Padungan
ni Danny S. Tabuyan
Nagasurbaku si Bibang ka raha kang kalamay-hati kag bayi-bayi. Dar-un na dya sa Manila sa pagduaw sa anang subang nga nakapamana kag nagauli didto, agud magtimbang hay manogbata dya. Nagpakitluoy si Minda nga maabot gid hay mabudlayan tana kon makabata run, tungud wara kuno tana ti binangi.
Kag pagkaraku lang kang mga purutson na hay mansig duhol lang ka mga padara.
Makuon si kumari na Sitang, “Mari, dar-a ang dyang tinabliya nga tsukolati hay nami daya padungan sa mga pagkaun ni Minda pagbata na, agud indi mabughat.”
Nagadalagan pasaka si Intang paltira nga nagahangus-hangus kag may dara man nga pinutos, nga ana gintan-ay kay Bibang. “Bibang, dar-a dya hay kinahanglan gid dya idapat kay Minda pagbata na agud indi mabughat,” ang bilin ni Intang.
“Ano ra haw?” ang pamangkot ni Bibang.
“Mga dahon-dahon nga lagaun mo didto kag ipaparigos kanana,” Sabat si Intang. “Pito ra ka klasi: mga dahon kang alibhon, banaba, bayabas, bugnay, bunlaw, kabugaw kag tanglad. Ginputos ko ra kamayad kang dahon ka saging, barabas-un mo lang pag-abot didto agud indi malaya.”
Ginbaton ni Bibang ang pinutos kang mapinasalamatun. “Araguy duro gid nga salamat, Nang Intang!”
“Ay, huud, gali,” palagas ni Intang, “pakan-un mo gid kang pito ka mga prutas: pinya, saging, bayabas, kabugaw, niyog, santol kag mangga. Pakan-un mo man kang linapwahan nga may pito ka klasi ka mga laswa: dahon-kamoti, tigabang, alogbati, kulitis, sirirtan, balunggay kag kurokugo ka amarguso, laktan kang kapayas nga manghod. Rahaan mo kang ginat-an nga puso ukon tambo. Sa sulud kang siyam ka adlaw, tinguhaun mo nga makaun na dya tanan agud malikawan ang bughat. Rahaan mo man dayon kang suman kag pakan-un. Puros gid dya mga makaburughat kon indi na lagi matirawan sa sulud kang siyam ka adlaw nga nagabata-bata pa. Salud kaw lagi ka uran nga dar-un mo kag ipainum kanana, hay higku uran sa Manila, agud indi mabughat kon mauranan. Indi kaw maglipat nga magdara kang linubid nga puna agud may ligis kaw nga ihigot sa anang hawak agud indi pagsuthon kang hangin, agud indi nirbyuson.”
Nagabakintol si Bibang kang anang mga dara pasaka sa barko nga Princess of Antique. May ginauribay, may ginakulo. Mayad gani hay ginhatud tana kang anang bana nga si Tasyo.
Pag-abot na sa pyer sa Manila, duro ana waug kon diin run ang anang sugat. Daw ginanirbyos run tana. Kuon na sa anang kaugalingun, “Ano lamang bay kon indi kami magkitaay kang sugat ko ngato, maiwan lamang takun? Ay, maan badwis ko takun manultol ka mga kalyi ka bahul-bahul nga syudad nga dya.”
Buhay-buhay may nagpamaypay kanana nga nagabayo ka puro puti, Si Dr. Teodoro Nobleza, ang anang manugang. Naunaw-unaw gawa pamatyag na kag nadura anang paghangawa. Gindara tana ni Dok Ted kon diin nagahulat ang anang awto. Nagahulat man gali si Minda sa sarakyan. Wara tana manaog hay malisud run gawa makalihuk hay bahul run gid ang anang ginabusyad.
Kang makasamput sanda sa balay, nagakakunyag gid si Bibang nga magpamukad kang anang mga pang-alaw-alaw. Nalipay gid si Minda kang mabaton na ang kalamay-hati kag bayi-bayi hay nahidlaw gid kuno tana kang mga pagkaun nga halin sa atun.
Ginpaiway anay ni Bibang ang mga padara para sa pagbata ni Minda.
Nagbata si Minda sa hospital. Pasalamat gid si Bibang hay bisan una pa lang nga pagbata ni Minda, wara gid tana mabudlayan ka mayad. Matapos ang pira ka adlaw gindara tana liwan kang anang bana imaw ang bag-ong bun-ag nga bata.
Nagasurbaku si Bibang kang mga gamhun nga kinahanglanun para sa padungan.
Nakapangita gid man tana kang mga prutas nga kinahanglanun, kag nakaraha tana kang suman nga ipakaun kay Minda. Nauyunan man dya ni Minda, piro may mga prutas nga indi tana run makaorsa magkaun.
“Kinahanglan nga kan-un mo gid ra agud indi kaw mabughat,” kuon ni Bibang.
Piro nagsabat si Minda, “Indi run ra kinahanglan, Nay, hay modirno run ang midisina kadya.”
“Abaw ayawan ta gali ka laud kadya!” ang kuromudon ni Bibang.
Indi man mag-inum si Minda kang tubig-uran, kag kuon na kay nanay na, “Indi run ra kinahanglan duro nga mga limpyo nga tubig dyan nga binotilya kag sarang mabakal sa mga botika, mas limpyo pa tana ra sa diin-diin.”
“Ti, Dang, ihigot lamang ang ligis nga dya agud indi kaw pagsuthon kang hangin,” ang pang-uloulo ni Bibang.
“Si Nanay nga dya!” ang sabat ni Minda, “Kon maburon kang hangin akun busong, iutot man lang ria agud madura. Ginasambulan takun kan.”
Wara ti mahimo si Bibang kondi ang maghipus, kag magkuon lang sa anang kaugalingun, “Hay mas mataas tana kuno bay ang anang tinun-an, kag buhay run tana mong anang uli sa syudad.“ Kag dayon magginhawa kang madalum.
Kang ikasiyam run nga dlaw kang pagbata, naglaga si Bibang kang mga dahon nga ginpadara ni Intang paltira, agud ipadungan sa parigos kay Minda agud indi mabughat. Piro indi magtugot ang anang bana nga doktor hay kumplito run kuno ang anang mga bulong.
Tungud hay wara ti mahimo, nagmuslu lamang si Bibang sa bintana, nagpanampuay, nagkipi-kipi kang nang dastir nga nagalambidan, nagpsurip kang anang masluk sa langit kag magkuon sa anang kaugalingun, “Ay, maan lamang bay! Daw ako takun kadya ang bughatun!”
- Katapusan -