Ang Ayam
ni Stephen Louie R. Checa
Aga pa piro daw bangkiling run ang mga balhas nga nagagwa sa lawas ni Luis. Wara sa kilag na ang hapo kag basa na nga bayo samtang nagadalagan paagto sa opisina kang tagdumarahan kang Angel Baquero Memorial Hospital. Garut ang turuk na sa anang daan nga rilo samtang nagahapo-hapo kag nagadagun-dagun pasaka sa ikarwa nga panalgan kang hospital. Kadya ang una nga adlaw kang anang pag-obra bilang dyanitor kang hospital.
Ginakulbaan si Luis bangud man-an na nga maurihi run tana magsulud sa pinakauna nga adlaw kang anang pag-obra kag kinahanglan na gid magpaathag kay Dr. Tan kon andut naadlawunan tana ka abot. Si Dr. Tan ang hepe kang hospital nga nagpasulud kana sa obra. Nagkilalahay sanda ka dya ni Dr. Tan sa sangka Chinese Restaurant sa Iloilo kag naistorya na sa doktor nga nabudlayan tana sa anang obra bangud rayu sa Antique kag mahal ang pliti. Magasto kon pirmi tana mag-uli-uli gani kisra sa sambulan lang tana nagauli sa andang baryo. Naluoy ang doktor kay Luis gani ginkun-an na nga mag-aplay run lang bilang dyanitor sa hospital nga ginadumara na.
Mabuut dya nga tawo si Luis. Tandus kag hulas sarigan ang anang itsura hay malulo ang anang mga mata. Saktuhan lang ang kataasun ni Luis sa idad na nga baynti dos. Bisan ilum, pino ang anang panit, turuong ang anang irong kag duag-rosa ang anang bibig. Suno sa anang nanay, pinamataan kang pari nga Katsila ka dya ang anang apoy nga nanay ni lola na gani nagasalir gid ang dugo nga mistiso. Daw indi gani maman-an nga pigado si Luis bangud sa anang itsura. Duro ka dya ang mga daraga nga nagapasiplat kag nagaliad-liad kana sa andang baryo garing sara lang gid ang naluyagan kag ginapalangga na – si Lila.
Gani indi na man mabasol ang anang kaugalingun kon andut naburaw tana sa sobra ka katuyuhon. Ano abi kinahanglan na magbulig ka pamulaw sa katapusan nga gabii kang haya kang nanay ni Lila. Sastri ang nanay ni Lila kag nagamaistra si Lila sa sangka iskwilahan nga primarya sa andang baryo Hagunub. Gamay pa si Lila kang napatay ang anang tatay sa balatian. Klasmit sanda kadya ni Luis halin kang ilimintarya hasta mag hayskul garing si Lila lang ang nagapadayon sa kolihiyo hay nasarangan tana paiskwelahun kang anang nanay paagi sa pagpanahi. Gwapa, simpli, aram, buut kag risponsibli nga bayi si Lila gani tana gid ang gusto pakaslan ni Luis.
“Mayad nga aga, Dok! Pasinsya gid ....”
“Ok lang, Luis. Naintyindihan ko ikaw. May nagsugid kanakun nga kar-on run gali ilubung ang nanay ka nobya mo. Abi ko gani maabsint kaw kadya mong.”
“Gusto ko man gani daad mag-absint, Dok, garing indi malyag si Lila. Nga daan una dya nga adlaw kang akun pag-obra rugya kag wara pa ako nakalisinsya kanimo ka timprano.”
“Ah, ti sigi. Ikaw bahala. Agtuni lang to si Tay Kandong sa Supply Office hay tana matugro ka urobrahun mo.”
Wara run nagpabuhay ka istorya sa doktor si Luis. Dalidali na nga ginsagap ang opisina nga ginsambit ka doktor kag nagpakilala kay Tay Kandong nga ginasarigan ka hospital pag-abot sa mga kirid-anun kag rilimpyuhan sa hospital. Ginsugo ni Tay Kandong si Luis nga dagnasan ang salug kang bilog nga hospital. Samtang nagapasaka si Luis sa hagdan paagto sa ikarwa nga panalgan kang hospital, may nasugalaw tana nga nars nga nagadalidali.
“Aaay, karbaw!” singgit kang nars.
Nakadalin-as ang nars sa halintang kang hagdan. Maabtik si Luis nga naglukso kag ginsalo sa darwa na ka butkun ang babayi. Nagturukay sanda kang madali. Nag-igham si Luis.
“Aguuuy, Nong, salamat gid sa pagsalo mo kanakun,” hambal kang nars nga daw nagasamo ang kakulba, kalipay kag kamayha. “Ay, kon wara kaw guro basi nabuka run ulo ko dya sa dalum ka hagdan.”
“Wara’t kaso mam, ah,” sabat ni Luis nga nagayuhum. “Pasalamat kaw lang hay abtik ako.”
