga kahuyang, kag gintirawan na man ang tanan nga paagi magluwas sa sala.”

Nagatararamos ang luha kang mga tawo nga nagpamati kang anang sirmon sa tunga kang madamul nga uran kag mabaskug nga hangin. Ana man ginpasiguro sa tanan nga nagatambong ang Mahal nga Birhin kag nagapabilin man pirmi imaw sa anang mga bata.

“Sa tupad kang krus ang Nanay. Kaangay kita kadyang bata nga iki nga rugyan sa tion nga indi run natun mahangpan ang bisan ano. Ang atun gid lang mahimo amo ang magkuon ‘Nay,’ pariho kang ginakuon ka sangka bata sa anang Nanay.”

Nagtugro pa gid tana kang minsahi kang paglaum.

“Nagahalin dya sa akun tagipusuon. Palihog kilalaha nga si Jesus indi gid magpabaya kaninyo. Ang gahum ka gugma ni Jesus kanatun, kag kang krus, nagapadayon kanatun. Magpadayon kita. Pirmi magpadayon.”

- Sundi ang kasugpon -

Ang nagalapnag nga hitabo kadya nga mga inadlaw amo ang ginatawag kang kalabanan nga “Pope Francis effect,” ang inspirasyon nga naagum kang raku nga mga tawo tungud kang pagduaw ka Santo Papa sa Pilipinas kadyang nagligad nga Eniro 15-19, 2015.

Ang karisma kadyang Santo Papa tama ka makaralaton sa mga tawo nga ana masugata, makamusta, makaimaw kag bisan sa mga nakakita kanana nga nagaagi sakay sa anang Popemobile kag bisan pa gani sa mga nakakita lang kanana sa tilibisyon. Nagatugro kang bahul nga kakunyag kag nagatandug kang baratyagun, indi lamang sa mga tumuluo nga Katoliko kondi bisan pa sa mga indi Katoliko. Nagatugro dya kang indi masaysay nga baratyagun nga nagahatud kang kalipay kag paglaum sa mga tawo. May dyan nga nagturo ang andang mga luha sa kalipay sa paggkakita lamang kay Pope Francis.

Natandug gid ang tagipusuon ka Santo Papa sa ana pagsugata sa mga pamatan-un sa Unibersidad ka Santo Tomas sa Manila nga gintambungan kang haros mga tatlo ka laksa (30,000) nga mga pamatan-un, tungud kang mga ginpaambit ka darwa ka kabataan nga nakauli sa mga karsadahun kag nag-agum ka tam-an nga kabudlayan, kapintas, paghingalit kag pag-abuso tungud kang kapobrihun, nga ana sanda ginhakus kag ginpangabay ang tanan nga magpahayag ka dugang pa nga pagkahanuklog kag pagkakabalaka.

Si Glyzelle Palomar, 12 anyos, kag Jun Chura, 14 anyos, darwa sa mga kabataan kang karsadahun nga ginsapupo kang Simbahan.

Si Chura, mabinatyagun nga nagkuon sa Santo Papa: “Raku kang mga kabataan ang ginpabay-an ka andang mga ginikanan. Raku kang mga kabataan ang nagsulud sa druga kag prostitusyon.”

Kag sa anang hambal sa Santo Papa, si Palomar nagkuon nga nagahagu-hagu ka hibi: “Andut nga gintugutan kang Dyos nga matabo ang dya nga mga butang kanamun? Wara man ti sala ang mga kabataan ....”

Wara lamang ginbasa ni Pope Francis ang anang ginpriparar nga harambalun sa Inglis agud nga paagi sa anang kaugalingun nga lingwahi nga Espanyol ana matugro ang anang tinagipusoonon nga hambal: “Tana (si Glyzelle) gid lang ang nagpamangkot ka dyang pamangkutanun nga wara ti makasabat, kag wara na pa ginpahayag dya paagi sa mga tinaga kondi sa mga luha. Ang alibutod kang imo pamangkot ... haros wara ti sabat .... Lamang kon kita man makahibi nahanungud sa mga bagay nga imo ginkuon nga makadab-ot kita sa pagsabat karia nga pamangkot. Iwan haw nga ang mga kabataan nagaantus ka labi? Andut nga ang mga bata nagaantos? Kon ang tagipusuon makapamangkot sa kaugalingun kag makahibi, ti may mahangpan kita. May mga kalibutanun nga pagkaluoy nga wara ti pulos.”

