Bugtong
ni Jose Diego N. Salvador
Disyimbri 1944, antis kang libirasyon, naglisinsya nga mangsawa si Roberto, ang bugtong nga bata nanday Insong kag Mawak.
“Bag-o pa lang ikaw nagtungtong sa baynti anyos, Toto. Indi man pagdali mangsawa,” pamalabag ni Mawak. “Sa itsura mo nga ra, indi gid ikaw maglaon.”
Palangga ni Roberto ang parangasaw-un amo nga bahul ang anang pagsungon kag ginpakamayad na nga maglayas.
“Insong, raad wara ta run lang ginbalabagan ang anang gusto,” may paghinulsul nga paranambitun ni Mawak.
Bulan ka Pibriro 1946, tyimpo kang libirasyon, samtang nagapanghagbas si Insong ka mga hilamon sa andang solar, may nag-agi nga tawo, nagauribay ka bag ka mga soldado. Bataun pa kag daw parihas ang pang-idadun sa anang bata nga si Roberto. Daw nabuhinan ang pagkahidlaw ni Insong kay Roberto kang nakita na ang lalaki amo nga ginbugno na.
“Daw rayu agtunan mo, Noy, haw?” pamangkot na.
“Huud, Iyo, pauli ako sa Bugasong hay tapos run ang gyira,” sabat ka tawo.
“Ikaw lang sara nag-uli?”
“Huud, hay, nagadali takun. Duro kami nga mga taga-Antique piro sa sarang simana pa tana mauli ang iba.”
Nagsantup sa pinsar ni Insong nga basi nangin soldado man si Roberto. Ginhagad na ang tawo nga mag-igma anay. Ginpakilala na sa anang asawa nga wara makapugung mamangkutanun.
“Noy, wara kaw to ti nakilala nga Roberto Esparagoza?” pamangkot ni Mawak dayon laragway kay Roberto.
“May naimaw ako kauna nga ang itsura daw bata nyo. Taga-Antique man. Nalipat ako ka ngaran piro natandaan ko ang padit sa anang wala nga kiray.”
Nakabatyag ka bahul nga paglaum ang mag-asawa. Ang padit sa nawala nga kiray ni Roberto pinalian ka pilas kang nabunggo tana sa pusod ka andang lamisa kang gamay pa.
“Mawak, sarum-an dayon agtunan ta to ang baraks,” hambal ni Insong. “Manakup ko anay ka pais kar-on para balunon ta sarum-an.”
Nagaagaw run ang kadulum kag kasanag kang gintibaw ni Insong ang taun sa suba. Nami gid ang anang parapanghimus ka pais, ukon daragkul nga mga urang nga nagapungko sa bato, kang gulpi lang may nagkaput sa anang abaga kag nagtawag.
“Tay.”
Si Roberto! Dali-dali tana nagbungkaras kag ginhakus ang bata. Dayon na bulakwit ka taun kag dapitun ang bugtong nga bata pauli.
"Mawak! Mawak! Alaw-alawa kami. Nag-uli run si Toto!”
Dayon man sindi ni Mawak ka sulo nga hinimo sa bolo kag gingawa sa bintana. Nakita na ang bata nga ginadapit ni Insong. Nagdalagan si Mawak panaog sa hagdan piro nahangyus dya kang nakita nga nagasaranhun ang bana kang naiwagan ka sulo.
“Diin run si Toto?” pamangkot ni Mawak samtang nagatururagay ang mga luha sa kalipay.
Natingala man si Insong. Lab-as pa sa anang paminsarun nga ginadapit na ang bata. Nagturukay lamang ang mag-asawa kag nagkupkupanay.
Sa baraks, gindaho ka kabo ni Roberto ang anang mga gamit kay Mawak.
“Maisug nga soldado si Roberto. Ugaring isara tana sa mga wara’t swirti nga naigo,” paathag ka kabo.
Nag-uli ang mag-asawa nga may kasubu piro tawhay ang paminsarun hay anda run naman-an kon sa diin ang bugtong nga bata.
- Katapusan -