“Ako gali si Asuncion. Ason lang. Raw-ay ngaran ko, gi?”
“Ay, indi mam, ah,” agaw ni Luis. “Nami gani. Angayan gid sa ka gwapa mo.”
“Ti, sigi salamat liwan, ha? Istorya lang ta garing liwan. Nagadali ako hay may pasyinti sa ER kag ginahulat ako ni Dok. Lagawi lang ako dyan pirmi sa ER, ah,” hambal ka nars kay Luis nga ginakuum ang anang butkun.
Wara run nakasabat si Luis kondi nagyuhum run lang. Daw naurungan si Luis hay gwapa ang nars, nami ang pamanit, hamot kag nagahurma gid ang daw botilya ka Coke na nga lawas sa anang unipormi. Daw halin sa may sarang nga pamilya.
Gulpi naumpawan si Luis kang gulpi naghuni ang ambulansya sa sagwa. Gulpi na nadumduman ang nanay ni Lila kang ginhingagaw nanda dar-un sa hospital. Nastrok ang nanay ni Lila kag gindiklarar kang doktor nga patay kang mag-abot dya sa hospital. Gulpi na nadumduman si Lila kag nakabatyag kang kaluoy sa nailo na nga nobya. Ginpadayon na run lang ang anang pagpanglampaso ka salug. Nalipatan na run ang nars.
Pagkadason nga adlaw nag-agto si Luis sa kantina ka hospital para mag-igma.
“Luis!” Si Ason nagapanawag kana. “Dali, imaw ta igma. Librihun ta kaw. Pili lang dyan ka gusto mo kan-un.”
“Salamat gid mam piro sigi lang, ah. Ako lang mabayad.”
“Ay, maan, ah. Mayha-mayha pa. Pasalamat ko lang ria sa pagsalo mo kanakun sa hagdanan,” pamirit ni Ason nga nagayuhum.
“Ah, ti, sigi mam. Salamat gid.” Nalipay si Luis bangud nga yadi pa durugang sa piriliti na sarum-an ang libri nga igma.
Tupad sanda nagkaun ni Ason sa lamisa. Napanilagan ni Luis nga garut ang turuk ni Ason kana samtang nagakaun.
“May buring pungyahun ko, mam, haw?” pamangkot na sa nars.
“Ay, sus wara, ah. Nagwapuhan lang ko kanimo mong. Kon laki lang ko kag ikaw bayi, ay, pamasyaran ta gid kaw,” siryoso nga sabat ka nars.
“Abaw si mam man yamuhat, ah.”
“Tawga lang ako nga Ason, ay. Gamam gid timo nga nars takun bukun maistra,” yamuhat ka bayi.
Wara run ka sabat si Luis. Ginbanga na run lang ang kaugalingun ka usang. Pagkatapos kaun, nagpanaw sanda pabalik sa hospital.
“Luis, pwidi ako ka pahatud kanimo kar-on sa paradahan pauli? Indi bala ma-overtime kaw man kar-on? Nahadlukan ako mag-agto sa paradahan namun nga ako lang sara,” daw nagapakitluoy nga kuon ni Ason.
Bangud nga namayha man kag naluoy sa bayi si Luis, nagpasugot tana.
Mga alas otso sa gabii run sanda nakagwa sa hospital. Hasta alas nwibi ti gabii pa ang halin kang katapusan nga dyip paagto sa lugar nanday Ason. Nagpapara si Ason ka traysikul kag may ginhani sa draybir. Naghipus lang si Luis kag nagpungko sa tupad ni Ason.
Samtang nagadalagan ang traysikul, nanutaran ni Luis nga daw lain ang andang diriksyon. Bukun paagto sa paradahan nanday Ason.
“Luis, indi lang kita anay mag-uli, ha? Imaw lang kita anay maturog kadya,” hani ni Ason kay Luis samtang ginakuhap ka nars ang anang dughan. Daw nangusyan si Luis kag gulpi na ginwahig ang alima ka nars.
“Ay, sus, ano tana ra imo, Ason, man?” sabat ni Luis kay Ason. “Kontrata ta mapaimaw kaw lang paagto sa paradahan nyo, kon ano-ano tana run imo. Ginarispito ta kaw, Ason, kag ginarispito ko man ang nobya ko.” Dayon na balikid sa draybir kag magkuon. “Nong, sa paradahan kita pa-Igbanglid.”
“Ah, gali kaw? Abaw, Luis, ikaw pa lang ba ang laki nga nangindi kanakun. Tandaan mo dya, hinulsulan mo gid ang disisyon mo! Naog hay ako run lang mapaparadahan. Nagaugut ako kanimo!” singgit ni Ason kay Luis nga daw gamurudlo gid ang mga mata sa kaugut.
Naghipus lang si Luis kag nanaog sa traysikul.