Naghambal Si Pope Francis nga indi na masabat ang mga pamangkot ni Jun kag ni Glyzelle pero ang mga tawo sarang nga maghangup sa mga pobri kag mga ginapigus nga may pagkaluoy kag pagpalangga.

Ang anang kuon: “Pinalangga nga mga kabataan, ang kalibutan kadya indi kamaan maghibi. Ang mga wara ginasapak nga katawhan, ang mga pinabay-an sa binit, amo ang nagahibi. Ang mga sinikway nagahibi. Piro wara natun mahangpan ka mayad ang nahanungud sa dyang mga tawo nga nagakinahanglan. Kon indi kamo magtuon kon paiwan maghibi, indi kamo magmangin mayad nga Kristyano. Magpakaisug: indi maghadluk nga maghibi. May mga riyalidad gid sa kabuhi nga makita lamang natun paagi sa mga mata nga nalimpyuhan ka atun mga luha. Ginaagda ko ang kada isara rugya sa pagpamangkot sa inyong mga kaugalingun: Nakatuon bala ako kon paiwan maghibi? Nakatuon bala ako maghibi para sa mga wara ginasapak ukon sa mga kabataan sa karsadahun nga may mga problima sa druga, ukon ang gin-abusohan nga bata? Piro masubu lang hay may mga nagahibi tungud lain tana ang andang luyag.”

- Sundi ang kasugpon -

Masami nagapadara kita ka mga sulat, tiks kag e-mail kon may mga minsahi kita nga luyag ipaabot sa atun mga pinalangga, himata kag mga kakilala, ilabi run gid nahanungud sa nigosyo ukon pagpangita ka pangabuhian.

Sa mga daragkul ukon gagmay nga mga okasyon sa kabuhi ukon mga panahon ka paskwa ka pagkatawo kag pagkabanhaw, adlaw ka mga tagipusoon, sa kaadlawan, kasal, bunyag, pagpanginbulahan sa mga kadarag-an kag mga malipayun nga mga hitabo sa atun kabuhi, bisan sa mga tion kang kasakit kag kasubu kaangay kang pagmasakit kag kon may namatyan, nagapadara kita ka mga minsahi.

Ang pinakakatuyuan ka atun mga minsahi sa amo nga okasyon, amo ang pagpamaan nga rugyan kita nagaimaw kananda, nagapakig-ambit sa andang mga kadarag-an kag kasadyahan, nagaimaw sa andang kasubu kag kasakit. Ang pagtugro kananda kang mayad nga baratyagun kag inspirasyon amo ang rason kang pagpadara natun ka minsahi.

Sa duro nga bisis nakabaton kita kang nagakalainlain nga mga minsahi nga nagatugro kanatun ka rason sa paglaum, kag pagkalipay, kang kaisug kag kabakud, kang kakunyag kag pagpadayon.

Piro may dyan man nga daw ginapasaka kaw lang sa kapayas kag tapsun ang puno. Tugruan kaw ka mayad nga baratyagun kag hinali lang kutlun kag buslan ka pamahug nga nagatugro kang kahadluk kag kahangawa. Kalabanan nagagamit ka ngaran ka bantog nga mga tawo agud nga mas madali sanda mapatihan. Dya makita natun sa mga kadina nga sulat (chain letter).

