Suba
ni Emmy L. Masola
Ay, daw duro tawo haw sa likod ka simbahan? Ano ra man? Agtunan ko abi.
Sa sitio namun nga nahamtang sa daw barabanglid sa iraya, may madalum nga suba sa likod ka simbahan. Amo ra dyan ang parti ka suba nga ginakuon nga mariit hay luwas sa madalum, gabuyung-buyung nga daw alipuros kara dyan ang tubig.
"Araguy, Noy, sin-o tana naghagbas ka damul kag tag-asan nga tampuranga sa likod ka simbahan man? pamangkot ni Uway Basyon kanakun. “Daw dyan kuno nag-agi si Isang kag maglumpat sa suba. Ahay, galutaw run kang nasapwan."
Gamay pa ako, sakristan run takun. Pira run ka pari nagbulus, sige man gihapon ang akun pagkasakristan. Daw haros kanakun run gani ginatugyan ka parokya ang amun simbahan hay ako gid ang nakaintiyende ka tanan nga gakaratabu dyan kara.
Pulo palang ako ka tuig kang naglumpat dyan kara si Manding Tinang sa suba. Ginkudal-kudalan lang ria dyan kauna para wara ti mahulog. Nami dyan ra sa likod hay mahangin. Dyan kara kauna ang mga bata naga-Bible Study. Garing hay sangka adlaw, gindistrungkal ni Manding Tinang ang kudal kag maglumpat. Wara sa insakto nga paminsarun si Manding Tinang. Nag-umang tungud sa paghimulos kag kunsumisyon. Tungud kato, ang kudal gintamnan pa gid ka tampuranga para mas taas kag madamul nga indi basta-basta malusutan.
"Wara ako ka talupangud, Way Basyon, hay nagpa-San Jose ako aga pa," ang sabat ko.
"Maan Noy, daw ginhungud gid hagbasun para maagyan. Man-an mo si Isang kabay daw nagduhung-duhung kang nagpa-Manila si Pidok. Ginpalikaw abi ang laki nga to kana hay gusto tana ni nanay na maistro ang ana mapangasawa."
Si Pidok sangka maistro sa amun lugar. Daw buhay run nag-intiyendihanay ang anda baratyagun ni Isang hay dungan tanda magbahul kag ingud gid ang andang balay. Pirme tanda imaw magsipal, mangahoy, ukon manglomboy.
Daw kami man ni Ontoy.
Halin sa pitik-pitik ka lastiko, taksi ka tansan, paupas damang kag panaka ka bayabas, imaw gid kami ni Ontoy. Pirme takun piyerde hay hina takun magpitik ukon magkumpas. Indi takun kamaan magpili ka insakto nga damang nga paupas. Kon magsaka man ka bayabas, pirme takun gakadalin-as. Amo nga nagsugtanay lamang kami nga hapid lang tamun kag indi kami magkontrahanay. Umpisa kato, ako ang manogbitbit ka lastiko, tansan, ukon posporo na nga may damang. Kon manaka kami ka bayabas, ako manogsalo sa dalum, tana manogsaka. Sadya kami pirme ni Ontoy. Pirme na ako ginahagad magpaharab ka karbaw da.
"Noy, pangyabut kaw ka hugut kanakun hay pahuyabun ko si Punit," sami na nga ihambal kon mag-agi kami sa kilid ka irigasyon nga wara gawa ti tawo. Punit ang ngaran ka andang karbaw kag kada Sabado, ana torno magpaharab.
Kang gagmay pa kami daw nasadyahan gid ako kon magdalagan si Punit. Nanamian gid ako ka pagdulus ka hangin nga nagaagi sa pungyahun ko. Kang nagsolterito run kami, daw lain run ang nabatyagan ko kon mangyabut ako sa hawak ni Ontoy. Daw gusto ko kup-an kag batyagun ang pagrapitay ka amun lawas. Kang una ko nga nabatyagan to, bisan sirado ang simbahan, nagluhod gid ako sa atubangan ni Hesus kag gin-ampo ang akun nabatyagan. Man-an ko nga sa Bibliya sala ang akun ginabatyag para kay Ontoy.
Gintago ko ang akun nabatyagan kag ginpirit magpadismular. Hasta naglab-ot ang adlaw nga nag-istorya kanakun si Ontoy.
"Noy, may isugid ako kanimo pero atun-atun lang gid ha?" hambal ni Ontoy kanakun samtang nagapungko kami sa kahon kag nagapaharab kay Punit.
"Huud, ah. Ikaw bala, daw wara ti sarig kanakun," sabat ko nga daw may pagkasaklaw.
"Bukun man sa amo kara, ah. Akun lang hay indi lang ako gusto nga may iba pa nga makamaan kag gusto ko man mabuul ang imo opinyon sa pagahimuon ko," padayon ni Ontoy.
"Ti, hambala run, ah!" pangtaksar ko.