Bangud nga gabii run, wara run ti masakyan si Luis pasulud sa andang baryo. Nanaog run lang tana sa krosing kag nagpanaw pauli. Mga darwa pa ka kilomitro ang paranawun halin sa krosing paagto sa baryo Hagunub. Wara ti makita nga pamalay hay puro dalaag ang maagyan kag wara gid ti sulo sa karsada. Mayad lang gid hay lati ang bulan gani sanag ang aragyan. Samtang nagapanaw nga nagapuropanihol si Luis kag nagapaminsar kay Lila, gulpi lang may naglambat kana nga itum kag bahul-bahul nga ayam nga ang kataasun daw hasta sa anang hawak. Wara nagalahay ukon nagangurub ang ayam piro indi maghalin sa tubangnan ni Luis. Ginaturuk ka ayam si Luis. Nagabaga ang mga mata kang sapat. Gintabog dya ni Luis.
“Sleee ... Sleee …. Abaw tunto nga ayam dya, ay. Kon indi kaw pa maghalin pakgun ta kaw ka bato.”
Nagahana pa lang nga mapurot ka bato si Luis, gulpi nagdalagan kag naglumpat ang ayam kana kag gintuyo tana nga kadtun. Ginsagang ni Luis ang baba ka ayam kag ginkupkupan dya ni Luis ka hugut. Gusto ni Luis nga kug-un ang ayam piro nagadahog ka dya ang anang lawas sa kadanlug. Kon makabuhi gani ang ayam, ginasaruso na gihapon si Luis kag nagangurub run dya kang daw bukun normal nga pagngurub ka ayam. Daw ngurub kang tawo. Lawid ang dumugay nanda ni Luis sa karsada. Indi man makadali-dali lupig ang ayam kay Luis hay purus dya nga tawo kag bastanti sa pangabudlay gani bato sa hapo.
“Linti kaw nga ayam kaw! Man-an ko bukun kaw ayam. Aswang kaw nga yawa kaw! Kon sin-o kaw man, indi ko magpapyirdi kanimo,” singgitan ni Luis sa tunga kang dalan samtang sigi andang dumugay ka ayam.
Nagpangadi si Luis sa anang paminsarun. Nadumduman na ang istorya kang anang lola.
“Kon hinali dumugon kaw ka aswang, kaptan mo sa iruk, hita kag luku-lukuan para indi makapanginpadlos.”
Ginsunod dya ni Luis. Ginsipit na kang sangka alima na ang liug ka ayam kag ginkumu kang tuo na nga alima ang sakang ka sapat. Ginpuga na dya ka hugut hasta nga maubos ang anang purus. Sa sobra ka ayam ka pulok nabuy-an dya ni Luis. Nanutisyaran na nga daw nagluya ang ayam kag nagakiang-kiang. Ipiktibo gid ang tudlo ni lola na. Nagaralaway ang ayaw kag naglibot-libot kana.
Gulpi nadumduman ni Luis ang ginataklus na nga distornilyador sa anang hawak. Dayon na dya gingabot kang insaktuhan gid nga ginsaruso kag gindamhagan tana ka ayam, ginsugalaw na dya ka buno kang ginakaptan na nga distornilyador. Naigo ang ayam sa busong. Nagtiyangak dya kag gulpi nagdalagan parayu. Pagkaligad ka pira ka sigundo gulpi may nagtiktik kag may nag-agi sa uluhan ni Luis nga bahul nga pispis nga nagahugpaas parayu. Nagsinggitan liwan si Luis.
“Ti, buul mo mamay mo? Ako pa paagyan mo ba nga panulay kaw. Balik to sa ginhalinan mo, pinanubul ni Kristo.”
Ginturuk ni Luis ang distornilyador. Buta dya ka dugo. Gintablug na dya sa dalaag kag ginhugasan ang anang alima nga may dugo sa kalog sa binit ka dalan. Nagdiristo panaw pauli si Luis hasta makadab-ot sa andang balay. Ginsugalaw tana ni Lila.
“Luis, naiwan kaw? Andut duro lanug mo kag bakiras haw?”
“Ah, nakadasma ako hay nakasandad ako sa bato, pangga, rugto sa dalaag ayon, ay, huh. Ginpanaw ko lang halin sa krosing pauli rugya mong. Ano bi hay bisan sanag bulan, dulum gihapon ang aragyan.”
Ginbulong ni Lila ang pilas ni Luis kag imaw sanda nag-iyapon.
Pagkaaga, sa hospital, ginsugalaw si Luis kang imaw na nga dyanitor.
“Uy, Luis, man-an mo ang natabo kay Ason nga nars? Indi bala imaway pa kamo mag-uli kabii?”
“Ha? Naiwan si Ason haw?”
“Ginbuno kuno ka wara makilal-i nga tawo kabii pagnaog na sa ginsakyan na nga dyip. Patay gid.”
Gulpi naurungan si Luis kag nagparangligbos ang anang bulbol. Nadumduman na ang natabo kana kabii.
- Katapusan -