Suno sa Wikipedia: “Ang kalabanan nga kadina nga sulat ginakatapuan ka mga minsahi nga nagatuyo sa paghaylo kang ginapadar-an nga maghimo ka duro nga kopya ka mga sulat kag ipadara dya sa mas raku pa gid nga makabaton. Sa riyalidad, ang kadina isara gid ka piramidi (pyramid) kang madasig nga paglapanag ka minsahi kag nagakatunaw lang man ka ana. Ang kalabanan nga pamaagi nga ginagamit sa dyang kadina ka mga sulat nagaabay ka mga istorya nga nagamanipular ka baratyagun, ang gulpi nga pagmanggaranun paagi sa mga padano nga piramidi kag ang paggamit ka mga disparatis agud sa pagpahadluk sa mga nagabaton, nga kon bugtoon nanda ang kadina kag indi pagtumanun ang ginasugo ka sulat, anda agumun ang kadimalasan, ang pag-antos sa lawas ukon ang kamatayun. Ang mga kadina nga sulat nag-umpisa matuod nga sulat nga ginabaton sa mga koriyo. Kadya, ang kadina nga sulat, kalabanan bukun run ti aktwal nga mga sulat. Ginapadara run ang mga dya paagi sa mga minsahi ka e-mail, mga ginapadukut sa mga social network sites, kag sa mga minsahi sa tiks.”

Ang isara sa mga halimbawa kadya ang nabaton ko kang una nga mga inadlaw ka dya nga tuig 2015 nga nagahambal:

“Pasa mo ha … tugruan ikaw kang Dios 900 ka milyon nga mga anghil agud mag-atipan kanimo. Makabaton ikaw kang manami nga balita sa sulud kang napulo ka minutos. Gintirawan ko tuod bala. Kuon kang pari sa simbahan ni San Jose, swirti kuno ang makabasa kadya, amo ra nga ginapasahan ko man ikaw. Kon tumanun mo dya, masolbar ang imong problima kag sarum-an dayon dyan ang mayad nga balita. Piro kon indi mo dya pag-ipasa, raku nga mga problima ang magaabot kanimo. Palihog, isakripisyo gid, indi mo pagparaun dya hasta nga mapasa mo sa 25 ka mga pinalangga mo sa kabuhi, mga abyan kag mga kilala.”

Daw ano kanami ka pamatyagan nga sa bag-ong tuig makabaton ta ka mga mayad nga bagay kag manami nga balita, ka mayad nga panimuot, ka masadya nga panamyaw, ka paglaum nga masolbar ang mga problima sa kabuhi kag manami nga mga hambalunun ka mga paghandum nga mayad ang atun madangtan.

Ugaring hay ginsugpunan pa ka mga pamahug. Ang iba pa kadya mas sayud hay nagakuon nga may naputo sa nigosyo, nagmasakit, naaksidinti kag napatay hay wara na ginsapak ukon ginpara na. Daw ano ang pagragas ka mga dahun ka paglaum kag kalipay kang nagabaton; daw ano nga mga katublagan ang nag-ukay ka anang paghidait kag kalinung sa paminsarun kag baratyagun. Siguro ang nagbaton makuon, “Raad wara ko lamang ginbuksan ukon ginbasa ang minsahi.” Mangusul tana nga ginbasa nana ang minsahi hay naguba ang anang adlaw.

Piro nahangpan man natun nga ang tuyo ka atun mga pinalangga kag mga abyan nga magpadara kanatun amo nga mahilway man sanda raad sa mga kadu nga sarang maagum nanda kon indi nanda pagpasa ang sulat. Ugaring daw sa wara ginapanumdum kang nagapasa nga mahimo man nga amo man dya ang mangin baratyagun kang ginapasahan na. Daw ano ka raku nga mga tawo ang malatnan kang madasig nga paglapnag kang kagaw kang kahadluk kag kahangawa tungud ka sayup nga mga pagpati nga nagatulod kang manogpasa sa pagpadayon kang kadina ka mga sulat.

Kon kis-a nagapaminsar man ako, kon bala ang mga nagapasa ka amo dya nga mga minsahi, makinaugalingun. Hay kon bukun sanda makinaugalingun, madumduman nanda nga ang andang nabatyagan kag nahangaw-an, maagum man ka andang ginapadar-an. Ukon basi abi, magtuod ang ginakuon ka sulat kag madimalas, madisgrasya, mamasakit ukon mapatay ang andang pinalangga ukon abyan nga magabaton kon indi sanda magtuman. Ano kabay ang andang ginapinsar kan, “Bisan maguba man ang kalibutan indi lang takun masangtan”?

