Barko nga Bulawan
ni Dr. Alicia P. Magos
Ginbadbad sa Kinaray-a
ni Ritchie D. Pagunsan
Pamaan: Ang inyo mabasahan pinili kag pinaksi nga sugidanun sa sangka panalawsaw, “Binisaya nga Kinabuhi, Visayan Life, Visayas Maritime Anthropological Studies II, 1993-1995,” nga ginsulat ni Prof. Alicia P. Magos, Ph.D., ginkay-ad nanday Iwao Ushijima kag Cynthia Neri Zayas, kag ginbalhag ka CSSP Publications, College of Social Sciences and Philosophy, University of the Philippines (1996).
Pauna nga Hambal
Kabahin kang paminsarun ka mga Filipino ang mga sugidanun nga bukut tawhanun ang mga karaktir nga nagalaragway. Ang mga istorya ka ingkwintro kang tawo kag tamawo ginapasa-pasa sa kada hinirasyon. Sa dya nga panalawsaw, ginasaysay ang mga istorya parti sa barko nga bulawan sa isla kang Panay agud matukib ang anang kahulugan para sa mga taga-isla. Ginapakita ang mga hitabo sa kada banwa agud matugruan ka pangkasaysayan nga kontiksto ang mga istorya. Ang mga sugidanun nagapakita ka barko nga bulawan bilang sarakyan ka mga nagtaliwan, sarakyan ka mga buhi sa andang pagpaliwa-liwa kag sarakyan sa paghatud kang mga kargaminto, nga nagaanggid sa inagyan kang mga tawo sa andang nasaksihan.
Ang Banwa ka Miag-ao
Ang tinaga nga Miag-ao ginbuul sa tinaga nga “Miago,” nga nagatumud sa mga tanum nga bugana sa lugar kang mag-abot ang una nga mga Katsila. Ang kauna nga kaguranganan, kadya nahawanan run agud tugruan ka dalan ang pag-uswag ka banwa.
Sa paglunsad ka kampus kang Unibersidad kang Pilipinas sa Bisayas sa Miag-ao, ang ginatuyo nga komunidad nangin sintro ka pagturun-an. Ugaring nagapabilin ang kinauna nga pagpati sa animistik nga sistima [Editor: Dya nga sistima nagatuo sa mas labaw nga gahum nga nagabalay kag nagatugro kabuhi sa matiryal nga kalibutan)], kag mas natalupangdan dya kang gintukod ang mga bilding ka UP Miag-ao.
May mga istorya nga ang bilog nga UP Miag-ao kag ang poblasyon ka Miag-ao, syudad ka mga ingkanto nga may organisado nga komirsyo, durungkaan ka barko, simintado nga karsada kag tindahan. Ang kahoy nga bubog sa likod ka munisipyo ka Miag-ao kag ang kahoy nga samlagi sa tunga ka UP Miag-ao oberpas [Editor: Amo dya ang tulay sa ibabaw kang karsada nga nagatakud sa magtimbang nga banglid] kag sapa, bantog nga durungkaan ka barko nga bulawan nga ginhingaranan “Prinsisa kang Miag-ao,” kag ginapatihan nga ginapanag-iyahan ka sangka ingkanto nga ang nigosyo amo ang magpadara ka baraligya nga isda sa gwa kang pungsod kag ang magpadara man ka baraklun pabalik sa Miag-ao.
Kang mga nauna nga tuig kang 1980, gintuyo nga ipatapas ang bahul nga puno ka samlagi marapit sa sapa nga nagaagi sa UP Miag-ao agud makahimo ka oberpas. Piro bisan ano nga pahito, wara ti burdos nga makapatumba sa puno. Sa pagpamirit nga tumbahun ang samlagi, narangga ang makinarya kag darwa ka trabahador ang napatay sa indi mahangpan nga kabangdanan. Gani nagdisisyon ang tagdumarahan kang UP Miag-ao nga sayluhon ang oberpas sa lain nga lugar, kabangdanan nga naluwas ang puno ka samlagi.
Maaka sa mga tumanduk ang mga makataranhaga nga sugidanun. Duro sa mga istudyanti ka UP Miag-ao ang nakabatyag sa mga indi makita nga idalmunun, nakabati ka busina, nakakita ka kama-kama kag naduraan ka mga pagkabutang. Ang mga impliyado ka UP Miag-ao nakabati man kang mga makatiringala nga tunog halin sa bilding kang administrasyon.
Agud maumpawan ang mga nahadluk, naghiwat ka “bugay,” sangka dumaan nga ritwal agud baklun ang lugar, kag nagsaulog kang ingrandi nga silibrasyon sa laygay ka miyor kang banwa. Piro ang mga istorya ka mga idalmunun bukut bag-o sa pamatin-an ka mga tumanduk nga nakamaan nga sa pira ka hinirasyon nga nagligad, mariit ang lugar gani ginadilian kag dapat paobrahan antis gamitun.
- Sundi ang kasugpon -
Sunod: Ang Banwa ka Dumangas