"Man-an mo, buhay ko run tuyo nga pamasyaran si Bukay garing hay basi bala indi tana kanakun," hambal ni Ontoy nga daw may pagkamayha.
Daw ginkumus ang dughan ko pagkabati ko. Pero indi ko dapat ipamaan kay Ontoy. Gintipon ko ang tanan nga kapagrus kang akun paminsarun para makatikab ako ka tinaga nga makapadismular ka sakit nga akun nabatyagan.
"Paano mo bay ra maman-an nga gusto na kaw kon indi mo pagpangaluyagan? Kinahanglan, mapakita kaw anay ka motibo para matalupangdan na kaw," laygay ko.
"Sabagay, sakto kaw gid, Pre. Mayad guro umpisahan ko run ka biribisita si Bukay. Mabuhin-buhinan gali kadya pag-imaw ta maglagaw," padayon ni Ontoy.
Aguy! Daw nagpin-ut gid dughan ko kang nabatian ko to!
Nag-uli kami ni Ontoy nga wara ti istoryahanay. Siguro saku tana ka panumdum ka mga tikang nga pagahimuon na para mapaluyag si Bukay. Ako, saku man panumdum kon maano run lang ako kon indi run kami mag-imaway pirme ni Ontoy.
Kato nga adlaw, nagluhod ruman ako sa atubangan ni Hesus. Pero bisan ano ko ka likaw kang akun paminsarun daw ginakumus gihapon ang dughan ko kon madumduman ko nga indi run kami pirme mag-imaway ni Ontoy. Daw sa ano bala, bilog ko nga kabuhi dyan tana pirme kaimaw ko?
Naglipas ang mga inadlaw. Naglaka run gid man ang pag-imaway namun ni Ontoy kag sa kada adlaw nga bukun ko tana ti imaw, daw wara ako ti gana maghulag, maghambal ukon bisan magkaun. Kon kis-a darwa run ka karan-an nagligad, wara ako gihapon kabatyag kang kagutum. Gusto ko run lang magturog kag magligid sa katre nga nagapirung ang mata bilog nga adlaw. Siguro kon wara lang ko ginaswelduhan sa simbahan para mag-aturgar ka altar kag kumbento, indi run ko magguwa-guwa sa balay.
"Noy! Noy!"
Si Ontoy! Kag imaw na si Bukay. Makita ko sa andang bayhun ang kalipay. Ang kada kurit ka yuhum sa andang pungyahun, daw pilas nga nagakurit man sa akun kasingkasing.
Dali-dali ako nanghilam-os kag nagbukas ka gawang.
"Toy! Ano atun?" sabat ko nga nagapadismular nga normal ang tanan.
"May hambalun raad kami ni Bukay kanimo nga importante," hambal na samtang diretso sulud sa balay.
Aguy ba, Diyos ko! Amo run gid dya guro ang ginakahadlukan ko nga balita.
"Man-an mo, Noy, nagpasugot run ang mga ginikanan ni Bukay nga magpakasal kami kag ikaw ang napili namun nga mangin Best Man ko," wara ti preno nga hambal ni Ontoy.
"Abaw! Dungug ko gid nga magtindug bilang Best Man mo, Toy. Man-an mo, Bukay, imaw gid bay tamun ni Ontoy nga dya halin kang gamay pa kami. Ti, ginatugyan ko tana kanimo kang bug-os kag nagapasalamat gid ako kanimo hay napalipay mo tana," hambal ko nga tayuyon bisan pa daw nagapin-ut ang dughan.
Nag-abot ang adlaw kang kasal. Bug-at ang lawas ko magbangon. Bilog nga gabii wara ako nakaturog. Daw galutaw ako sa panganod samtang maluya nga nagatikang paagto sa simbahan. Suksok ang bag-ong armidol ko nga barong, ginpirit ko nga magpanaw ka madasig. Lima ka minutos run lang kag maumpisa run ang kasal. Sa bintana ka simbahan, makita ko si Ontoy nga manami ang yuhum samtang ginasundan ka turuk ang ana parangasaw-un nga saku ka kid-an kang anang trahe.
Daw indi ko mabaton nga ang ana mga yuhum kag turuk nga kauna para gid lang kanakun, rugto run nagatuon sa iba. Nagaugut ako sa kamatuoran nga indi kami pwede ni Ontoy para sa sara kag sara. Nagarimpwal ang akun baratyagun sa reyalidad nga bisan ano ang matabo indi mahimo nga mangin akun si Ontoy. Ang kamatuoran nga akun pagaatubangun hasta sa katubtuban indi ko gid maagwanta kag mabatas pa.
Nagdulum ang tanan sa akun panurukan. Nagdagun-dagun ako paagto sa likod ka simbahan, ginsagap ang pinanghagbasan nga tampuranga kag dayon lumpat paagto sa akun kalinung.
- Katapusan -