Nagapati kita nga wara ti mayad nga nagahalin sa sayud kag wara man ti sayud nga nagahalin sa mayad. Kon may mayad kita nga panimuut indi kita makasarang maghimo ka sayud, kondi ang atun lang masarangan nga himuon amo ang mayad kag nagakadapat. Indi man natun luyag nga masangtan ang atun mga pinalangga ka kon ano man nga kabudlayan ukon mga pag-antos nga atun ginaaguman. Mas pasulabihun pa natun nga saluon ang tanan nga budlay kag sakit sangsa mabudlayan kag masakitan ang atun mga pinalangga kag mga abyan.

Ang Dyos mayad kag gintuga na ang tanan nga mayad. Wara ti sayud nga nagahalin kanana. Amo ra nga ang ginkuon ko sa nagpasa kanakun ka sulat:

“Nagapati man timo ka chain letter nga dya? Kon nagahalin dya sa Dyos wara run ti kinahanglan ka pagpamahug pa. Ang kahadluk nagahalin sa yawa. Sagad ang yawa maghimo ka mga bagay nga abi mo balaan, piro pamaagi na lang dya sa pagpatalang. Ang grasya kang Dyos, kinabubut-un kag maalwan na nga ginatugro kananatun bisan nga wara pa natun ginapangayo kag bisan wara natun ginapangabudlayan. Hay naman-an na ang atun kinahanglan labaw pa sangsa atun naman-an. Ang pagpati sa chain letter sangka sahi kang idolatry. Hay kon nagapati kita kadya, ginaduhaduhaan natun ang kaayad kang Dyos. Magsarig sa kaayad kag kaalwan kang Dyos kag sa anang padayon nga pagtatap.”

Ang kadina ka sulat sangka kabutigan, hay dya nagatuyo sa pagpatalang kag paghalit sa mga ginapadar-an. Masami nagadara man kang karanggaan sa mga tawo kag kon kis-a man sa mga dukominto ilabi run gid sa mga dukiminto sa kompyutir paagi sa pagkuon nga dapat paraun hay dya bayros. May dyan man karia nga pagpangtunto agud magpadara kang kwarta kag mga pirsonal nga mga impormasyon.

Ano ang dapat natun himuon agud indi kita mabiktima ka dya nga mga kabutigan?
1.    Kon makabaton ikaw kag naman-an mo nga pangtunto, indi pagbuksi.
2.    Kon mabasa mo, indi magpadaradara, ginainto kaw lang karia.
3.    Indi gid magpati, bukun tuod ang ginakuon na karia.
4.    Indi maghadluk, indi kaw mapatay ukon mahalitan kon indi mo pagsunod ang ginasugo karia. Wara ti sayud nga matabo kanimo ukon sa imo pamilya tungud ka dya.
5.    Indi run pag-ipadara sa iba agud indi run magrapta pa.
6.    Paraa, kumusa kag ipilak.
7.    Kon kilala mo ang nagpadara hambala nga bukun ti mayad ang pagpadara ka wara ti pulos nga mga minsahi agud magpamahug lamang, kag bukun ti karadlawan ang anang ginahimo.

- Katapusan -

Kalabanan sa atun nga pag-isip, nagagamit kita ka Espanyol nga linggwahi, kag masami sa kadya nga panahon, bisan ang atun mga urihing tubo, nagagamit ka Inglis nga pag-isip. Amat-amat run nagakadura ang tumanduk nga pag-isip. Nagasala man bisan ang mga kabataan sa iskwilahan hay ang anda kis-a pang-isip may nagasakut nga Tagalog. Sa pagpabalik ka birnakular (vernacular) sa kurikulom ka Departamento ka Edukasyon, kag ang ang Kinaray-a amo ang isara sa mga aprubado nga linggwahi nga gamitun bilang pamaagi sa pagtudlo, makita gid natun ang bahul nga kinahanglanun, nga mabalikan gid ang atun kinaugalingun nga pag-isip sa Kinaray-a. Lain ang pag-isip nga Kinaray-a sangsa Hiligaynon, magluwas nga lain man ang tunog kang pagmitlang, may raku man nga tinaga nga atun gid nga Kinaray-a.

1 - isara
2 - darwa
3 - tatlo
4 - apat
5 - lima
6 - anum
7 - pito
8 - walo
9 - syam
10 - napulo

Raku ang makamaan mag-isip sa Kinaray-a nga hasta lang sa napulo, piro pag-awas run dyan karia, Kinatsila run ang ginagamit, bisan sa mga lokal nga mga nigosyanti kag sa mga tindahan.

Sa masunod nga pag-isip, sarang man madura ang “kag” kag ginasugpon ang litra nga “g” sa “napulo” nga nagahimo nga “napulog.”
11 - napulo kag isara ukon napulog isara
12 - napulo kag darwa ukon napulog darwa
13 - napulo kag tatlo ukon napulog tatlo
14 - napulo kag apat ukon napulog apat
15 - napulo kag lima ukon napulog lima
16 - napulo kag anum ukon napulog anum
17 - napulo kag pito ukon napulog pito
18 - napulo kag walo ukon napulog walo
19 - napulo kag syam ukon napulog syam
20 - ang pagmitlang kadya bukun ti “darwa ka pulo”; ginadura ang “ka” kag ginaislan ka “m” kag ginasugpon sa “darwa” nga mahimo nga sangka tinaga nga “darwampulo.”

Kag ginadugang lamang ang sunod nga binilog ka nga numiro.
21 - darwampulo kag isara
22 - darwampulo kag darwa
23 - darwampulo kag tatlo
24 - darwampulo kag apat
25 - darwampulo kag lima
26 - darwampulo kag anum
27 - darwampulo kag pito
28 - darwampulo kag walo
29 - darwampulo kag syam

Ang sunod nga pinulo nga mga pag-isip, ginadugangan ka “ka” sa una kag “an” sa urihi. Ang 30, 40, 50 kag 60 ginabuhinan ang binato ka tinaga.
30 - katluan
40 - kap-atan
50 - kalim-an
60 - kan-uman

Ang nabilin nga tatlo ka urihi nga pinulo, nagapabilin nga bug-os ang tinaga.
70 - kapituan
80 - kawaluan
90 - kasyaman

Ang mga binilog ginadapun lamang sa mga pinulo.
31 - katluan kag isara
42 - kap-atan kag darwa
53 - kalim-an kag tatlo
64 - kan-uman kag apat
75 - kapituan kag lima
86 - kawaluan kag anum
97 - kasyaman kag kag pito

Ang ginatos nga pag-isip
100 - sanggatos - pwidi man ang “sangka gatos,” piro wara ginagamit ang “ isara ka gatus” hay daw ka sikwawi pamatian.
200 - darwa ka gatos
300 - tatlo ka gatos
400 - apat ka gatos
500 - lima ka gatos
600 - anum ka gatos
700 - pito ka gatos
800 - walo ka gatos
900 - syam ka gatos

Ang pag-isip ka ginatos nga may dugang ka binilog kag pinulo, kag amo man ang pinulo nga may binilog.
101 - sanggatos kag isara
102 - sanggatos kag darwa
103 - sanggatos kag tatlo
104 - sanggatos kag apat
105 - sanggatos kag lima
106 - sanggatos kag anum
107 - sanggatos kag pito
108 - sanggatos kag walo
109 - sanggatos kag syam

Ang pag-isip ka ginatos nga may dugang ka pinulo:
110 - sanggatos kag napulo
120 - sanggatos kag darwampulo
130 - sanggatos kag katluan
140 - sanggatos kag kap-atan
150 - sanggatos kag kalim-an
160 - sanggatos kag kan-uman
170 - sanggatos kag kapituan
180 - sanggatos kag kawaluan
190 - sanggatos kag kasyaman

Ang pag-isip ka ginatos nga may dugang ka pinulo nga may binilog:
131 - sanggatos kag katluan kag isara
242 - darwa ka gatos kag kap-atan kag darwa
353 - tatlo ka gatos kag kalim-an kag tatlo
464 - apat ka gatos kag kan-uman kag apat
575 - lima ka gatos kag kapituan kag lima
686 - anum ka gatos kag kawaluan kag anum
797 - pito ka gatos kag kasyaman kag kag pito
828 - walo ka gatos kag darwampulo kag walo
939 - syam ka gatos kag katluan kag syam

Ang pag–isip ka linibo:
1,000 - sanglibo (sangka libo)
2, 000 - darwa ka libo
3, 000 - tatlo ka libo
4, 000 - apat ka libo
5, 000 - lima ka libo
6, 000 - anum ka libo
7, 000 - pito ka libo
8, 000 - walo ka libo
9, 000 - syam ka libo

Ang pag–isip ka linibo nga may binilog:
1,001 - sanglibo kag isara (sangka libo kag isara)
2, 002 - darwa ka libo kag dawa
3, 003 - tatlo ka libo kag tatlo
4, 004 - apat ka libo kag apat
5, 005 - lima ka libo kag lima
6, 006 - anum ka libo kag anum
7, 007 - pito ka libo kag pito
8, 008 - walo ka libo kag walo
9, 009 - syam ka libo kag syam

Ang pag–isip ka linibo nga may pinulo:
1,010 - sanglibo (sangka libo) kag napulo
2, 020 - darwa ka libo kag darwampulo
3, 030 - tatlo ka libo kag katluan
4, 040 - apat ka libo kag kaap-atan
5, 050 - lima ka libo kag kalim-an
6, 060 - anum ka libo kag kan-uman
7, 070 - pito ka libo kag kapituan
8, 080 - walo ka libo kag kawaluan
9, 090 - syam ka libo kag kasyaman

Ang pag–isip ka linibo nga may pinulo kag binilog:
1,011 - sanglibo (sangka libo) kag napulo kag isara
2, 022 - darwa ka libo kag darwampulo kag darwa
3, 033 - tatlo ka libo kag katluan kag tatlo
4, 044 - apat ka libo kag kaap-atan kag apat
5, 055 - lima ka libo kag kalim-an kag lima
6, 066 - anum ka libo kag kan-uman kag anum
7, 077 - pito ka libo kag kapituan kag pito
8, 088 - walo ka libo kag kawaluan kag walo
9, 099 - syam ka libo kag kasyaman kag syam

Ang pag–isip ka linibo nga may ginatos, pinulo kag binilog:
1,111 - sanglibo (sangka libo),sanggatos kag napulo kag isara
2, 222 - darwa ka libo,darwa ka gatos kag darwampulo kag darwa
3, 333 - tatlo ka libo, tatlo ka gatos kag katluan kag tatlo
4, 444 - apat ka libo, apat ka gatos kag kaap-atan kag apat
5, 555 - lima ka libo, lima ka gatos kag kalim-an kag lima
6, 666 - anum ka libo, anum ka gatos kag kan-uman kag anum
7, 777 - pito ka libo, pito ka gatos kag kapituan kag pito
8, 888 - walo ka libo, walo ka gatos kag kawaluan kag walo
9, 999 - syam ka libo, syam ka gatos kag kasyaman kag syam

Laksa
Man-an man natun tanan nga ang sunod sa “syam ka libo, syam ka gatos kag kasyaman kag syam” (9, 999), amo ang “napulo ka libo” (10,000). Piro sa Kinaray-a may ana gid ka dya nga tinaga nga katumbas nga talagsa run lang kadya gingamit. Ginatawag dya nga “laksa.”

Ang linaksa nga pag-isip:
10,000 - sangka laksa
20,000 - darwa ka laksa
30,000 - tatlo ka laksa
40,000 - apat ka laksa
50,000 - lima ka laksa
60,000 - anum ka laksa
70,000 - pito ka laksa
80,000 - walo ka laksa
90,000 - syam ka laksa
100,000 - napulo ka laksa
200,000 - darwampulo ka laksa
300,000 - katluan ka laksa
400,000 - kap-atan ka laksa
500,000 - kalim-an ka laksa
600,000 - kan-uman ka laksa
700,000 - kapituan ka laksa
800, 000 - kawaluan ka laksa
900, 000 - kasyaman ka laksa
999,999 - kasyaman ka laksa, kasyaman kag syam ka libo, syam ka gatos kag kasyaman kag syam
1,000, 000 – sanggatos ka laksa (sangka milyon)

- Katapusan -